Mensenbieb: Luister naar mij en ik vertel je waarom ik anders ben dan jij.

Zaterdag 2 juni 2018 werd de eerste Mensenbieb Oss gehouden.

Mensen lenen
Tijdens een mensenbieb kunnen leden en niet-leden van de bibliotheek twintig minuten lang een bijzonder mens lenen. Mensen die we voor het gemak ‘boeken’ noemen.

Mensen met een stempel
Boeken waarop we als organisatoren bewust een woord of korte zin plakken. Hem of haar een stempel geven. Om leners te trekken. Een bepaalde verwachting op te bouwen. Te appeleren aan (voor)oordelen die bij leners leven.

De boeken worden bewust niet ‘neergezet’ met hun voornaam of sexe. Allemaal bedoeld om een maximale spanning op te bouwen. Opdat een lener alleen weet dat hij of zij met een autist, een transgender of een langdurige werkloze gaat spreken.

Tien boeken
Voor de Osse editie hadden we veertien boeken geregeld. Helaas haakten kort voor zaterdag 2 juni vijf boeken om allerlei redenen af. Gelukkig konden we een andere transgender vinden. Concreet waren er tien boeken, die elk vier gesprekken voerden. Veertig gesprekken van een tot vier ‘s middags.

Opening
De middag werd om kwart voor een geopend door wethouder Annemieke van der Ven van de gemeente Oss. Klik hier voor een kort videoverslag. Ze hield een warm pleidooi voor ‘bijzondere’ mensen en merkte snedig op dat een wethouder ook een bijzonder, een abnormaal mens is.

Vervolgens las een van de boeken – Walter (boek Niet Aangeboren Hersenletsel) een zelfgeschreven gedicht voor.

Anderszijn
Ik weet wel dat een ander anders is dan ik,
omdat ik anders ben dan anderen,
dat ik anders doe en anders denk.
Dat is voor mij heel gewoon maar voor
anderen is dat gewone van mij toch een
beetje anders.

Dit hoort bij mij en ik kan me niet veranderen.
Ik kan alleen zeggen tegen jou en alle
anderen:
Luister naar mij en ik vertel je waarom ik
anders ben dan jij.

Mensenbieb Oss
Het gedicht van Walter is een prima samenvatting van waar een mensenbieb voor staat. “Luister naar mij. Ik ben weliswaar ‘anders’ dan anderen, maar in de praktijk zijn we allemaal mensen.”

In november mocht ik een andere editie van dit fenomeen in de Bibliotheek Eindhoven meemaken. Uiteraard zijn er verschillen, maar de overeenkomsten zijn veel groter. En komen er op neer dat een mensenbieb of human library (zoals het in Eindhoven heet) mensen dichter bij elkaar brengt. Wellicht verbroedert. Leners meer inzicht krijgen in soms complexe levens van ‘onze’ boeken. En dat omgekeerd boeken ook veel terugkrijgen.

Een mensenbieb of human library is een typisch voorbeeld van geven én nemen, halen én brengen. Er wordt gelijk overgestoken.

Als lener vraag ik van alles aan jou, het boek. Maar omgekeerd stelt het boek ook vragen aan mij. Helpt mij als lener om beter te begrijpen hoe niet alleen dit boek het ‘doet’ of ‘gedaan’ heeft, maar in voorkomende gevallen zal ik na zo’n gesprek beter kunnen omgaan met situaties in mijn leven die ‘lastig’ zijn.

Van de Eindhovense editie herinner ik me leners die met een boek spraken die een mislukte poging tot zelfmoord had gedaan. Die leners zaten vol vragen omdat ze in hun familie iets dergelijks hadden meegemaakt.

Tijdens de mensenbieb Oss vonden dit soort gesprekken ook plaats. Alhoewel ik niet aan een van de vele tafels zat voelde je dat het er af en toe zeer heftig aan toe ging. Emotionerend, voor lener én boek. Prima.

Tijdens het nagesprek merkte ik op dat deze middag veertig leners naar huis zijn gegaan met een bijzondere ervaring; een uniek gesprek. Daarover wordt aan de eettafel gepraat. Tijdens een verjaardag, op de club en vandaag op het werk. Mensenbieb-gesprekken zijn als de spreekwoordelijke kiezelsteentjes die je in een vijver gooit. Een plons, en dan kringen die zich over het oppervlak verspreiden.

