De TrendRede
Tom Kniesmeijer adviseert als trendpsycholoog uiteenlopende bedrijven, organisaties en instellingen. Helpt hen na te denken over ontwikkelingen die voor hun sector of branche relevant zijn, en hoe er mee om te gaan, er op te anticiperen.
In 2010 nam hij het initiatief voor de zogenaamde TrendRede. Hij nodigde een aantal collega ‘trendwatchers’ uit om samen met hem na te denken over het aankomende jaar. Wat voor ontwikkelingen bespeuren zij. De opbrengst van zo’n sessie ‘op de hei’ schrijft hij namens de groep op in de TrendRede. Die op zekere dag wordt voorgelezen en gratis ter beschikking gesteld aan het Nederlandse volk.
De zeven tot nu toe gepubliceerde TrendRedes geven een goed beeld van de verschuivingen die in onze samenleving gaande zijn; wat er speelde, speelt.
De TrendRedenaren (rond de tien personen) hebben een goed gevoel voor relevante ontwikkelingen. Het gaat hen niet over de kleur of lengte van het nieuwste jurkje, maar wel over sociaal-culturele trends die (bijna) alles doordesemen. Die hun effect zullen hebben op uiteenlopende plekken en mensen.
Seizoenen van de tijdgeest
Voordat hij het initiatief nam voor de TrendRede schreef Tom Kniesmeijer het boek Seizoenen van de tijdgeest : herkenbare patronen in heden, verleden en toekomst van Nederland.
Het verscheen in 2009. Daarin beschrijft hij hoe onze samenleving zich na de Tweede Wereldoorlog heeft ontwikkeld. Zijn centrale stelling is dat om de vijf tot zeven jaar er een ‘andere wind’ gaat waaien. Zo’n periode vergelijkt hij met seizoenen: lente, zomer, herfst en winter.
Elk seizoen heeft haar eigen smaak en kleur. Gevoelstemperatuur. In de winter zijn velen terneergeslagen, wat down. Willen schuilen voor kou en ellende. Heerst er een negatieve tijdgeest-sfeer. In de lente komen de krokusjes en andere bloembollen weer op. Wordt het weer groen. Leven mensen op. Krijgen ze weer zin ‘in het leven’. Staan ze open voor nieuwe dingen. Een optimistische tijd. Vol experimenten en drang om tegen het oude (‘die winter’) in opstand te komen.
In de zomer denkt iedereen dat het altijd zo mooi en florissant zal blijven gaan. Een tijd waarin ‘alles’ kan, het leven gevierd wordt en sommigen zelfs ietwat dronken worden van alles wat mogelijk is. Lopen zichzelf af en toe voorbij.
Na die zomertijd breekt uiteraard de herfst aan. Bladeren krijgen een andere kleur, vallen af. Voelen mensen aan dat er zwaar weer aan de horizon dreigt en sorteren daar als het ware op voor. Nemen maatregelen voor de winter, die onvermijdelijk zal komen. Mensen bevoorraden hun huis, temperen hun investeringen en kooplust en bespoedigen daarmee onbedoeld deels de komst van die winter.
Van lente naar winter
Tom Kniesmeijer heeft de afgelopen jaren op verschillende momenten in de regio Noord Oost Brabant over de tijdgeest en ‘zijn’ seizoenen gesproken. We verschillen met elkaar echter van mening over het seizoen waarin we leven.
Tom staat op het standpunt dat we sinds 2012 in de lente terecht zijn gekomen. Hij zag en ziet overal signalen, die figuurlijke krokusjes. Dat beeld onderschrijf ik. Ik zie ook overal mensen die tegen de keer in (dat wil zeggen: tegen de ’hogere machten’ in) bepaalde ‘dingen’ anders gaan doen. Ze vragen geen toestemming. Ergeren zich aan iets. Hoe het functioneert. Of dat er ‘iets’ ontbreekt. Constateren vervolgens dat niemand er ‘iets’ aan of tegen wil doen. Beginnen vervolgens vrolijk zelf met datgene wat zij nodig achten.
