Onze eigen levens zullen dan even comfortabel als nietszeggend zijn.

Te laat kwam ik er achter hoe bijzonder zondag 2 februari 2020 was.

0202|2020, 02-02-2020.

Een zeldzaam verschijnsel: palindroomdag!

De vorige was op 11 november 1111, en de volgende zal 12 december 2121 (12-12-2121) zijn.

Niet dat het er veel toe doet; het had/heeft geen impact op ons dagelijks leven, maar bijzonder blijft het.

Vijftig jaar geleden
Her en der werd om een andere reden stilgestaan bij 2 februari 2020.

Precies vijftig jaar geleden overleed de Engelse filosoof Bertrand Russell. Stokoud. Een filosoof die als het geweten van zijn tijd werd beschouwd. Niet door iedereen. Integendeel. Veel mensen vonden hem in zijn tijd een pain in the ass. Een moraalleider die wist wat goed en kwaad was; hoe ‘het’ hoorde.

Ik hoorde pas aan het eind van de dag over deze twee gebeurtenissen. Vooral de verjaardag van Bertrand Russells dood sloot aan bij enkele zaken die ik dit weekend meepikte.

De Bulgaars-Amerikaanse schrijfster/blogster Maria Popova had het in haar nieuwsbrief over hem en verwees naar een artikel van november 2019 op haar website: Bertrand Russell on How to Heal an Ailing and Divided World.

Bullseye wat mij betreft: Bertrand Russell over hoe een lijdende en verdeelde wereld te helen.

Aanvullend artikel: Bertrand Russell – En als je niet kunt bepalen of het waar is of niet, dan moet je je oordeel opschorten (augustus 2017)

Oogst van een weekend
Zware woorden, maar ze sluiten wel aan bij een nieuw boek van Bas Heijne, een boekpresentatie in het BHIC in Den Bosch, een theater-‘college’ van Lucas De Man, de poging om een corrupte president af te zetten, enkele recente films een muisje en staande mensen. En ook bij een redelijk parmantige opmerking die ik onlangs maakte om een spreker in de Udense bibliotheek aan te kondigen.

Bertrand Russell
Maar om te beginnen een citaat van Bertrand Russell uit het artikel van Maria Popova, verantwoordelijk voor Brainpickings

The world is suffering from intolerance and bigotry, and from the belief that vigorous action is admirable even when misguided; whereas what is needed in our very complex modern society is calm consideration, with readiness to call dogmas in question and freedom of mind to do justice to the most diverse points of view.

De wereld lijdt aan onverdraagzaamheid en kwezelarij, en aan het geloof dat krachtige actie bewonderenswaardig is, zelfs als mensen misleid worden; terwijl wat nodig is in onze zeer complexe moderne samenleving, rustige overweging is, met de bereidheid om dogma’s in vraag te stellen en de vrijheid van geest om recht te doen aan de meest uiteenlopende standpunten.

Tja, daar zit geen woord Spaans bij en kan linea recta naar nu worden doorgetrokken.

Twee adviezen voor mensen in 2959
Eerder op die dag zag ik een filmpje waarin Russell sprekend te zien was. Een tip van Roos Vonk. Ze verwees naar een flard van een interview uit 1959 voor de BBC. Over feiten, waarheid. Uitspraken over fake news voordat het woord bestond; maar wel enkele jaren nadat George Orwell het in zijn Nineteen Eighty-Four over Newspeak had en jaren voor onze dagen waarin we ondermeer met een constant liegende Amerikaanse president te stellen hebben.

Bertrand Russell is in het BBC-programma Face to Face (met interviewer John Freeman) al 87 jaar oud, maar zal nog ruim tien jaar verder leven. Toch wordt er bewust vooruitgekeken naar het moment dat hij dood zal zijn. Aan het eind stelt de interviewer ‘one last question’: wat wil hij ons als wijze les meegeven. Twee dingen. Hij kende waarschijnlijk Joop den Uyl niet, maar noemt twee zaken. Iets over het verstand, en iets over de moraal.

Het intellectuele ding: Wat zijn de feiten
The intellectual thing I should want to say to them is this: When you are studying any matter or considering any philosophy, ask yourself only what are the facts and what is the truth that the facts bear out. Never let yourself be diverted either by what you wish to believe or by what you think would have beneficent social effects if it were believed, but look only and solely at what are the facts. That is the intellectual thing that I should wish to say.

