Op dinsdag 11 november 2014 presenteerden 43 studenten van de HAS Hogeschool uit Den Bosch hun visie op Oss 2030. Dat deden ze in de kleine zaal van De Lievekamp.
De zaal was goed gevuld. Ruim tweehonderd mensen (opvallend veel mannen) die op de een of andere manier betrokken zijn bij ondernemend Oss. En dan met name de sector voedsel en alles wat daar mee samenhangt. Ook wel agrifood genoemd. Drieënveertig studenten van de HAS zijn van september tot november als het ware in Oss neergeplant. Tien weken lang hebben ze daar onderzoek gedaan, met tientallen mensen gesproken, nagedacht over alternatieven en uiteindelijk gepoogd een visie op en voor de gemeente Oss 2030 te formuleren. Hun uitvalbasis was de bibliotheek Oss. Waar ze in die periode konden werken, overleggen. Leuke, spontane, hardwerkende jongelui.
Acht pitches
Op dinsdag de 11e van de 11 presenteerden ze hun conclusies tijdens acht presentaties, sorry: pitches. Voordat zij aan het woord kwamen legde projectleider Rob van Roosmalen van de HAS uit wat het overall idee was. Hoe zijn studenten het hadden aangepakt, de randvoorwaarden. Ook sprak Peter Beckers, de voorzitter van De Kracht van Oss. Dat is een samenwerkingsverband tussen gemeente, Rabobank en verschillende ondernemersverenigingen uit Oss. “Met als doel het behouden en creëren van werkgelegenheid door nieuwe economische activiteiten toe te voegen aan de bedrijvigheid. Dat kan op verschillende manieren, maar wel met een centraal uitgangspunt: samenwerken en verbinden.” Vooral die twee woorden (samenwerken en verbinden) kwamen deze middag vaak langs.
Deze Peter Beckers vertelde enthousiast hoe de contacten tussen de HAS en zijn ‘club’ tot stand waren gekomen, wat er sindsdien was gebeurd en merkte tot slot op dat hij het gerealiseerde eindresultaat erg goed vond. Presentator Peter van Aar gaf vervolgens het woord aan acht studenten die namens hun werkgroepje verslag deden van hun ervaringen. Elk groepje had als het ware een Oss bedrijf toebedeeld gekregen. Bedrijven die de hele voedselketen beslaan, van productie tot en met verkoop (retail).
Opdracht – Agrifood 2030 Oss
Probeer een beeld te schetsen voor ruimtegebruik in 2030 in de gemeente Oss. Welke visie hebben ondernemers op de toekomst en hoe past dat bij de ruimte in deze gemeente. Probeer met reële suggesties te komen voor problemen die in de toekomst verwacht worden. Of nog eenvoudiger geformuleerd: probeer te achterhalen welke kansen er liggen voor Osse bedrijven in de foodsector liggen; en vertaal dit naar het ruimtebeslag in deze gemeente.
Acht bedrijven
In de onderzoeksfase ging de HAS op zoek naar bedrijven in Oss die genegen waren om gedurende de looptijd van het onderzoek groepjes studenten te ontvangen. Dat zou uiteraard tijd en inspanning kosten. Maar wellicht ook iets opleveren. Een visie op de iets langere termijn: 2030. Acht bedrijven deden mee, verspreid over de hele (food)keten, van producent tot (eind)verkoop aan de consument. Landerij van Tosse, melkveehouder Joris Hanenberg, Landwinkel Spierings, de C1000, Total Pack Oss, Vietnam Trade House, de Osse Overslag Centrale en Dalcofood.
Acht presentaties
Het voert te ver om hier alle presentaties naar voren te halen. Hieronder in willekeurige volgorde enkele bevindingen van de studenten. In de haast genoteerd.
* rondom Oss zou een ring gelegd of gerealiseerd moeten worden als een soort buffer tussen de stad en het platteland. In die ring van 1400 hectare zouden nieuwe initiatieven – die min of meer te scharen vallen onder de noemer ‘voedselketen’ – een plek kunnen vinden.
