Vul aan – Denkend aan …

Onderstaand artikel werd in maart 2014 geschreven.

De inhoud daarvan is nog steeds ‘geldig’.
Te meer, aangezien de VPRO op zondag 12 februari 2017 start met de televisie-variant van dit meesterwerk: Made in Europa.
Met als gastheer de Belgische schrijver Dimitri Verhulst.

Iedereen bij wie een beetje Neêrlands bloed door de aderen vloeit kan deze twee woorden aanvullen. Een enkeling kan het hele gedicht declameren; de meesten van ons komen niet verder als: Denkend aan Holland zie ik breede rivieren traag door oneindig laagland gaan.
Herinnering aan Holland van Hendrik Marsman is een klassiek gedicht (geworden) en wordt regelmatig door deze of gene aangehaald. Zo ook door publicist Pieter Steinz. Op de flaptekst van zijn nieuwe boek. Alleen maakt hij er bewust iets heel anders van.

Denkend aan  …. Europa zie ik de kathedraal van Chartres en de Sixtijnse Kapel. Ik zie de toneelstukken van Shakespeare en Le Sacre du printemps van Strawinsky. Ik hoor het slotkoor uit Bach Matthäus Passion en ‘Back in the U.S.S.R’ van The Beatles. Ik zie Fellini’s Satyricon en het Kuifje-album De scepter van Ottokar. Ik zie de Franse keuken, de Griekse tragedie, de Duitse romantiek, de Hollandse meesters, het Scandinavisch design, de Russische roman.

Aldus deze licht provocerende blurb-tekst voor zijn magnus opus Made in Europe : de kunst die ons continent bindt. Magnus opus. Dat zijn grote woorden. Maar helaas waar. Pieter Steinz (1963) heeft niet lang meer te leven. Bij hem is ALS geconstateerd, een vervelende ziekte. Hij is afgelopen vrijdag gestart om van zijn ziektebed verslag te doen. Op zijn manier. Niet door stil te staan bij ditjes en datjes. Nee, door te refereren aan grote culturele uitingen door de eeuwen heen. In die eerste aflevering in NRC Handelsblad stond Socrates centraal. Die zonder te morren de drinkbeker leegdronk die hem door zijn ‘rechters’ werd aangereikt. Laconiek tot het end: “ik heb tóch een mooi leven gehad en ik leg me neer bij het onvermijdelijke”. Groots. Van Socrates. En Steinz. Aanvaardt je lot. En geniet van hetgeen je hebt gedaan en je nog rest.

Pieter Steinz heeft de afgelopen 25 jaar op verschillende manieren en plekken zijn achterban bijgepraat over culturele uitingen. In de breedste zin van het woord. Abba naast Bach. Jane Austen’s ‘Bouquet-boekjes’ naast James Joyce. Altijd enthousiast geschreven. Goed geformuleerd. Lekkere lees-artikelen. Nooit te beroerd om uit te leggen waarom deze of gene cultuuruiting belangrijk, interessant of zo ‘goed’ is. Alhoewel niemand de toekomst kan voorspellen is het onwaarschijnlijk dat er ooit nog door hem een boek zoals dit laatste zal worden gemaakt of verschijnen. Eeuwig zonde.

Made in Europe : de kunst die ons continent bindt
Dit prachtig vormgegeven boek verdient een groot publiek. Alhoewel Steinz eigenlijk nooit over politiek schreef maakt hij met dit boek wel een lange neus naar alle Nederlanders die zich afzetten tegen Europa. Dit boek is één lang pleidooi voor een andere mindset. Europa heeft door de eeuwen heen prachtige dingen voortgebracht. Steinz hoopt door dit boek bij te dragen aan een ander cultureel klimaat. Weg van het benepen, nationalistische naar een bredere visie op de goede dingen die Europa (ook) heeft gebracht en zal brengen.

In het boek worden 104 lemma’s behandeld plus 104 andere lemma’s die daar op een bepaalde manier mee samenhangen. Die laatste 104 lemma’s vormen voor Steinz een soort uitlaatklep. Er is zoveel dat hij onder de aandacht wil brengen, dus waren 104 ‘dingen’ niet genoeg. Een andere conclusie is dat dit boek met gemak twee keer zo dik had kunnen zijn. Iedereen zal bepaalde zaken missen. Maar niet getreurd. Het is een prachtig boek dat met mate geconsumeerd, veel plezier en herkenning zal brengen.

The Grand Budapest Hotel
Uiteraard staat deze film niet in het boek. Deze film van Wes Anderson draait sinds enige weken in de theaters. Een must see film voor iedereen die begrijpt waarom Pieter Steinz Made in Europe heeft gemaakt. The Grand Budapest Hotel is één lang eerbetoon aan typisch Europese cultuuruitingen. Cultuur waar andere, niet-Europese culturen ons deels om benijden. Niet – uiteraard – op het fascisme, dat in de film op de achtergrond aanwezig is. Maar wel aan de grandeur van de tijd voor de opkomst van Franco, Mussolini en Hitler. Voor de beurscrash van 1929. Toen de fine fleur van Europa zich ondermeer in luxueuze hotels vermaakte. Deze film is één lang citaat. Eerbetoon aan de Europese cultuur.