Het intellectuele wat ik tegen hen zou willen zeggen is dit: wanneer je een kwestie bestudeert of een filosofie overweegt, vraag jezelf dan alleen af ​​wat de feiten zijn en wat de waarheid is die de feiten bevestigen. Laat je nooit afleiden door wat je wilt geloven of door wat je denkt dat gunstige sociale effecten zou hebben als het werd geloofd, maar kijk alleen en alleen naar wat de feiten zijn. Dat is het intellectuele dat ik zou willen zeggen.

Het morele ding: Liefde is wijs, haat is dwaas
The moral thing I should wish to say to them is very simple. I should say: Love is wise, hatred is foolish. In this world, which is getting more and more closely interconnected, we have to learn to tolerate each other. We have to learn to put up with the fact that some people say things that we don’t like. We can only live together in that way, and if we are to live together and not die together we must learn a kind of charity and a kind of tolerance which is absolutely vital to the continuation of human life on this planet.

Het morele dat ik hun zou willen zeggen is heel eenvoudig. Ik zou zeggen: liefde is wijs, haat is dwaas. In deze wereld, die steeds nauwer met elkaar verbonden wordt, moeten we leren elkaar te tolereren. We moeten leren omgaan met het feit dat sommige mensen dingen zeggen die we niet leuk vinden. We kunnen alleen op die manier samenleven, en als we samen moeten leven en niet samen sterven, moeten we een soort liefdadigheid en een soort tolerantie leren die absoluut essentieel is voor de voortzetting van het menselijk leven op deze planeet.

Algehele vernietiging
Het grote ding waar Bertrand Russell zich in zijn tijd tegen afzette was de verspreiding van kernwapens en de mogelijkheid dat ‘de mens’ zichzelf door een ongeluk of stommiteit overbodig zou maken.

Zonder enige twijfel zou hij zich daar anno 2020, vijftig jaar na zijn dood, nog steeds voor inzetten, maar ik vermoed dat hij zich nu ook druk zou maken over hoe wij mensen volstrekt verkeerd met de aarde omgaan, door blijven gaan met té veel CO2 in de atmosfeer te pompen en soorten doen verdwijnen.

Maar om die problemen op te lossen pleit hij in dit testament-filmpje – voor mensen die 950 jaar ná vandaag leven! – niet voor concrete maatregelen, maar voor gezond verstand én liefde. Weg van fake news en haat. Wauw!

Bas Heijne
Deze schrijver/denker wordt door velen als ‘het geweten’ van Nederland beschouwd. Hij schrijft al jaren columns en langere artikelen voor NRC Handelsblad, maakt televisie- en radioprogramma’s en brengt regelmatig boeken uit.

Bijna alles wat Bas Heijne doet heeft te maken met onze complexe samenleving. Door sommigen wordt hij weggezet als iemand die wél kan analyseren (uitleggen wat er aan schort), maar die zelden met dé oplossing(en) komt. En dat klopt. De vraag is alleen of dat verkeerd is; je hem daarom als niet relevant kunt wegzetten.

Uiteraard kun je daarover met elkaar van mening verschillen, maar ik vermoed dat de artikelen van Bas Heijne veel burgers helpen om onze wereld beter te leren begrijpen. In zijn nieuwe boek laat hij daarbovenop zijn (vaak) hoogopgeleide en welvarende achterban met een levensgroot dilemma achter.

Ruim drie jaar geleden schreef hij (per ongeluk?) een kleine bestseller. De filosofen Frank de Meester en Coen Simon vroegen hem om een oud boek van Sigmund Freud opnieuw te (gaan) lezen. En om dat boek te betrekken op onze huidige tijd. Zijn licht erover te laten schijnen. Op zoek naar de overeenkomsten en verschillen.

Dat boek-je verscheen als eerste in de reeks Nieuw Licht, die inmiddels aan haar vierde seizoen bezig is. Dit Onbehagen : Nieuw Licht op de beschaafde mens werd keer op keer herdrukt, en is nog steeds zeer actueel. Helpt om de wereld beter te leren begrijpen. Hij maakte er voor Human ook een tv-serie van.