* het aantal boerenbedrijven zal de komende vijftien jaar nog verder krimpen (60% zal stoppen) en de resterende bedrijven zullen waarschijnlijk navenant groter worden. Toch zijn agragische ondernemers zich er van bewust dat ze hun bedrijf zodanig moeten runnen dat ‘de burgers’ er minimaal last van hebben. Melkveehouder Joris Hanenberg zei het letterlijk: ‘Ik wil geen overlast voor de omgeving creëren’.
* we moeten monoculturen zien te vermijden (de eeuwige maïsvelden)
* meer lokaal produceren
* consumenten stellen meer eisen en het is aan de ondernemers om daaraan tegemoet te komen
* de komende 15 jaar zal de vergrijzing toenemen en dat stelt eisen aan de sector
* probeer de (voedsel)keten te verkorten. Of met andere woorden: haal tussen de productie van het voedsel en de verkoop in de supermarkt overbodige schakels weg
* introduceer een label “Echt Oss”.
* ontwikkel een zogenaamde Regiomarkt, waar niet alleen zeer dichtbij voedsel wordt geproduceerd (in het ‘Plantlab’) maar ook de verkoop en van waaruit de distributie naar lokale supermarkten in de gemeente wordt gedaan
* leg om het transport beter te regelen in Oss op sommige plekken een monorail aan (“!!!!!!” hoorde je in de zaal)
* Organiseer dat consumenten op verschillende plekken spullen kunnen ophalen (‘Pick-up points’)
* voor sommige bedrijven die bezig zijn met het verpakken en herdistribueren van via trein en schip aangevoerde (voedings)goederen is het nodig om de infrastructuur aan te passen. Hoe? Het bestaande spoor naar de haven wordt verdubbeld en er zou een nieuwe brug over de Maas bij Megen moeten komen (veel geroezemoes in de zaal)
* ook moet er geprobeerd worden om aan goederen die van elders komen waarde toe te voegen. Op dit moment is het vooral aanvoer, (her)verpakken en doorvoer. Beter ware het om manieren te bedenken om aan die spullen ‘iets’ nieuws toe te voegen waardoor niet alleen meer werkgelegenheid maar ook meer waarde (in geld) ontstaat
* realiseer op het terrein van het bedrijf Vietnam Trade Huis een informatiecentrum over de betrekkingen tussen Vietnam en Nederland. Liefst in de vorm van een pagode, die bezoekers vanuit heel Nederland aantrekt. Afgekeken van een informatiecentrum op de Tweede Maasvlakte.
* Bereid je voor op de komst van 3D-voedsel printen en ga cartridges produceren met daarin voedingsstoffen voor die printers.
* Realiseer op verschillende plekken in de gemeente Oss bedrijven waar insecten worden gekweekt. En algen. Bedoeld om te verwerken in voedingsproducten van de redelijk dichtbije toekomst.
* Rondom de haven zouden veel meer bedrijven moeten worden gesitueerd die deel uitmaken van de voedselketen. Ook andere bedrijventerreinen in Oss werden genoemd, maar ‘de haven’ was het populairst. Verplaats niet-voedingsgeoriënteerde bedrijven die nu aan de haven zijn gelegen naar andere plekken in Oss
Reacties uit de zaal: wethouders Jan van Loon en Hendrik Hoeksema
Presentator Peter van Aar was terecht erg streng. Het programma was lang en derhalve mochten er geen vragen gesteld worden. Wel haalde hij aan het eind van de middag twee wethouders naar voren. Jan van Loon en Hendrik Hoeksema. Die hun laatste weken als wethouder van de gemeente Oss meemaken. Op eigen verzoek. Ze treden terug en willen na de verkiezingen van 19-11 niet terugkeren; zelfs niet als hun partijen (VDG en PvdA) dat zouden vragen. Van Aar vroeg naar hun reactie op de gepresenteerde plannen. Ze waren daarover beiden zeer te spreken. Vol lof. Hoeksema benadrukte dat hij het vooral opmerkelijk vond dat hij een gedachte terug ziet keren die hij erg omarmt: het coöperatieve denken. Mensen die elkaar ‘het licht in de ogen gunnen’, samen willen werken. Elkaar de ruimte willen geven. Begrijpen dat samenwerking uiteindelijk meer oplevert dan elkaar (altijd) als concurenten zien. Die bestreden moeten worden. Die spirit zag hij in zijn negen jaar wethouderschap (Van Loon 13 jaar) al en hij vond het leuk om te constateren dat de jeugd van de HAS feitelijk hetzelfde bepleit. Misschien niet erg nadrukkelijk, maar hij zag de geest wel doorschemeren in de meeste presentaties.
