He said: So?

So?

Begin februari bezocht ik de David Bowie Is-tentoonstelling in Groningen. Had al kaartjes voordat hij onverwacht in januari stierf. Tijdens dat weekend werd in Rotterdam het IFFR gehouden, het Internationale Film Festival Rotterdam. Maar die werken – zonder dat ik dat wist – met spin offs; er werden in dat weekend ook enkele films in Groningen vertoond. Daar zat ook ‘Heart of a dog‘ van Laurie Anderson bij. Mooi. Een buitenkansje. Leuk als je iets onverwachts mee mag maken.

Sinds ik in november de cd van die film had gekocht wist ik zeker dat ik te zijner tijd die film of documentaire zou zien. Dat betekent meestal braaf afwachten totdat zo’n film in Nederland officieel wordt uitgebracht. Of – iets van de laatste tijd – op het internet op zoek gaan naar een illegale versie. Dat doe ik zelden; bijna nooit, maar als de ‘nood’ hoog is schiet ik een van m’n zonen aan om me te helpen. Dat was al die tijd nog niet gelukt. ‘Heart of a dog‘ kon niet illegaal gedownload worden. 

Heart of a dog
De cd die ik in november redelijk onverwacht in Leiden in een cd-winkel (ze bestaan nog! Leiden heeft er maar liefst twee!) aantrof, is de soundtrack van een film. In Groningen bleek dat de film dezelfde lengte heeft als de cd. Vijfenzeventig minuten.

Toen ik in Groningen in de zaal plaatsnam kende ik die cd inmiddels van buiten. Kon bijna letterlijk alle woorden mee prevelen, wist waar de 27 ‘liedjes’ over gingen. Het thema. Had echter geen idee welke beelden zij – Laurie Anderson – daarbij zou bedenken. Inmiddels is medio april de film in Nederland regulier in de ’theaters’ uitgebracht. Draaide in een beperkt aantal (filmhuis-achtige) theaters. Ik vermoed dat dit slechts enkele weken zal zijn. Denk dat de dvd zeer binnenkort zal uitkomen.

Drie doden
Heart of a dog gaat over drie doden, die Laurie Anderson heel goed heeft gekend: haar moeder, Gordon Matta-Clark – een kunstenaar en goede vriend – en haar hondje Lolabelle. Opmerkelijk is dat een vierde dode – die ze ook van zeer nabij heeft meegemaakt – niet voorkomt in het verhaal. Lou Reed – want die is het (haar in 2013 gestorven echtgenoot) – sluit wél de cd af. Met een liedje (Turning time around) van zijn in 2000 verschenen cd Ecstasy. Ook zie je hem in de film enkele keren in een flits voorbijkomen. Dat is meteen een van de kenmerken van de film: flarden. Je ziet continue flarden. Uit home video’s, andere films én speciaal voor dit project gemaakte beelden. De film is geen speelfilm én geen documentaire. Het is een aaneenschakeling van sfeerbeelden. Bedoeld om de VERHALEN van Laurie Anderson te illustreren.

VERHALEN
Dit woord zet ik nadrukkelijk in hoofdletters neer. Laurie Anderson is al heel haar werkzame leven een verhalenvertelster. En op deze cd zit ze – in mijn ogen – aan de top. Laurie Anderson is een Amerikaans kunstenaar die met woorden, muziek en beelden werkt. Een slimme vrouw – een intellectueel (met een groot empathisch vermogen, dat wel) – die de gave heeft om fragmenten uit haar leven en omgeving op te pikken, ze te verwerken in ‘verhaaltjes’ die iets over haar maar vooral over onze complexe, technologische samenleving zeggen.

Haar teksten zijn zeer gecondenseerd. Er staat geen woord of komma te veel in. Het zijn om het bot te zeggen gewoon mooie teksten. Die door de manier waarop ze ze met geluid, muziek omringt vaak iets magisch krijgen. Ze heeft sinds het begin van de jaren tachtig een tiental cd’s uitgebracht. Sommige cd’s zijn echte liedjes-platen, op andere ligt meer de nadruk op haar vertelstem. Die stem is PRACHTIG. Laurie weet wat het woord dictie inhoudt. Articuleren. Iets benadrukken, uitspreken. Het is in zijn algemeenheid een stem waar je verliefd op kunt worden of zijn. Dat geldt althans voor mij, maar ik vermoed dat haar stem velen zou kunnen betoveren. Verder zijn haar verhalen nooit negatief. Wel houdt ze ons een spiegel voor. Maar nooit bevoogdend of prekerig. Het woord licht slaat op haar werk. Of lucide.