Artikel: We stand little chance of writing a new () story that is fit for our times if we keep falling back on last-century’s () storybooks. (april 2017)

Mens/Onmens : essay
Sindsdien heeft Bas Heijne niet stilgezeten, alhoewel hij helaas wel zijn zaterdagse column in NRC Handelsblad heeft afgestaan aan Tommy Wierenga.

Eind januari verscheen Mens/Onmens, dat ik als een ‘opvolger’ van Onbehagen zie. Dit keer heeft hij geen klassiek werk herlezen.

Tijdens het lezen kwam een boek van Susan Neiman uit 2014 bovendrijven: Waarom zou je volwassen worden? En evenals Bertrand Rusell heeft hij het ook over waarheid en liefde. Liefde voor jezelf én voor anderen. En over de balans tussen die twee.

Twee keer stelt hij terecht dat er wekelijks populair-wetenschappelijke boeken verschijnen over ‘de mens’ (hoe die in elkaar zit, en hoe weinig rationeel we zijn) en andere boeken over hoe we als mensen continu gevolgd, bespied, genudged, beter: gemanipuleerd worden.

 De afgelopen jaren verschijnt iedere week wel een populairwetenschappelijk boek waarin wordt aangetoond  hoe weinig rationeel mensen evolutionair gezien zijn, hoe gevoelig we zijn voor argumenten die in ons straatje passen, hoe gemakkelijk we ons laten beïnvloeden en nudgen. (pagina 28)

Iedere week verschijnt er wel een boek of pamflet waarin gewaarschuwd wordt voor wat Shoshana Zuboff, ‘surveillance capitalism’ noemt, een nieuw soort kapitalistische controlestaat, waarin de burger niet langer subject is, maar een object dat eindeloos genudged en geneuromarket dient te worden. (pagina 82)

Ik- wij
Bas Heijne is niet de eerste, maar ook hij constateert dat we in een samenleving leven waarin de laatste tientallen jaren steeds meer de nadruk op het welbevinden van het IK werd gelegd. En nu zitten we met de gebakken peren. Zullen we serieus na moeten gaan denken of deze trend niet voor een deel moet worden gekeerd. Alleen stuit dat op grote bezwaren.

‘De wereld draait tóch om mij!?”

Helaas, stelt Bas Heijne samen met andere tijdgeestduiders, dat is slechts voor een deel waar. Er is niets mis met een gezonde dosis egoïsme, maar als we allemaal té veel in ons eigen gelijk en lekkere leventje blijven hangen, dan gaan we wellicht naar de verdoemenis. Mensen zullen in ‘de beslissende jaren twintig’ langzaam tot het besef moeten komen dat de consument in henzelf de burger voor de voeten loopt.

Volwassen volwassenen – om met Susan Neiman te spreken – weten dat onze levensstijl om allerlei redenen veel te uitbundig is (geworden), en dat het tijd wordt om in te binden. Volwassenen die ons jaarthema begrijpen en proberen in die geest te leven: Wees deel van de oplossing.

Niet alleen om onszelf (als mensheid) te redden, maar ook omdat je weet dat er anderen zijn die om allerlei redenen ook recht hebben op een ‘verbeterde versie’ van onze manier van leven. Dan helpt het wel als je open staat voor feiten, én iets van liefde voor anderen kunt opbrengen. En niet alleen voor leden van jouw eigen groep, van pakweg 150 personen. Nee, onvoorwaardelijke liefde voor ‘de ander’.

De Bergrede
Bas Heijne stipt op het eind in zijn Mens/Onmens de Bergrede van Jezus aan.

Dat doet hij bewust. Weet dat hij daardoor het etiket van moraalridder zal krijgen, maar hij weet  ook dat de tijd rijp is voor een fikse nieuwe dosis moraal en ethiek.

Té lang is volgens hem – en andere tijdgeestduiders – geschermd met het verhaal dat er geen ‘eeuwige’ waarden (meer) zijn. Waarden die belangrijker of waardevoller zijn dan andere. En altijd was er TINA.

“Alles moet kunnen” was sinds het midden van de jaren zeventig steeds vaker hét doorslaggevende adagium. Jouw waarheid is net zo waardevol als de mijne. Van dat sprookje nemen we langzaam afscheid. Zullen ook wel moeten.