Ietwat badinerend kun je stellen dat mensenbieb een hoog empathie-niveau heeft. Of wellicht beter: compassie. Leners en boeken krijgen meer begrip voor elkaar. Kunnen zich ‘iets’ meer inleven in een ander. Wat hem of haar beweegt. Hoe ‘iets’ is gekomen. Toeval, pech, stommiteit of een bewuste keuze. Het resultaat is in de praktijk hetzelfde: het bewuste boek is nu eenmaal zoals hij of zij is. Zó nodig in een wereld waarin we steeds vaker alleen met onszelf bezig (lijken te) zijn. We met onze identiteit bezig zijn, en vaak vergeten we dat niet iedereen hetzelfde is. Kan of wil zijn.

Toeval, pech, stommiteit of een bewuste keuze?
Ik schrijf dit stukje terwijl de politie in Oss volop bezig is met de moord op een jongeman van dertig. Waarschijnlijk gaat het om een afrekening in het criminele circuit. Wat de vraag opwerpt hoe het mogelijk is dat zo iemand ergens in zijn leven een verkeerde afslag heeft genomen. Zeker is dat hij niet als crimineel is geboren. Ergens onderweg is hij het spoor bijster geraakt. Toeval, pech, stommiteit of een bewuste keuze. Doet het er iets toe? Een dilemma.

Compassie
Na twee edities meegemaakt (en deels met anderen georganiseerd) te hebben, valt me op dat het fenomeen een hoog feminien karakter heeft. Praten over gevoelens, meeleven met bijzondere mensen. Empathie en compassie met opmerkelijke mensen.

Ik wil nadrukkelijk niet stellen dat mensenbieb een vrouwending is (want veel mannen doen mee als boek, lener of vrijwilliger), maar in veel gesprekken stellen boek en lener zich kwetsbaar op. Durven zich te geven. Iets wat ‘échte’ mannen minder doen of mogen.

Deze ingeving kwam ‘s avonds na de Osse mensenbieb bij me op toen ik op weg naar een afspraak in de auto wederom naar de laatste cd van de Amerikaanse singer-songwriter Gretchen Peters luisterde: Dancing with the beast.

Truckstop angel
Op haar nieuwste cd staan elf liedjes waarin steeds vrouwen de hoofdrol spelen. Vrouwen die het bepaald niet gemaakt hebben. Die het niet meezit. Vrouwen die allemaal in meerdere of mindere mate als boek in een nieuwe editie van mensenbieb zouden kunnen worden opgenomen.

Het  prijsnummer van dit album gaat over een hoertje: Truckstop angel. Een piano ballad over een vrouw die haar kostje bij elkaar scharrelt door zich aan mannen aan te bieden op of rond de Amerikaanse snelwegen. Vrachtwagenchauffeurs, hotelgasten en gokkers zijn haar clientèle. Een triest liedje, maar deze vrouw is geen slachtoffer. Is redelijk zelfbewust. Weet wat ze doet.

Ze heeft wel de hoop dat ze ooit aan dit leventje kan ontsnappen. Als toehoorder weet je – evenals zijzelf – dat dit waarschijnlijk niet zal lukken. Ze zal nog lang de truckstop angel van the higway blijven. Blijven dromen dat ze met haar gorgeous wings weg kan vliegen. Tja, zoete weemoed, ironie.

Dit besef – dat ‘er’ niets aan valt te doen – gaat natuurlijk voor een aantal van ‘onze’ boeken ook op. Iemand met een Niet Aangeboren Hersenletsel kan hoog of laag springen, maar waarschijnlijk zal zo iemand daar de rest van zijn of haar leven ‘last’ van blijven houden. Zal ermee om moeten leren gaan. En zijn naaste omgeving. Maar evenzo ‘de rest’ van de wereld. We zullen hem of haar moeten ondersteunen, de portemonnee (blijven) trekken. Mensenbieb’s helpen wellicht ook om het besef bij ‘normale’ burgers te laten indalen dat (misschien wel) een op de twintig burgers door de meerderheid (financieel of anderszins) zal moet worden ondersteund. Niet even, maar soms een leven lang.