Dat komt waarschijnlijk omdat ze ‘iets’ met het Boeddhisme heeft. Een geloof zonder God. Een levenshouding om het leven te nemen zoals het zich aandient. Niet gelaten of zo, nee eerder opgewekt. Het ‘is’ zoals het is. Laat boosheid achterwege. Heeft niet zo veel zin. Die levenshouding doordesemt haar hele werk, maar vooral deze Heart of a dog. Waarin drie zeer nabije doden centraal staan. En – opmerkelijk voor buitenstaanders, maar niet voor kenners van haar werk – ze de meest bijzondere, recente dode niet echt meeneemt. Je moet goed opletten om Lou Reed in de film te kunnen zien.

Declameren
In 1996 nam Eppo van Veldhuizen afscheid als burgemeester van Oss. Op zijn verzoek konden bezoekers tijdens zijn afscheidsreceptie een bedrag achterlaten om een fonds op te zetten. Bedoeld om het gebruik van de Nederlandse taal door jongeren te stimuleren. Na zijn afscheid was ik betrokken bij de eerste gesprekken om met dat fonds een zogenaamd WOORD-festival op te zetten. Dat lukte en gedurende ruim vijftien jaar werd in de gemeente Oss het zogenaamde WOORD-festival gehouden.

Meneer van Veldhuizen wilde vooral dat jongelui weer gingen declameren. Een tekst van een ander van buiten leren en die zo gedragen mogelijk voordragen. In schouwburg De Lievekamp. Dat idee van hem kwam er niet door. De meeste meedenkers achtten declameren niet meer van deze tijd. Deelnemers moesten ‘iets’ doen met de Nederlandse taal, maar de vorm was vrij. Het werden door de jaren heen onvergetelijke avonden met toneel, cabaret, liedjes et cetera. Zelden trad echter iemand aan die een gedicht of langere tekst van een ander declameerde.

Laurie Anderson is een meester in het ’ten gehore brengen’ van een tekst. Haar eigen teksten, dat wel. Ze beschikt niet alleen over een mooie stem, maar weet in elke zin of woord de juiste emotie of klemtoon te leggen. En daarbovenop voegt ze er geluiden en muziek aan toe. Magische momenten. Die weet ze regelmatig tot stand te brengen.

Negen fragmenten
Hieronder zal ik kort een 7-tal tracks van haar laatste cd toelichten. En afsluiten met twee tracks van andere platen. Telkens kunt u doorklikken naar de volledige tekst. In Heart of a dog wordt één zin door haar twee keer uitgesproken: Is it a pilgrimage? Towards what? Sterker: het zijn de laatste woorden van de cd. 
Ons leven is een pelgrimage. Maar waarheen? Laurie verwondert zich over de rijkdom van het leven en weet ook niet waartoe al dit gedoe dient. Maar terwijl we hier zijn kunnen we ons – gelukkig – van alles afvragen en er het beste (het mooiste) van zien te maken!

From the air
Laurie Anderson loopt al lang mee. Is geboren in 1947. Ze werd in onze contreien bekend toen in 1981 haar O Superman (staat op de in 1982 verschenen cd Big science) onverwacht een hit werd. Een lang nummer.

In From the air, de derde track van Heart of a dog, citeert ze enkele regels uit Another day in America van de in 2010 verschenen cd Homeland. Regels met een filosofische inslag. Woorden die je aan het denken zetten. Over – wederom – het leven, ons verblijf hier op dit ondermaanse. Waar we (wellicht) vandaan komen en waar we (wellicht) naartoe gaan.

What are days for? To wake us up. To put between the endless nights
What are nights for? To fall through time. Into another world

In From the air gaat Laurie in de dagen ná 9/11 in de bergen in California wandelen. Met haar hondje Lolabelle. Een rat terrier. Een kittig, slim hondje. Ze ontvlucht New York en ziet overeenkomsten tussen een ervaring in die bergen en de manier waarop haar buren in New York in de dagen na de aanslag op de Twin Towers rondlopen. Lolabelle krijgt in de bergen in de gaten dat daar haviken rondcirkelen, die het op haar gemunt hebben. Ze komen from the air. En New Yorkers realiseren zich na 9/11 dat de ellende ook from the air kan komen.

And I thought where have I seen this look before?
And then I realized it was the same look on the faces of my neighbors in New York in the days right after nine eleven. When they suddenly realized, first: that they could come from the air and second: that it would be that way from now on.

And we had past through a door, and we would never be going back.