Wetenschappers beginnen vanuit verschillende disciplines steeds beter te begrijpen hoe ‘de mens’ in elkaar steekt. De kern daarvan is dat we gevoelswezens zijn, en amper gebruik maken van de hersenen in ons hoofd om ingewikkelde dingen te wikken en te wegen. Serieus nadenken kost moeite, dus laten we dat vaak achterwege. 

Voor alle duidelijkheid: Heijne noch andere deskundigen bepleiten dat we afscheid moeten nemen van dat gevoelsmatige. Integendeel. Juist dat maakt ons tot mens; en meestal doen we het nog niet zo slecht.

Alleen … alleen zijn er wel steeds meer zaken in onze complexe en snel veranderende wereld die ons zouden moeten dwingen om serieus dingen te gaan afwegen. Niet alles wat volgens ons gevoel waar is, is waar. Helaas. Dat doet pijn.

Ons voorland: wereldverbeteraar?
Soms zullen we prachtige verhalen in moeten ruilen voor andere. Verhalen die ‘beter’ op waarheid gefundeerd zijn. Lastig in een wereld die ‘vergeven’ is van mensen, instanties, organisaties en bedrijven die er alle belang bij hebben om ons te houden waar we zitten.

Onwetende burgers die bespeeld kunnen worden. Die dingen geloven die niet waar zijn en (vaak) tegen hun eigen belangen ingaan. Alom zijn er rattenvanger-achtige types bezig ons te bespelen. Niet alleen voor financieel gewin, vaker voor invloed, onze stem. En nogmaals: dit inzicht gaat voor ieder van ons op. Ook voor mensen die weten dat dit alles gaande is.

We kunnen proberen er tegenin te gaan, maar alles in ons wil ‘lekker’ vasthouden aan wat we gewend zijn. In het boek verwijst Bas Heijne naar drie mannen (!) die volgens hem in staat waren tegen die menselijke natuur in te gaan.

Hij schreef er over in 2017: Wereldverbeteraars : Gandhi, King, Mandela – hun erfenis. Unieke mensen, met een hoge morele standaard. Niet weggelegd voor de gemiddelde mens. Maar hun voorbeeld kan wel inspireren; evenals die oude aristocratische Britse filosoof.

Een morele optater
Aan het eind van zijn – wederom – vlotgeschreven essay deelt Bas Heijne voor zijn doen een morele optater uit. In paragraaf 26 van het derde deel stelt hij:

Het is een stem die zegt dat als wij het onszelf niet moeilijk maken, het ons flink moeilijk gemaakt zal worden. Wanneer wij ons niet inspannen ons daadwerkelijk in andere ervaringen dan die van onszelf te verplaatsen, ons daadwerkelijk in gedachtewerelden proberen in te leven die niet de onze zijn, als we niet bereid zijn tegen ons eigenbelang in te denken, onszelf te verliezen, zullen wij uiteindelijk zelf minder mens zijn. Onze eigen levens zullen dan even comfortabel als nietszeggend zijn.

 Die boodschap is in geen enkele tijd gerieflijk of geruststellend. In onze tijd is zij even radicaal als noodzakelijk. (pagina 121-122)

Daar zitten we dan
Te midden van ons comfort, in ons ‘lekkere’ leventje. Komt er iemand langs die ons oproept in beweging te komen. Vooral na te gaan denken over onze nietszeggende, comfortabele levens. Waarom? Omdat de manier waarop we dingen nu geregeld hebben niet goed is voor onszelf, maar vooral ook niet voor anderen. Onbekenden. Vaak ver weg. Die op ons lijken, want ook mensen.

En nodig omdat we voor grote uitdagingen staan. Zaken die dermate groot zijn dat we wél met anderen – vreemden – zullen moeten gaan samenwerken om ze te gaan oplossen. Zodanig groot, dat we in zullen moeten gaan schikken. De manier waarop we nu comfortabel leven is niet houdbaar. De kern van zijn betoog is vooral dat we links- of rechtsom afmoeten van ons aller fixatie op onszelf. Het IK staat te veel centraal. Het wordt tijd om meer richting WIJ te gaan bewegen.