Bitterballen
Na ruim anderhalf uur was het programma rond half zes klaar. Iedereen ging op zoek naar de drankjes en de bitterballen. Alleen waren het bijzondere, dit keer. Gemaakt van gemalen meelwormen. “En smaakten ze?” “Na een lange middag intensief luisteren en zo rond etenstijd smaakt bijna elke snack!” Maar, die zin is niet terecht. Ze smaakten meer dan prima. Evenals de andere snacks. Die allemaal anders waren dan je gewend bent. Waarmee een punt werd gezet. Er zit toekomst in de agrifood business. Die zich weet te vernieuwen.
Aanvullende opmerkingen
Tijdens het aanluisteren van de vele presentaties bekroop me het gevoel dat het gros van de studenten doeners zijn. Daar is niets mis mee. Sterker: de HAS is een hogere beroeps opleiding, waar mensen klaargestoomd worden om binnen een bedrijf dingen voor elkaar te kunnen boksen. Of opgeleid worden om later zelf een bedrijf te kunnen runnen. Dan is daadkracht, er voor willen gaan wel een pré. Maar toch heb ik enkele aanvullende kritische opmerkingen. Die we ons als bibliotheek ook gedeeltelijk kunnen aantrekken. De kern van die kritiek is dat de HAS en de studenten en partijen die in Oss betrokken zijn bij agrifood hun sector té technocratisch benaderen. Het is gewoon een bedrijfstak waarin omzet en winst gemaakt moet worden. Dat kan alleen door de juiste producten te maken, ze goed neer te zetten en er voldoende afnemers voor te vinden. In dat strikt bedrijfsmatige kader hebben de studenten vergeten te kijken naar ontwikkelingen die in ‘hun wereld’ ook bespeurbaar zijn.
Ik denk aan mensen die terugverlangen naar ‘eerlijk voedsel’, pleiten voor kleinschaligheid, niets willen weten van food-processing (toevoegen van veel onbekende ingrediënten aan an sich eerlijke grondstoffen). Een aankomend verbod op suiker, té veel vet en zout. Denk ook aan de al maar groter wordende groep inactieven (door vergrijzing en het wegvallen van veel betaalde banen door de komst van zelflerende systemen), die in hun ‘zee van vrije tijd’ wellicht zelf weer een deel van voedsel zouden willen gaan verbouwen (moestuinen plus?). Hun eigen varken willen vetmesten en gezellig met een groepje in november slachten en het vlees verwerken tot een voorraadje voor de winter? Denk aan de aankondiging van de Chinese overheid dat ze een nieuwe treinverbinding tot stand willen gaan brengen (de nieuwe Zijderoute) om minder containers over zee hoeven te gaan vervoeren. Waardoor het maar de vraag is of de Tweede Maasvlakte ooit vol zal komen en of er dan nog behoefte zal zijn aan het groter maken van de Osse haven en het verbreden van het spoor. Of denk aan de komst van het 3D printen, waardoor veel spullen niet langer in China of Vietnam zullen worden gemaakt, maar gewoon hier ter plekke. Voor de Blokkers en Actions van Nederland. Misschien had ik ze moeten verwijzen naar Bob Hutten, die op zijn manier binnen de voedselketen in Veghel aan het experimenteren is en het woord ‘geluk’ vaak in zijn mond neemt.