Als bibliotheken in Noord Oost Brabant zagen en zien wij die megatrend ook en hebben die in dezelfde tijd als het ware ‘opgenomen’ in onze jaarthema’s. Tijd voor een nieuwe lente (in 2010-2011), Who’s in control? (2011-2012), Echte waarde(n) (2012-2013), Oefenen voor een andere tijd (2013-2014), Oefenen IN een andere tijd (2014-2015), Wat delen we met elkaar? (2016-2017) en de komende achttien maanden: Route 68 Revisited.
Toch waag ik te betwijfelen of de lente écht is aangebroken. Wat mij betreft zitten we nog steeds in de uitlopers van een langdurige winterperiode. Zo’n winter waar in maart nog af en toe grijze, saaie dagen zijn. Met veel regen en wind. Af en toe is er ook wel eens een mooie dag. Terrasjesweer; mits achter een windscherm.
Dromen van een nieuwe zomer
Die sfeer heerst in mijn ogen NU, begin maart 2017. Midden in de verkiezingscampagne voor een nieuwe Tweede Kamer. Waarin over veel wordt gesproken, maar feitelijk amper ‘dromers’ aan bod komen. Het gros van de politici blijft hangen in boekhouders taal, wakkeren angsten aan en hebben geen idee waar wij als samenleving in (zeg:) 2030 naar op weg zouden moeten willen gaan.
Het is – voor alle duidelijkheid – niet alleen dé schuld van de politiek. De media en het gros van de burgers zitten in dezelfde winterstuip. Willen of kunnen niet meer dromen van een nieuwe zomer. Hebben weinig behoefte to ‘Listen to the music that comes from a far better land’. Hebben het over een olifant, die in de weg staat.
Tóch zie ik tegelijkertijd overal signalen van burgers die wél optimistisch in het leven staan. Nieuwe dingen uitproberen. Een ‘oneindig’ vertrouwen hebben in de goedheid van de mens en waar zij mee bezig zijn. Vol vertrouwen. Actief. Dynamisch. Niet cynisch. Zeg maar: Jan Terlouw. En daarmee meteen de mythe ontkrachtend dat zo’n houding per definitie alleen voorbehouden is aan ‘de jeugd’.
Op de een of andere manier moeten we als samenleving op dezelfde manier als zo rond 1965 af van een bepaald overheersend maatschappijmodel. Een verouderde manier om naar de wereld te kijken. Een systeem waarvan iedereen lang dacht dat hét zó hoorde, het normaal was dat het op deze of gene manier functioneerde.
Speldenprikken in het water
David Foster Wallace had het in zijn beroemde toespraak in 2005 over water.
Twee jonge vissen zijn rustig aan het zwemmen als ze een oudere vis tegenkomen, die de andere kant op zwemt. De oudere vis knikt ze toe en vraagt: ‘Môge, jongens, lekker water?’ De twee jonge vissen zwemmen nog een stukje door, maar dan kijkt de een de ander aan en vraagt: Wat is in hemelsnaam water?’
(Uit: Dit is water : enkele gedachten over meevoelend leven, uitgesproken bij een bijzondere gelegenheid – 2011)
Overal om me heen zie ik mensen die vraagtekens zetten bij ons ‘water’, ons economisch model waarin we al decennialang rondzwemmen. Die twijfelaars hebben absoluut niet de overhand; hebben de grote meerderheid nog lang niet voor hun standpunt gewonnen dat ‘het’ anders kan. Wellicht moet. Zij geloven nog niet dat het ‘oude water’ allerlei vervelende aspecten heeft. We ook in een ander bad zouden kunnen gaan zwemmen. Dat het niet houdbaar is en vaak contraproductief uitpakt voor velen die er nu in rondzwemmen.