Helaas
Tegelijkertijd kun je echter dagelijks voorbeelden zien dat we daar nog niet écht mee bezig zijn. Aan de andere kant zie ik ook dagelijks voorbeelden dat er wel degelijk stappen worden gezet. In de tiende én laatste TrendRede werd hetzelfde geconstateerd. De initiatiefnemer van de TrendRede, trendpsycholoog Tom Kniesmeijer, sprak onlangs in de Udense Bibliotheek over ‘zijn’ TrendRede en vertelde eenzelfde verhaal. Deed dezelfde oproep.

Het is de grootste stille omslag van de afgelopen vijftig jaar. Het individu is de bouwsteen van de samenleving geworden. Elk individu wil erkend worden als zijn unieke zelf. Eerst waren we groepslid, toen individu. Nu gaan we van vrijgevochten individu naar onderdeel van een zelf-gekozen gemeenschap. De nuchtere constatering is dat een bouwsteen in zijn eentje niets waard is. Er is cement nodig om wat op te bouwen, zonder bindweefsel is er geen verbinding. We kunnen niet, als driftige kleuters, eisen dat alles gaat zoals wij het willen. Lukt het de burger, na een periode waarin vooral zijn individualistische schreeuw om vrijheid gehoord werd, om de persoonlijke verantwoordelijkheid te dragen die erbij past? (TrendRede 2020, pagina 5)

Als samenleving moeten we ietwat minder de nadruk blijven leggen op het IK, en ietsje meer op het WIJ-gevoel. Tom stipte talloze voorbeelden aan. Het glas is bij hem en zijn mede-TrendRedenaren halfvol; en hij zal zonder enige twijfel instemmen met het betoog en oproep van Bas Heijne.

Hij heeft zijn hele leven ook gewerkt voor en in de reclamebranche en weet als geen ander hoe hol die wereld is. En hoe mensen bespeeld en gemanipuleerd worden. En weet ook al enige tijd dat ‘het’ anders moet. Artikel: Naakte vrouwen, is dat nog edgy anno 2015? (Adformatie, maart 2015)

Lucas De Man
Vrijdag was ik (niet toevallig) aanwezig bij het laatste theaterprogramma van Lucas De Man. Een jonge Belgische theatermaker die vooral in Nederland werkzaam is. Eerst werkte hij vooral vanuit Den Bosch, de laatste jaren vanuit Amsterdam. Wellicht kent u hem als presentator van het tv-programma Kunstuur.

Enkele jaren geleden maakte een ideeënmakelaar me op hem attent. Ik zou eens de voorstelling De Man door Europa gaan bekijken. Ik zag hem in Amsterdam en regelde dat hij enkele maanden later in theater De Lievekamp stond. Een coproductie van bieb en theater. Sindsdien volg ik hem.

Artikel: Lucas De Man – We staan net als toen voor grote veranderingen. Moeten op zoek naar nieuwe vormen van samenleven, van economie, van democratie. (maart 2016)

Lucas De Man probeert met zijn activiteiten mensen over maatschappelijke thema’s te laten nadenken. Hij heeft geen antwoorden, stelt vooral vragen. Zo ook in zijn laatste programma: De Man door Azië.

Het is in wezen een lezing. Beter: een lecture performance. Een spreker die een verhaal houdt over iets wat hem bezighoudt en waar hij kennis over bezit. Alleen maakt hij er als theatermaker theater van. Er gebeurt van alles. Goochelt met rekwisieten en vooraf opgenomen filmpjes. Twee uur vliegen voorbij.

In drie hoofdstukken schetst hij een beeld van de millennials in Oost-Azië: China, Singapore, Japan. Vooral hoogopgeleide en Engels sprekende jongelui komen in beeld en aan het woord.

In deze voorstelling wordt één ding keer op keer benadrukt. Hoogopgeleide jongelui willen in hun leven en werk bijdragen aan dingen die waardevol zijn, maar ze zijn allemaal ook nog kinderen van hun tijd en samenleving. In Azië ligt de nadruk op het collectief. Je studeert of werkt niet alleen hard voor jezelf; nee, je doet dat vooral ter meerdere ere en glorie van jouw familie, buurt, regio.

Jouw slagen of falen straalt op hen af. Die houding dwingt hen om ontzettend hard en lang te werken en studeren. Veel meer dan bij ons in het Westen. Dit theatercollege staat daarmee voor een deel haaks op zijn verhaal over Europa. In De Man door Europa benadrukte hij het belang van een revolutie die in de Renaissance begon.