What if the sky froze
Hier leren we de jonge Laurie een beetje beter kennen. Een bijzonder meisje, dat zich graag terugtrok in een zelfgebouwd fort, zelfgemaakte sigaren van eikenblad rookte en zelf een colonial krantje maakte. Zich toen al over van alles verwonderde. Sometimes these thoughts would lead to questions like:
is it true that on Mars the cliffs are forty miles high? Or what if everything just stopped, the tides and the waves and what if the sky froze, what then? Say, are you perhaps made of glass?

To live in a gap between the moment that is expiring and the one that is arising – luminous and empty.

U mist als u dit leest uiteraard de muzikale omlijsting. Het zijn geen liedjes maar de geluiden en muziekjes die ze toevoegt tillen haar teksten naar een ‘ander’ level.

How to feel sad without being sad
In deze track leren we Lolabelle een beetje beter kennen. Komen er achter waar ze vandaan komt en hoe bijzonder zij is. Kernwoord: empathie. Lolabelle komt uit zo’n typisch Amerikaanse mall. Waar je ook hondjes kunt kopen. Haar eerste baasjes zitten midden in een echtscheiding en de man neemt haar mee op een tocht over de Canadese meren. Om daar na te denken over zijn leven; hoe verder te gaan. Lolabelle vergezelt hem, vooraan liggend op de kayak. En daar …

And I think that’s where she learned the great skill of empathy. And also where she learned what her meditation teacher keeps telling us. He says: “You should try to learn how to feel sad without being sad. It’s actually really heard to do. To feel sad without actually being sad.

Laurie Anderson’s werk zit vol subtiele humor. Zo heeft in dit ‘liedje’ Lolabelle een meditation teacher, die haar probeert voor te houden om je triest te voelen zonder het feitelijk te zijn.

Animals are like people
Er komt een moment dat Lolabelle met haar gezondheid begint te sukkelen. Dus gaat Laurie met haar naar de dierenarts. En die staat al snel met spuiten klaar. Eentje om haar te verdoven en daarna nog eentje om haar uit haar lijden te verlossen. Maar Laurie is daar niet van gediend. Temeer daar haar leraar haar oproept Lola mee naar huis te nemen en daar rustig dood te laten gaan. Zo gedaan. Deze relatief korte track eindigt als volgt. Warme woorden.

So we went to the hospital and we took Lolabelle home. We stayed with her for three days, as her breath slowed and then stopped. We had learned to love Lola, as she loved us. With a tenderness we didn’t know we had.

The release of love
Laurie Anderson refereert vaak aan het Boeddhisme en op deze cd vooral naar het Tibetaanse dodenboek. Ze laat wel merken dat ze WEET dat dit geloof vooral een verhaal is. Ze gelooft er wel in, maar weet (als intellectueel) tegelijkertijd dat het (ook maar) een story is. Bij haar is niets vanzelfsprekend. Aan alles zitten meerdere, complexe kanten. Er zijn geen easy roads of oplossingen. Ze heeft het vaak over de bardo, een (fictieve) plek in het geloof van Tibetaanse boeddhisten. Een plek waar doden heengaan na hun overlijden. Om er 49 dagen te verblijven. Een soort overgangsplek, of ritueel. Waarin je enerzijds afscheid neemt van je ‘oude’ leven’ en tranformeert naar een ‘nieuw’. In deze track (The release of love) heeft ze het over de houding van degenen die achterblijven, wij, de levenden. Hoe ons te gedragen als iemand sterft. Kern: crying is not allowed. Huilen is verboden. En ze legt ook uit waarom:

Because it is supposedly confusing to the dead. And you don’t want to summon them back, because they actually can’t come back. So, no crying.

En dan komt het mooiste woordje van de hele cd en wellicht uit haar hele carrière: So? En vooral de manier waarop ze dat uitspreekt. Het fragment is als volgt:

When Lolabelle died our teacher said: “Every time you think of her give something away or do something kind”. And I said: “Then I’d be giving away things nonstop!” And he said: “So?”

A story about a story
Deze track heeft een hoog Droste-gehalte. Het gaat over de kracht van verhalen, maar dat verhaal zit opgesloten in een verhaal. Uit haar jeugd. Een verhaal waardoor je de latere Laurie beter kunt duiden, plaatsen. Ze was als kind al daadkrachtig. Deze track sluit mooi aan bij het beeld van datzelfde meisje dat in een fort verhalen bedenkt van gebeurtenissen die in de hele geschiedenis van de mensheid nog nooit zijn gebeurd. Maar – zoals het hoort – zit in een goed verhaal altijd een moraal opgesloten. Een boodschap voor haarzelf en voor ons – degenen die naar verhalen luisteren. Een soort waarschuwing. Let op! Hier wordt een verhaal verteld. En – een kleine spoiler – er gaat in elk verhaal altijd IETS verloren. 