Je kunt parallellen trekken met de jaren 1965-1968. Het begint met enkelingen. Deelden speldenprikken uit. Die voorlopers werden vaak weggezet als gekken, asocialen. Mensen die het voor het gros van de mensen kwam versjteren. Spelbedervers. Het leuke van mensen en samenlevingen is echter dat ‘rare’ ideeën of voorstellen op termijn vaak door meer mensen worden omarmd. Overgenomen. Er komt zelfs een tijd – later – dat het gros van de burgers (die dan leven) zich niet meer voor kunnen stellen dat er vroeger anders over een bepaald onderwerp gedacht werd. Tegenaan gekeken.
Het onvermijdelijke Raam van Overton
In de hele menselijke geschiedenis is er feitelijk steeds dit gebeurd. Vooral na het begin van het ‘wetenschappelijke’ denken; zeg sinds de zeventiende eeuw. Daarvoor veranderde er in ruim tienduizend jaar voor de mensen niet zo heel veel. Jaar na jaar, generatie na generatie, eeuw na eeuw leefden mensen ongeveer hetzelfde leven als hun voorgangers.
Pas sinds de Verlichting is het tempo van veranderen alleen maar toegenomen. En bijna per definitie lopen daarin mensen voorop en zijn er anderen die het tegen willen houden of aan de rem gaan hangen. Het oude, vertrouwde willen beschermen, bewaren. Maar meestal breken dit soort gekke invallen – of manieren om anders naar de werkelijkheid te kijken – toch door naar de grote massa.
Een jong overleden politicoloog – Joseph P. Overton – beschreef hoe telkens opnieuw in samenlevingen onwelgevallige ideeën worden ontvangen en op termijn door velen tóch worden omarmd. Hij legt als het ware een raam over de maatschappij, over één bepaald onderwerp (of twistpunt zoals slavernij, vrouwenkiesrecht of het accepteren van homo’s) en ziet de waardering daarvoor in de loop van de tijd veranderen. Dit fenomeen is naar hem vernoemd: Overton Window of het Raam van Overton.
Een kenmerk van zo’n lente-beweging is dat ze niet zo zeer ergens tegen zijn, maar meer opteren voor iets anders, iets nieuws, iets positiefs. Meer zeggenschap, vrijheid, democratie. Althans, in hun ogen. Dat anderen (zoals hun ouders, dé kerk, dé politieke elite van toen, dé directeuren) het niet zagen zitten, deerde hen niet echt. Ze gingen gewoon door met hun ‘strijd’ en merkten – waarschijnlijk tot hun grote verbazing – dat ze binnen enkele jaren op tal van terreinen een groot deel van die sceptische burgers aan hun zijde kregen.
Revival?
Én belangrijker: je kunt vandaag de dag dit Raam van Overton nog steeds zien. Sterker: ik vermoed dat er veel windows zullen komen. Veel meer dan enige jaren geleden. Meer naarmate individuen in ‘de lente’ opstaan en vraagtekens gaan zetten bij de bestaande status quo.
In de jaren 1965-1968 speelde dit ook. Een vergelijkbare lenteperiode, waarin veel brave burgers die status quo-ondermijners in eerste (en vaak tweede) instantie wegzetten als ‘langharig tuig’, idioten, verwaande en verwende kwasten. “Zij hadden de oorlog niet meegemaakt!” Dat klopte trouwens. Die jonge idioten tooiden zichzelf wel met geuzennamen: provo’s, Nieuw Links, D66 e.d. Niet de Tegenpartij. Koot en De Bie kwamen pas in de jaren tachtig met die fake-beweging naar buiten.
In enkele jaren vielen veel hotemetoten van hun voetstuk. Verloren autoriteiten een groot deel van hun gezag. Realiseerden veel gezagsdragers (zoals ouders, docenten, burgemeesters, notabelen, directeuren, politici) zich dat ze feitelijk te lang zaken hadden verdedigd, die amper verdedigbaar waren. Dus vielen niet alleen ‘de zuilen’ maar veel heilige huisjes in de jaren ná 1968.