Vijfhonderd jaar geleden traden allerlei mensen naar de voorgrond die (a) gingen nadenken en (b) zich min of meer gingen afwenden van ‘hun’ gemeenschap. Het leven draait niet zozeer om God en vaderland maar meer over mijn eigen welbevinden. Die grote ik-trend loopt nu misschien af. We richten onze steven wellicht meer naar pre-Renaissancistische (dan wel Verlichtings-)tijden waarin we vooral voor elkaar leefden.

Een boekpresentatie in Den Bosch
Voordat ik Lucas De Man in Eindhoven zag, was ik aanwezig bij een boekpresentatie in het BHIC in ‘s-Hertogenbosch, het Brabants Historisch Informatie Centrum.

In dit historische pand (een oud fort, prachtig in het groen midden in de stad gelegen) werd Ontwaak zonder mij, de eerste roman van Marilou Nillesen ten doop gehouden.

Een roman van deze in Oss woonachtige historicus, journalist en onderzoeker. Werkzaam bij het BHIC, én (belangrijk voor dit boek) een francofiel. Beter: ze vertoeft vaak in Parijs.

Ontwaak zonder mij is een roman over een historica die tijdelijk in Parijs vertoeft om stukken over het leven van een befaamde courtisane te bestuderen. Een beroemde dame: La Païva.  Beroemd, want ze heeft een eigen Wikipedia-lemma. Youtube: Ontwaak zonder mij.

Courtisane is trouwens een duur woord voor een hoertje, die zich weet op te werken. Deze mevrouw Lachman heeft dat als geen ander gedaan. In het midden van de 19e eeuw. Maar het boek is meer. Het draait ook om het leven van de onderzoekster, Nine van der Meer. Die wekenlang in de lichtstad verblijft, terwijl haar kinderen thuis opgevangen worden door haar moeder. Een partner is er niet meer, maar zij heeft wel behoefte aan mannelijk gezelschap.

In de roman vindt ze die naast haar in een  appartement op dezelfde verdieping. Ook vermengt ze de werkelijkheid van nu in haar roman. De gele hesjes komen voorbij. En op pagina 75-76 schampt ze tegen het verhaal van Bas Heijne, Tom Kniesmeijer en anderen aan.

Nee, spreken vriendinnen me dan weleens tegen, je hebt je eigen leven zelf in de hand! Alles is maakbaar, alles is te bereiken. De een laat haar borsten vergroten, de ander neemt een extra lening voor een Tesla. Goed is niet meer goed genoeg, het kan altijd beter. Wat we zelf – in onze pure vorm – waard zijn, wie we zijn en wat we willen: we raken ervan vervreemd. ‘We’ willen alleen nog maar het hoogste, het beste, het mooiste. Hebben en zijn. Zo zijn we zelf een product geworden: het aantal likes op Facebook, het aantal matches op Tinder, dat is bepalend voor je eigen marktwaarde. Dat maakt het verhaal van Jojo (die buurman, hd) maar al te duidelijk. Ik doe alsof ik hierboven sta, maar natuurlijk doe ik hier ook aan mee, als kind van deze tijd zet ik ook de leukste foto’s van Parijs op Instagram. Het lijkt op de lege wereld van de courtisane, die in deze tijd gefloreerd zou hebben. Ook toen al altijd op zoek naar het hoogst haalbare, ten koste van iedere prijs. (pagina 75-76)

Youtube: Secrets d’Histoire – Hôtel la Païva

Kunnen we eraan ontsnappen?
Het bovenstaande citaat is voor iedereen die een beetje aan de moderne tijd meedoet zeer herkenbaar. Allemaal zijn we in meerdere of mindere mate ietwat te veel met onszelf bezig. Willen we ons profileren, ‘lekker’ leven et cetera.

Eerder gaf ik aan onlangs redelijk parmantig iets gezegd te hebben. Dat was tijdens de inleiding op het verhaal van Tom Kniesmeijer, in de Udense bibliotheek. Waar hij sprak over ‘zijn’ TrendRede 2020, aan het begin van ‘het doorslaggevende decennium’.