Waarom een verwijt richting de bibliotheek
De afgelopen weken hebben tientallen jongeren tussen de boekenkasten in de bibliotheek van Oss aan hun opdracht gewerkt. Laptop en mobieltjes lagen altijd op tafeltjes. Ook wel notitiebloks, maar ik zag zelden boeken. Wel rapporten van deze of gene instantie of bedrijven. Maar boeken waarin achtergronden worden belicht van de hierboven geschetste trends zijn – voor zover ik kan beoordelen – niet of onvoldoende geraadpleegd. Boeken waarin op ethische, morele en (geo)politieke achtergronden en ontwikkelingen wordt ingegaan. Waarschijnlijk passen dit soort zachte geluiden niet (meer?) bij een zogenaamde ‘harde’ opleiding als een HAS. Dat is jammer. Sluit toevallig aan bij een opinietsuk dat dezelfde dinsdag 11-11 in De Volkskrant werd gepubliceerd: ‘Reduceer ons niet tot Homo economicus’ van de oud-econoom Henk van Tuinen. En alhoewel de stelling van zijn stuk mijlenver afstaat van de belevingswereld van de HAS-studenten, hun docenten (?) en de meeste ondernemers (in de voedinsgwereld) ware het niet onverstandig ook kennis te nemen van dit soort geluiden. Die maken evenals Agrifood 2030 deel uit van een maatschappelijke ontwikkeling die we als bibliotheek omschrijven als Oefenen in een andere tijd. Ons jaarthema.
Citaat Henk van Tuinen
Mijn conclusie is dat er twee oorzaken zijn waardoor onze samenleving steeds commerciëler en onbehaaglijker wordt. Enerzijds veroorzaakt de lawine aan marketing en reclame, die onze media doordrenkt, een geleidelijke commercialisering van de hele cultuur van onze samenleving.
Anderzijds leidt de dominantie van het meest gangbare economisch denken in de praktijk tot het opleggen van waarden die ons steeds verder reduceren tot homo economicus.
Deze twee oorzaken versterken elkaar. Het wordt hoog tijd dat we mechanismen vinden die ons weer kunnen brengen tot een gezonde relativering van de economie.
Meer lezen?
Floris van den Berg. De vrolijke veganist : ethiek in een veranderende wereld (2013)
Neil Boorman. Merkenmoe : hoe ik leerde leven zonder logo’s (2008)
Loek Dijkman. 50 jaar anders ondernemen: verdeling van inkomen, bezit en tijd – De Topa Groep en de Stichting Utopa (2013)
Karen Duve. Fatsoenlijk eten : mijn leven als proefkonijn (2012)
Jonathan Safran Foer. Dieren eten (2009)
Michael Foley. Absurde overvloed : waarom het zo moeilijk is om gelukkig te worden (2012)
Louise Fresco. Hamburgers in het paradijs : voedsel in tijden van schaarste en overvloed (2012)
Marga Hoek. Zakendoen in de nieuwe economie : zeven vensters op succes (2013)
Ronald van den Hoff. Society 3.0 : a smart, simple, sustainable & sharing society (2011)
Marli Huijer. Discipline : overleven in overvloed (2013)
Tim Jackson. Welvaart zonder groei : economie voor een eindige planeet (2010)
Kevin Kelly. De wil van Technologie (2012)
Hans kennepohl. We zijn nog nooit zo romantisch geweest (2014)
Martin Lindstrom. Brandwashed : hoe bedrijven ons manipuleren en overhalen om te kopen (2012)
Leonard Mlodinow. Stiekeme signalen : je wordt beïnvloed en je weet het niet (2013)
Michael Moss. Zout, suiker, vet : hoe de voedselindustrie ons in zijn greep houdt (2013)
Mark Nelissen. Darwin in de supermarkt : of hoe de evolutie ons gedrag dagelijks beïnvloedt (2011)
Geert Noels. Econoshock : hoe zes economische schokken uw leven fundamenteel zullen veranderen (2008/2014)
Gunter Pauli. Blauwe economie : 10 jaar 100 innovaties 100 miljoen banen (2012)
Michael Pollan. Een pleidooi voor echt eten : een handleiding (2010)
Michael pollan. Een pleidooi voor echt koken : thuiskomen in de keuken (2012)
Robert & Edward Skidelsky. Hoeveel is genoeg? : geld en het verlangen naar een goed leven (2013)
Henk van Tuinen. Ons land kan menselijker : naar een economie die de samenleving (2013)
En verder tientallen andere boeken, dvd’s over voeding, voedingsgewoonten enzovoorts
Citaat 190 (woensdag 12 november 2014)
Homepage Citaten 2014