Centraal staat de twaalf jaar oude Laurie. Die deel uitmaakt van een groot gezin en continue van alles bedenkt om op te vallen. Dus besluit ze op een zomerdag in het zwembad om van de hoge duikplank af te springen. 

So one day I was at the swimming pool and I decided to do a flip from the high board. The kind of dive when you’re temporarily, magically suspended mid-air and everyone around the pool goes “Wow, that’s incredible, that’s amazing!” Now I’d never done a flip before, but I thought: “How hard can it be”.

Maar – humor en ongeluk in één zin – ze mist tijdens haar duik het zwembad (!) en valt op de betonnen ramp. Haar rug gebroken. Naar het ziekenhuis. En twee jaar lang revalideren. In het ziekenhuis leert ze van alles, maar bovenal dat je niet iedere volwassene moet vertrouwen. Ontdekt ze ook dat er veel saaie grote mensen rondlopen.

Then one day one of the doctors came to see me and he told me that I wouldn’t be able to walk again. And I remember thinking: This guy is crazy! I mean is he even a doctor! Who knows? Of course I was going to walk. I just had to concentrate, keep trying to make contact with my feet, convince them, will them to move.

The worst things about this was the volunteers, who came every afternoon to read to me. They would lean over the bed and day: “Hello Laurie”, really accentuating each word as if I’d also gone deaf. And they’d open the book: “So where we? Oh yes, the grey rabbit was hopping down the road and guess where he went? Well, nobody knows. The farmer doesn’t know, his wife doesn’t know. Nobody knew where the rabbit had gone, but just about everybody seemed to care.
Now before this happened I’d been reading books like ‘Tale of Two Cities’ and ‘Crime and Punishment’, so the rabbit stories were kind of a slow torture.

Later herinnert ze zich de écht vervelende aspecten van haar verblijf in dat ziekenhuis. Maar mensen zijn geneigd die te vergeten. Mensen passen hun verhaal zodanig aan dat juist díe elementen niet worden verteld. Terwijl dat toch geen onbelangrijke aspecten waren.

And that’s what I think is the creepiest things about stories. You try to get to the point you’re making, usually about yourself or something you learned. And you get your story and you hold on to it. And every time you tell it you forget it, more.

The lake
In de voorlaatste track vertelt ze een lang verhaal over haar gezin en moeder. Een poging om het moment te achterhalen op welk moment haar moeder het meest van haar (Laurie) hield. Ze deed die poging uiteraard pas na haar dood. Dat lukt niet, ondanks hard nadenken. Maar – zoals dat meestal gaat – dan herinnert ze zich op zekere dag een opmerkelijke episode uit haar jeugd. Een ongeluk. Waarin ze refereert aan haar sprong van de hoge duikplank.

We lived by a lake and every winter it froze and we’d skated everywhere. One evening I was coming home from the movies and I was pushing my little brothers Greg and Phil, in a stroller.
I had decided to take them to the island to look at the moon that was just coming up. But as we got close to the island, the ice broke and the stroller sank in the dark water. And my first thought was: Mam’s gonna kill me!

Dus springt ze het ijskoude water in en redt de twee jongens.

Then I ran home, one twin under each arm, frozen and screaming. I ran in the door and I told my mother what had happened, and she stood there and said: “What a wonderful swimmer you are! And I didn’t know you were such a good diver!”

And when I think of her now, I realize that was the moment I had been trying to remember.

New Jersey turnpike
Laurie Anderson brak door met O Superman, die in 1982 op haar eerste cd Big science werd opgenomen. Daarvoor was ze in de States al bekend. Ze trok met haar kunst al door het land heen. Theaterachtige voorstellingen waarin ze verhalen vertelt over het leven in een grootstedelijke omgeving en hoe dat (soms hilarisch, maar vaak onverwacht) uitwerkt op mensen. Op het toneel staat ze alleen. Wordt omringd door elektronische apparatuur waarmee ze geluiden en muziek kan maken. Heel af en toe speelt ze viool. Bijna altijd gebruikt ze apparatuur om haar eigen stem te vervormen, waardoor ze doorlopend in de huid (beter: stem) kan kruipen van uiteenlopende bewoners van onze urban wereld. In 1984 verscheen op 5 lp’s de registratie van United States Live. Vele jaren later op 4 cd’s heruitgebracht.

