Begin februari nam Sophie Derkzen, verbonden aan het opinieblad Vrij Nederland, contact op met de bibliotheek. Ze was bezig een (lang) artikel te schrijven over de Openbare Bibliotheeksector. Een sector die op twee fronten onder vuur ligt. Enerzijds hoe om te gaan met bezuinigingen die elke sector de komende jaren voor haar kiezen zal krijgen. Aan de andere kant hoe om te gaan met zaken als ontlezing, de macht van het beeld, sociale media, de overstelpende hoeveelheid informatie op het net, ebooks enzovoorts.
Sophie Derkzen heeft lang aan haar artikel geschaafd en veel bibliotheekmedewerkers gesproken. Ze spitst haar verhaal toe op een ‘strijd’ (een beproefd trucje van een journalist: zet antagonisten sterk uitvergroot tegenover elkaar; dat maakt het spannend) van retail-adepten versus volksverheffers.
In de praktijk van alle dag zijn we in onze regio in Noord Oost Brabant beiden. Maar in dit artikel worden ‘we’ neergezet als ouderwetse volksverheffers. Die niets moeten hebben van retailprincipes. In de praktijk leggen we inderdaad iets meer de nadruk op leden en bezoekers verleiden kennis te nemen van belangrijke, inspirerende, spannende maar vooral onbekende ‘zaken’. Die een mens ‘vooruit helpt komen’. Maar daarbij maken we wél gebruik van elementen die ‘retail-bibliotheken’ ook inzetten. Denk aan presenteren, reclame, acties e.d. Alleen leggen zij daar veel meer de nadruk op en verleiden hun leden/bezoekers minder. Die ‘andere’ bibliotheken leveren in eerste instantie vooral die zaken die die ‘klanten’ vragen. Klik hier voor een essay waarin we de visie verwoorden van waaruit we in onze regio (Noord Oost Brabant) werken.
Hieronder volgt het stuk uit het artikel van Sophie Derkzen waarin twee bibliothecarissen van de bibliotheek Oss (die deel uitmaakt van de NOBB = Noord Oost Brabantse Bibliotheken) aan het woord komen. Het artikel heeft als titel Adieu volksverheffing! en wordt als volgt ingeleid: Minder subsidie, minder lezers en PvdA-wethouders die haar geen ‘kerntaak’ meer vinden. Kan de bieb nog overleven? Het verscheen in het boekenweeknummer van Vrij Nederland (11/2013 van 16 maart 2013). Na te lezen in uw Openbare Bibliotheek.
Allemaal dezelfde boeken
Achter in de bibliotheek van Oss staan rijen met kasten, er boven hangt een bordje met ‘informatie’. Bijna allemaal dood materiaal, mompelt Hans van Duijnhoven, al 32 jaar bibliothecaris. Neem deze kunstboeken, wijst hij. Ze worden nauwelijks meer uitgeleend. En toch vindt Van Duijnhoven dat je zulke werken in huis moet hebben. ‘Voor als de nood aan de man is.’ Waar moeten mensen anders op terugvallen? In de boekhandel zijn ze al lang niet meer leverbaar. Van de ‘boekhandelsmentaliteit’ die door bibliothekenland waart, moet hij weinig hebben. Er zijn er die lange rijen tafels met toppers opstellen, zegt Van Duijnhoven. De Swaabs, de Brysons. ‘Dat noemen ze dan een catwalk.’
In Oss houden ze het voor non-fictie bij één tafeltje. Hij gelooft niet dat mensen van zo’n catwalk meer gaan lezen. Je kunt je bezoekers beter persoonlijk stimuleren, zegt Van Duijnhoven, door als bibliotheek dingen met elkaar te ondernemen. In Oss zijn we met ‘Lezers van Stavast‘ begonnen. Met een groep bibliotheekleden leest hij dit seizoen liefst veertig non-fictieboeken, waarover ze vervolgens met elkaar in gesprek gaan. Werken van Martha Nussbaum en de jonge filosofe Alicja Gescinska, maar ook Al Gore staat op de lijst. Zo hoopt hij de kennis van zijn bibliotheekgangers te verbreden. ‘Want wie leest, verhoudt zich tot andere werelden en stimuleert de eigen creativiteit,’ doceert Van Duijnhoven. Daarom is het ook zo’n ramp dat er zo weinig wordt gelezen, zegt de bibliothecaris. ‘En als mensen al een boek aanraken, gaan ze voor de bestsellersfeer. Ze lezen allemaal dezelfde boeken.’