Andere tijden
Over deze tijd – the sixties – zijn zeer veel boeken geschreven. Maar er zijn ook veel film- en tv-opnames gemaakt en bewaard gebleven.
Sinds 2000 bestaat het NPO-tv-programma Andere tijden. Vandaag staat de teller op hun website op 638 afleveringen (circa veertig per jaar). Een geschiedenisprogramma voor het grote publiek. De redactie brengt oude opnames over een bepaald (relatief klein) thema samen. Past die filmbeelden in het verhaal in dat ze over dat onderwerp willen vertellen. Gooit er de prettige vertelstem van Hans Goedkoop overheen en zendt het bij voorkeur niet ’s nachts uit. Ik vermoed dat het programma veel fans heeft. En dankbaar gebruikt wordt door leerkrachten en docenten die hun leerlingen over een bepaald thema ‘iets’ willen laten zien, bijbrengen, leren.
Uiteraard is het een ‘oppervlakkig’ programma. Het laat een groot publiek kennis maken met de grote lijnen van een onderwerp. Je kunt er in dat half uur tot vijftig minuten niet al té diep op in gaan. Maar iedereen die wel eens zo’n aflevering heeft bekeken moet én zal toegeven dat het een prima manier is om snel de hoofdlijnen te leren kennen. Of op te halen.
Wil je meer weten? Over bijna elk onderwerp dat in de afgelopen vijftien jaar is aangesneden zitten in de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken talloze boeken. En mocht iemand nóg dieper op een bepaald onderwerp door willen gaan? Via de bibliotheek kunnen minder bekende monografieën, dissertaties, dvd’s et cetera bij andere bibliotheken en instellingen aangevraagd worden.
Andere tijden over de jaren zestig
Tussen de ruim zeshonderd afleveringen zitten tientallen uitzendingen die een beeld geven van de verschuivingen die in de tweede helft van de jaren zestig plaatsvonden. Het gaat lang niet altijd over revolutionaire ontwikkelingen. Vaker laat zo’n aflevering zien hoe ‘gewone’ mensen in die tijd leefden, waar ze mee bezig waren, warm voor liepen (of juist niet).
Ook wordt ingezoomd op belangrijke historische gebeurtenissen. De nadruk ligt op Nederland, maar regelmatig wordt een internationaal thema besproken. Dan wordt wel een link gelegd naar de impact daarvan op ons land. Hieronder een selectie. Elk onderwerp wordt ingeleid middels een artikel; tussen haakjes staat de geschatte leestijd.
Opstandigheid
Vurrukkulluk was die tijd (oktober 2011) (28 min.) (leestijd: 9 min.)
Parijs ‘68 (mei 2008) (26 min.) (leestijd: 11 min.)
Dingly boys”: de nozems van het Noorden (maart 2016) (28 min.) (leestijd: 6 min.)
Jong, dwars, Nieuw Links! (oktober 2016) (30 min.) (leestijd: 6 min.)
Alles wordt anders in Nederland in de jaren 60 (mei 2011) (51 min.) (leestijd: 4 min.)
Provo in de pers (februari 2009) (26 min.) (leestijd: 13 min.)
Hitweek (mei 2003)
Rolling Stones in het Kurhaus (september 2011) (30 min.) (leestijd: 4 min.)
Vijftig jaar na de beroemde D66-spot met Hans van Mierlo (2017) (leestijd: 3 min.)
De Telegraafrellen (mei 2006)
Nieuw in het parlement : lichting ‘1967’ (oktober 2015) (29 min.) (leestijd: 2 min.)
Ik Jan Cremer (november 2001) (25 min.) (leestijd: 15 min.)