Jan Brokken
Afgelopen donderdag (20 maart 2014) sprak schrijver Jan Brokken (1949) in de bibliotheek van Veghel. Een geboren verhalenverteller. Niet alleen omdat hij mooie verhalen heeft, maar vooral ook omdat hij ze kan ‘brengen’, goed vertellen. Je merkt aan alles dat die verhalen vaak zijn verteld. En door de jaren heen steeds zijn bijgeslepen, aangepunt. Waardoor ‘de boodschap’ nog meer overkomt. Kortom een genot om deze journalist/schrijver live aan het werk te zien. Tijdens deze avond ging hij in op vier boeken. Die allemaal (ook) met ‘ons’ Europa te maken hebben. Europa met haar zwarte en prachtige kanten. Deze avond ging het vooral over de Tweede Wereldoorlog en hoe ‘kleine mensen’ daar mee te maken kregen, hadden. Prachtige verhalen.

Hij begon klein, lokaal over zijn geboortedorp Rhoon, bij Rotterdam. De vergelding : een dorp in tijden van oorlog (2013). Daarna kort over (zijn bestseller) Baltische zielen : lotgevallen in Estland, Letland en Litouwen (2010). Waarin hij verschillende min of meer bekende Europeanen portretteert binnen hun land in Oost Europa (denk aan Gidon Kremer, Hannah Arendt of Mark Rothko). Na de pauze ging hij in op de Nederlander Rudy Truffino die in de oerwouden van Venezuela terecht kwam en daar baanbrekend onderzoek deed naar de natuur (Jungle Rudy).

Hij eindigde weer klein en erg dichtbij met Blok : de boekhandelaar van mijn vader (2012). Een ontroerend boekje over een Joodse jongeman die zich in het concentratiekamp voornam om later een boekhandel te beginnen. En in dat kamp alvast een tekening van de pui maakte. Een tekening die meneer Blok door de ellende heen hielp.

Kishore Mahbubani
Is een wetenschapper, schrijver en diplomaat uit Singapore. Die in het Westen bekend is geworden door boeken waarin hij zich kritisch over ‘ons in het Westen’ uitlaat. Hij voorziet – niet als enige – dat de eeuwenlang durende mondiale overheersing van ‘het Westen’ op haar laatste benen loopt. China, India en andere ‘aankomende’ landen eisen hun plek op het wereldtoneel op. Hij laat zich zoals gezegd zeer kritisch over ‘ons’ uit. Verwijt ons vooral dat wel met twee maten meten. Maar is desondanks zeer te spreken over het Westen, en vooral Europa. De bakermat van bijna alle verworvenheden die de de steeds groter wordende middenklasse in ‘zijn’ landen ook wil hebben en ambieert. Inclusief reisjes naar onze contreien. Om de wonderen van onze beschaving met eigen ogen te kunnen aanschouwen.

Hij schaart zich aldus een bepaalde manier in het denken én het laatste boek van Pieter Steinz. In zijn laatste boek – Naar één wereld : een nieuwe mondiale werkelijkheid – komt hij met een krachtig beeld op de proppen om zijn kijk op de wereld neer te zetten. Dat verhaal zou je geparafraseerd als volgt kunnen vertellen:

Er was eens een groot cruiseschip. Dat op de wereldzee in de problemen dreigde te komen. Een ijsberg in zicht. Aan boord werd in alle 193 cabines naarstig overlegd tussen de kapitein en zijn of haar bemanning. “Hoe kunnen we onze cabine redden?”Aan boord waren – zeer bijzonder – 193 kapiteins. En elk van hem ging met zijn of haar beste mensen in conclaaf om het naderende onheil te keren. Tot op zeker moment een verdwaald jongetje uitriep: “Waarom gaan jullie niet samenwerken. Zorg dat het hele schip blijft drijven’.

Europese verkiezingen 22 mei 2014
Binnenkort start het debat over Europa. Verkiezingen op donderdag 22 mei 2014. Het ligt niet voor de hand dat politici het boek van Pieter Steinz mee zullen nemen naar bijeenkomsten her en der in den lande. Of het boek van Kishore Mahbubani. Jammer. In beide boeken én in die van Jan Brokken zitten genoeg verhalen opgesloten om uit te leggen waarom Europa belangrijk is en waarom men als partij dit of dat voor ons in Europa wil.

Uit de Inleiding
Noem me een romanticus; want hoewel ik niet de enige ben, denken de meeste mensen bij Europa aan iets anders. Aan problemen met de euro bijvoorbeeld. Aan bureaucratie in Brussel en overbodig gereis naar Straatsburg. Aan regelzucht en politieke onmacht. Aan open grenzen en niet integreerbare migranten. Aan ideologische verschillen tussen Oost en West, aan economische verschillen tussen Noord en Zuid. Kortom: aan schijnbaar onoverbrugbare tegenstellingen.
De verdeeldheid in Europa is onloochenbaar. Maar dat geldt ook voor wat Europa bindt. (Pieter Steinz) (pagina 11)

Citaat 119 (maandag 24 maart 2014)
Homepage Citaten 2014