Aan die tendens moet je als bibliotheek dan ook juist níet meewerken, vindt zijn directeur Mari Nelissen. Daarom piekert hij er ook niet over om retailprincipes het aankoopbeleid van zijn bibliotheek te laten bepalen, zegt hij als we in de directievertrekken aan de koffie zitten. ‘Neem Vijftig tinten grijs. Retailbibliotheken kopen er zo veertig van in. Wij hebben er twaalf, en zeggen: ze wachten maar netjes. En anders is daar de boekhandel.’ Want veertig keer Vijftig tinten grijs betekent dat het verzameld werk van Shakespeare er niet meer vanaf kan, zegt Nelissen. ‘Al die marktdenkers zullen zeggen: zo’n boek wordt drie keer per jaar uitgeleend, hopla, dat gooien we er uit. Voor je het weet, heb je een collectie met een hoge omloopsnelheid, maar zonder fundament.’
Nelissen ziet het ‘hele retailgebeuren’ vooral als een antwoord op de vraag naar harde resultaten. ‘Zoals de landelijke politiek bij televisie om kijkcijfers vraagt, zo kijken lokale politici naar onze uitleencijfers. De radeloosheid in bibliotheekland is groot. In verwarring over hun positie in een snel veranderende wereld proberen ze dan in elk geval hun distributiecijfers op peil te houden.’
Prima, vindt Nelissen, maar ze zouden verder moeten kijken. ‘Door digitalisering gaan we minder boeken uitlenen, daar kun je donder op zeggen. Daarom moeten we als bibliotheken vooral opnieuw onderzoeken hoe we een actieve rol kunnen spelen in de gemeenschap waarvan we deel uitmaken. De interactie met burgers, dat is waar onze toekomst ligt.’ En dus halen ze in Oss en omstreken zonder scrupules het aloude verheffingsideaal uit de mottenballen. Nelissen citeert met instemming het oprichtingsstatuut van de openbare bibliotheken: ‘Door de vruchten van kennis en cultuur ter beschikking te stelen van iedereen dragen zij bij aan het democratisch functioneren van de samenleving en staan zij mensen terzijde in alle fasen van hun leven.’
Vanuit precies die gedachte organiseren ze projecten als Lezers van Stavast of Klik en Tik, een computercursus voor laaggeletterden. En vanuit diezelfde gedachte gaat zijn beleidsplan niet over klanten, maar over het bevorderen van burgerschap. Het jaarthema van zijn Bibliotheek Maasland luidt, met een knipoog, ‘echte waarde(n)‘ Onze sector wordt overspoeld door managers die inhoudelijk niets met bibliotheekwerk hebben, maar wel de mond vol hebben van marktdenken en retailformules. Dat is mij een te dun verhaal. Wat wij aan kwaliteit toevoegen in de samenleving kun je niet in ronde getallen opschrijven. Ik vrees dat de wetten van de markt niet op de bibliotheeksector passen.’
Meer lezen? (enkele titels)
# – Over bibliotheken en betrokkenheid : een essay (2012)
Tobias Reijngoud. Weten is meer dan meten : spraakmakende opinieleiders over de economisering van de samenleving (2012)
Martha Nussbaum. Niet voor de winst : waarom de democratie geesteswetenschappen nodig heeft (2011)
Michael Sandel. Niet alles is te koop : de morele grenzen van marktwerking (2012)
Citaat 007 (vrijdag 15 maart 2013)
Homepage Citaten 2013