Een prima ochtend, waar ik beweerde dat de inhoud van alle TrendRedes (tien stuks) terug te vinden was in alle jaarthema’s die sinds 2004 door de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken zijn bedacht. En omgekeerd. Voor die uitspraak had ik geen bewijs, maar het voelde wel zo aan. In alle thema’s schemert door dat we ietsje minder ik-georiënteerd in het leven zouden moeten gaan staan. Beter voor onszelf; en die wereld.

Het krachtigste voorbeeld is het eerste jaarthema, van 2004-2005: Waarom IK een probleem werd voor ONS. Maar ik noem ook Verlos ons … / Geef ons …, Ontnuchteringsjaren, Onmetelijke kwaliteit, De latten verleggen, Tijd voor een nieuwe lente, Oefenen voor (en) in een nieuwe tijd, Wat delen we met elkaar en de laatste: Wees deel van de oplossing.

Drie films en een dieet
Volgens Rolf Dobelli, een Zwitserse schrijver,  zouden we minder nieuws moeten gaan volgen.

In het begin dit jaar verschenen Het Nieuwsdieet stelt hij dat het gros van de nieuwsfeitjes die we dagelijks consumeren niet van belang zijn om de wereld te leren begrijpen. Sterker: ze misvormen onze kijk op die werkelijkheid. Media spelen volgens hem te veel in op het dierlijke in ons, niet op onze ratio. Hij pleit voor meer boeken lezen; en lange artikelen. Of kunst bekijken, ervaren. Daar valt wat voor te zeggen, alhoewel ik niet geneigd ben op nieuwsdieet te gaan.

Artikel: Ik wil niet “op de hoogte zijn”. Integendeel. Ik wil begrijpen. (januari 2020)

De afgelopen weken zag ik drie speelfilms die helpen om de complexe wereld waarin wij leven iets-je beter te leren begrijpen en doorgronden.

Al voor de kerst zag ik Sorry we missed you over een gezin dat het slachtoffer wordt van een doorgedraaide samenleving. Vader en moeder hebben allebei als zelfstandige (zeg: zzp’er) een baan. Daardoor zijn ze in principe vrij, bepalen ze zelf wat ze wel of niet kunnen doen. In de praktijk zijn het echter de losers van de samenleving, die helemaal niets over hun eigen leven, inkomen en zekerheden te zeggen hebben. Een prima film over het leven dat miljoenen mensen inmiddels moeten leven.

Vorige week zag ik op één dag twee andere films, Au nom de la terre en Dark waters.

In deze Franse film staat het leven van een kleine boer centraal. Die meegaat in de economische trend van schaalvergroting, even denkt dat hij boven Jan is maar die en fin wordt vermalen door datzelfde systeem.

Bas Heijne stipt de thema’s die in deze films aan bod komen in zijn boek kort aan.

Hoe ‘de kleine man’ (van Louis Davids) wordt vermalen door een op hol geslagen economisch systeem. En vaak van de weeromstuit op zoek gaat naar zondebokken. Die bijna per definitie daar gevonden worden waar ze niet zijn. Sterker: ‘de buitenlanders’ en ‘de hoofddoekjes’ zijn vaak evenzo slachtoffer van een door een anonieme elite aangericht ‘bloedbad’.

Die elite zie je prima aan het werk in Dark waters. Die film gaat over een groot chemiebedrijf dat jarenlang willens en wetens een agrarisch gebied met haar afvalstoffen vergiftigt en te beroerd is daarvoor verantwoordelijkheid te nemen. Alles immers voor de aandeelhouders. Alleen door een aanhoudende advocaat worden ze na jaren strijd gedwongen een groot compensatiebedrag uit te keren.

Maar iedereen die deze film ziet weet dat alle grote bedrijven lobbyisten in dienst hebben om politici te bestoken met misinformatie om verkeerde beslissingen te nemen. Iedereen die deze film ziet weet dat dit soort bedrijven politici en andere mensen uit ‘de elite’ als het ware opkopen. Als u het niet gelooft. Volg dan het impeachmentproces rondom president Trump. Het lijkt er sterk op dat de hele conservatieve partij als het ware is opgekocht om belangen van hun broodheren te beschermen. Hetzelfde gaat helaas ook op voor een deel van de Democratische partij die op dit moment probeert Trump weg te krijgen.