Don Quishocking (1967) (november 2007)
Zo is het toevallig ook nog eens ‘n keer (februari 2002) (27 min.) (leestijd: 11 min.)
Lange termijn trends
De komst van de moskee (januari 2005) (28 min.) (leestijd: 19 min.)
Aardgas als smeerolie (januari 2006) (28 min.) (leestijd: 15 min.)
De seksuele moraal voor en na de pil (februari 2002) (25 min.) (leestijd: 12 min.)
Mijnsluiting (december 2005) (28 min.) (leestijd: 11 min.)
Homo-emancipatie op radio en tv (november 2016) (leestijd: 8 min.)
Hasj (februari 2014) (28 min.) (leestijd: 21 min.)
De file (januari 2008) (30 min.) (leestijd: 7 min.)
Typisch jaren zestig verschijnselen, Nederland
Elly en Rikkert (februari 2006) (28 min.) (leestijd: 13 min.)
De anti-KVP motie (mei 2003)
DS70 (oktober 2002)
De komst van de BTW (december 2001) (25 min.) (leestijd: 7 min.)
Ton Sijbrands, damlegende (januari 2017) (57 min.) (leestijd: 3 min.)
De God die Lou heette (februari 2005) (22 min.)
De zaak Irene (april 2000)
Ruimte voor de pedofiel (maart 2011) (26 min.) (leestijd: 5 min.)
Sjoukje en Joan (februari 2006) (30 min.)
De verloving van Beatrix en Claus (februari 2001)
De omstreden keuze van de kroonprinses (maart 2016) (29 min.) (leestijd: 10 min.)
De culinaire revolutie van de jaren zestig (2002)
Typisch jaren zestig verschijnselen, buiten Nederland
Martin Luther King preekte in 1964 in Amsterdam (januari 2017) (leestijd: 5 min.)
Black Power tijdens de Olympische Spelen in Mexico (september 2016) (leestijd: 2 min.)
Cuba, het gedroomde eiland (april 2016) (30 min.) (leestijd: 8 min.)
De Praagse lente (april 2008) (25 min.) (leestijd: 20 min.)
Race naar de maan (januari 2007)
Martin Luther King (maart 2007) (26 min.) (leestijd: 10 min.)
Enkele artikelen over eerdere TrendRedes
De TrendRede in een nieuwe lente (november 2010)Is de burger van stavast in control? (september 2011) Tom Kniesmeijer over de TrendRede 2013 (augustus 2012) TrendRede 2014 – We vliegen blind in deze crisis en hebben geen idee. (september 2013)Tilburg of Veghel – We zitten in een tijd van veranderingen die we meer dan ooit zelf vorm moeten geven. (oktober 2013)Tom Kniesmeijer en Bob Hutten over de TrendRede 2015Tijd van ondertussenheid – het kansenwalhalla voor elk van ons. Waarbij de bouwstenen bestaan uit samenhang, dwarsverbanden, zelforganisatie, deling, cirkels, complexiteit, afhankelijkheid en meekracht. (augustus 2014)
Quote uit TrendRede of Troonrede? – We veranderen van een verzorgingsstaat in een wegkijkstaat (september 2014)2024, 2032 of later? – Het begrip ‘vrije tijd’ zal ons vreemd in de oren klinken. (november 2014)De toekomst komt in golven. We brengen ze zelf in beweging. (januari 2015)TrendRede: 2016 wordt het jaar van het Bouwgesprek. (januari 2016)Nationale veerkracht: Dat vraagt om welwillendheid, inschikkelijkheid en flexibiliteit. (januari 2017)Buitenveld : Waar iedereen uit de eigen cirkel treedt en de ander ontmoet op neutraal terrein (februari 2017) Bas Heijne – Het probleem is niet de toon van het debat. Het probleem is dat er alleen nog maar toon is, en geen debat. (februari 2017)
Citaat 442 (donderdag 2 maart 2017)
Homepage Citaten 2017