Het hoogtepunt van deze lange voorstelling staat wat mij betreft op de eerste cd. Een ruim elf minuten durende track waarin zijzelf en ene Peter (maar ze is het zelf) korte anekdotes vertellen. En continue past ze de geluiden en muziek aan bij die fragmenten. Een lange road trip, waar de titel ook naar verwijst (de New Jersey turnpike is een bestaande weg). Twee citaten:

There was an old couple who decided to drive cross country in their car. Both of them were almost completely deaf. About ten miles away from home, the burglar alarm for their car door went off and got stuck in the “on” position. They drove all the way to San Francisco like this. You could hear them coming from three miles away.
The alarm didn’t seem to bother the old woman at all. She thought it was sort of pleasant. Near Chicago, she said to her husband, “It sounds like faraway bees on a summer day.” Her husband said, “What?”

en

I know this English guy who was driving around on the South. And he stopped for breakfast one morning somewhere in southeast Georgia. He saw “grits” on the menu. He’d never heard of grits so he asked the waitress, “What are grits, anyway?” She said, “Grits are fifty.” He said, “Yes, but what are they?” She said, “They’re extra.” He said, “Yes, I’ll have the grits, please.

World without end
In 1994 verscheen de cd Bright red. Geproduceerd door Brian Eno. Een ‘liedjes’-plaat. Vanaf de allereerste draaibeurt sloot ik World without end in m’n hart. En had ook bijna meteen in de gaten dat ik het beeld dat ze hier aandraagt ooit zou kunnen gebruiken.

Het is op zich geen uniek beeld dat ze neerzet; ik kan me voorstellen dat kunstenaars en denkers voor haar ongeveer hetzelfde hebben gezegd. Maar ik ken die namen niet. Het is het beeld dat elk van ons een volstrekt unieke (en eenmalig tot stand gekomen) bibliotheek aan herinneringen en brokjes informatie, inzicht en kennis met zich meedraagt. En als we doodgaan kun je dat zien als het verbranden van een bibliotheek. Remember Fahrenheit 451, een film waarin mensen in een dictatuur boeken van buiten leren om ze redden van de verbrandings-‘dood’.

De tekst is ultrakort en verwijst naar regels die ook op de Heart of a dog-cd voorkomen (What are days for? To wake us up. To put between the endless nights. What are nights for? To fall through time. Into another world). We komen ergens vandaan (noem het ’t Oosten) en we gaan later ergens anders in ’t Westen naar toe. Naar een plek waar onze voorgangers al naartoe zijn vertrokken. 

Opmerkelijk is dat ze muziek uit deze song terug laat keren in ‘The lake’. Ze citeert zichzelf. Dat doet ze vaker. Eigenlijk haar hele carrière lang. Ze neemt woorden of flarden muziek mee naar latere ‘songs’. Vaak zie je kleine veranderingen, aanvullingen, ‘verbeteringen’. Zo ook hier.

World without end is kortom een ideale song voor een bibliothecaris die zich op zijn manier over veel verwondert. En in staat is te bewonderen. Zoals hier.

I remember where I came from
There were burning buildings and a fiery red sea
I remember all my lovers
I remember how they held me.

World without end remember me.

East. The edge of the world.
West. Those who came before me.

When my father died we put him in the ground.
When my father died it was like a whole library Had burned down.

World without end remember me.

Drie opmerkingen tot slot
In 2014 verscheen van de Nederlandse sociologe Christien Brinkgreve een boek over het belang van verhalen vertellen (Vertel : over de kracht van verhalen). Een boek dat in mijn ogen aansluit bij juist deze cd en de track A story about a story.


Voor beginnelingen een top tien van Laurie Anderson-platen
1. Heart of a dog (2015) Track: A story about a story
2. Bright red (1994) Track: World without end
3. Strange angels (1989) Track: Coolsville
4. Big science (1982) Track: Walking & falling (ook een track From the air)
5. Mister Heartbreak (1984) Track: Blue lagoon
6. Life on a string (2001) Track: Washington street
7. Home of the brave (1986) Track: White lily
8. Live at Town Hall, New York City September 19-20, 2001 (2001) greatest hits ná 9/11
9. United States live (1984) Track: New Jersey turnpike
10. Homeland (2010) Track: The lake


Vandaag schreef – hoe toevallig – Frits Abrahams in zijn NRC column over Heart of a dog. Titel van die column: Lolabelle.


Citaat 354 (maandag 16-dinsdag 17 mei 2016)
Homepage Citaten 2016