Tot slot 1, een muizengaatje
Tijdens de middagpauze viel mijn oog op een artikel over een nieuwe tentoonstelling in Museum Voorlinden, in de bossen rondom Wassenaar. Die tentoonstelling – Momentum geheten – sluit wederom onbedoeld aan bij het betoog van Bas Heijne en anderen. Als samenleving staan we voor grote veranderingen. En altijd is er (vaak achteraf) een moment aan te wijzen waarop ‘dingen’ gingen kantelen.

De nieuwste (zeer aanbevolen) tv-reeks (In Europa) van Geert Mak, én Roel van Broekhoven en Stefanie de Brouwer is trouwens ook op dit inzicht gebaseerd.

Museum Voorlinden  presenteert in Momentum veertig werken. Die daar staan tot eind september.

In het artikel in Trouw wordt ingezoomd op een werk van een de Britse kunstenaar Ryan Gander. Nooit van gehoord.

In een grote, bijna lege zaal zit volgens de beschrijving ergens een muis. Heeft zich door een muur naar buiten gewerkt. De brokstukken liggen op de vloer. Een piepklein muisje in een grote zaal. En dan hoor je een meisjesstem. De negen jaar oude dochter van de kunstenaar. En die leest in het Engels een negen minuten durende tekst voor. Die wellicht bekend in de oren klinkt. Een bewerking van een iconische scene uit een tachtig jaar oude speelfilm van Charlie Chaplin: The Great dictator.

Hé, dat is eerder gedaan, de laatste tijd. Een teken aan de wand dat (beeldend) kunstenaars, die vaak de tijdgeest prima aanvoelen, deze toespraak (want dat is het) in een recent gemaakt werk meenemen.

De titel van het werk is: 2000 year collaboration (the prophet). Het werk was eerder te zien in Parijs. Artikel: ART CITIES:Paris-Ryan Gander.

Mooi: tweeduizend jaar samenwerken heeft ons tot hier gebracht, en nu komt een profeet langs die ons … niet mij, maar ons komt vertellen hoe in het leven te staan. Artikel: Zou u in een lege museumzaal 9 minuten luisteren naar deze muis? (Trouw 2 februari 2020)

Artikel: Charlie Chaplin – Laten we vechten voor een nieuwe wereld, een fatsoenlijke wereld (augustus 2017)

You the people have the power,
the power to create machines,
the power to create happiness.
You the people have the power to make this life free and beautiful,
to make this life a wonderful adventure.
Then in the name of democracy let us use that power.
Let us all unite!
Let us fight for a new world, a decent world

Tot slot 2, Staande mensen
Als u nog even wacht, dan kunt u vanaf 21 mei werk van een andere kunstenaar in Museum Voorlinden meepikken. Werk van een Engelse beeldhouwer, die – in mijn ogen – op zijn manier ook een statement maakt over onze tijd.

Antony Gormley krijgt van mei tot oktober een grote solo-tentoonstelling.

Hij maakt al jarenlang beelden van mensen. Staande mensen. Mensen die ergens voor staan. Om met de TrendRede (editie 2012) te spreken: Burgers van Stavast. Zelfbewuste mensen die weten wat er in hun wereld gaande is, stelling nemen, ergens voor kiezen, er voor gaan en blijven staan.

Volwassen volwassenen. Geen doetjes die blijven hangen in consumeren, denken dat de wereld om hen draait et cetera. Mensen die zich herkennen in deze zin van Bas Heijne en daar navenant naar (gaan) handelen: Onze eigen levens zullen dan even comfortabel als nietszeggend zijn.

Sterk aanbevolen. Op donderdag 30 juli spreekt Marie Christine Walraven over deze kunstenaar en deze tentoonstelling in de Bibliotheek Oss.

Meer lezen?
Een artikel over Antony Gormley en ‘alles’ wat hiervoor aan de orde kwam: The MBA Oath revisited (juni 2019)

Een artikel over Maria Popova: Cynisme is kritisch denken zonder hoop. Hoop zonder kritisch denken is naïviteit. (februari 2015)

Een artikel over de TrendRede 2020: Hope is a dangerous thing for a woman like me to have – But I have it (december 2019)

Citaat 631 (maandag 3 februari 2020)
Homepage Citaten 2020