Truckstop angel
I meet them in the truckstops
I meet them in the bars
I meet them in the parking lots
And I slip into their cars
They come and put their money down
They come and place their bets
I swallow their indifference
But I choke on my regrets

Sometimes they ask me questions
Sometimes they treat me nice
You don’t know what you’ll get
Until you roll the dice
You’re a loser or a winner here
Predator or prey
I’m still not sure which one I am
Or how I got this way

And it’s hard to hear the angels
Over the diesels’ hum
But I know they’re out there singing
And I’ll know them when they come
And I’ll rise above the neon
Above this trailer park
And fly like a truckstop angel
With an arrow through my heart

There’s a big sky up above me
There’s a wasteland down below
There’s a long black snake of highway
Take you where you wanna go
One day I’m gonna leave here
Gonna hit my lucky streak
Gonna spread my gorgeous wings and fly
Above all this concrete

Youtube: Folk Alley Sessions at 30A: Gretchen Peters – “Truck Stop Angel”

De andere afslag
Deze Mensenbieb Oss viel ook samen met lezing van een recent verschenen boek. Van een jonge filosoof: Jeroen Hopster. Die in zijn De andere afslag : hoe had het leven anders kunnen lopen? zich over de vraag buigt of ons leven heel anders zou lopen als we opnieuw zouden kunnen beginnen of als we bepaalde keuzes ongedaan konden maken.

Een vraag waar je feitelijk niet veel aan hebt, want je kunt domweg niet opnieuw beginnen (bijvoorbeeld opnieuw geboren worden) of vervelende keuzes ongedaan maken.

Dit interessante en vlotgeschreven boek heeft wat mij betreft een directe link met de mensenbieb en vooral de vraag of ‘onze’ boeken ‘slachtoffer’ dan wel ‘dader’ zijn. Ligt hun ongemak, hun ‘anders’ zijn aan henzelf. Nogmaals: is het toeval, pech, stommiteit of een bewuste keuze. Maar zelfs dan. We zullen er als samenleving mee moeten leren omgaan.

Deze mensen, dit soort boeken zitten nu eenmaal in onze boekenkast die leven heet.

Tot slot
De (1e) Mensenbieb Oss werd georganiseerd door Theater van de Stad, Ons Welzijn, Stichting Maatschappelijk Ondernemen Noord-Brabant, de Mensenbieb en Bibliotheek Oss. Leners werden ontvangen in de bibliotheek; de gesprekken vonden plaats in de benedenfoyer van theater De Lievekamp.

Uitsmijter
Bibliotheken zijn prima plekken om mensenbiebs in te organiseren. Dat ligt niet alleen aan die populaire naam (‘bieb’) maar heeft ook te maken met wat een goede collega van de bibliotheek Roermond vandaag in een blogpost aanstipte (Bibliothecarissen houden van mensen).

Aanvulling op donderdag 7 juni
Stadsdichter Kitty Schaap sprak met een van onze boeken en maakte onderstaand gedicht

Het boek Walter

Mijn net geleende boek
zit springlevend voor mij.
Keurige kaft, geen ezelsoren.
Aardige vent, niets mis mee.

Toch wel. Noem het een losse draad,
een dubbele bodem desnoods, iets dat
onzichtbaar anders maakt dan anderen.
Een ongeval dat nog altijd doorwroet,
plannen verijdelt, energie zuipt, gedroomde
carrières frustreert en zich nooit laat terugfluiten,
hoe graag het boek Walter dat ook zou willen.
Maar hier is het duidelijke bewijs: zeg nooit nooit.
Een gelukkig einde ligt altijd in het verschiet.
Dit levende boek verdient groot respect.

Kitty Schaap, stadsdichter van Oss

Stadsdichter leende Walter van Geffen met Niet Aangeboren Hersenletsel, één van de vele ‘levende boeken’ die afgelopen zaterdag te spreken waren in de Osse bibliotheek.

Andere artikelen
“Ik ben anders net als jij” (november 2017)
Mensenbieb – (leen een) schijtluis, autist, bajesklant (of een) smartlap (mei 2018)
Mensenbieb: Luister naar mij en ik vertel je waarom ik anders ben dan jij. (mei 2018)

Citaat 536 (maandag 4 juni – woensdag 6 juni 2018)
Homepage Citaten 2018