Tegenlicht is aan haar veertiende seizoen bezig. De redactie onder leiding van Frank Wiering maakt zo’n twintig tot vijfentwintig afleveringen per seizoen. Bijna altijd interessant. Zinvol voor iedereen die wil begrijpen hoe onze wereld op allerlei terreinen fundamenteel aan het veranderen is.
Heel af en toe maken ze een aflevering die het in zich heeft ‘legendarisch’ te worden. Dat was zondagavond 8 november 2015 het geval. Toen ze een oude formule van stal haalden. Zet een interessant denker/doener in een studio, laat hem (tot nu toe geen zij) enkele filmpjes uitzoeken en toelichten. Een soort Zomergast-programma zonder gastheer; althans niet zichtbaar in beeld. Frank Wiering sprak deze avond met de Duitse architect Thomas Rau. Die uitgesproken opvattingen heeft over de manier waarop we als mensheid anders moeten omgaan met bezit, recyclen, duurzaamheid en onze rol binnen de schepping.
Eerdere gasten volgens deze formule waren o.a. ooit Ad Verbrugge (Bevangen in vrijheid, 2004), Evgeny Morozov (Het einde van de internet-utopie, 2011), Jan Rotmans (Nederland kantelt, 2013) en Rutger Bregman (De noodzaak van een utopie, 2014).
Fragment van 35:25 tot 36:50 uit Het Einde van bezit
Kijk, ik heb net gezegd van: niemand kent de toekomst. Misschien is dat ook helemaal niet waar, omdat ik denk dat één discipline wel de mogelijkheid heeft om een stukje toekomst, al is het maar heel intuïtief te pakken te krijgen, en dat is kunst.
En ik denk dat we hier een stukje toekomst hebben gezien, hoe we ons als mensheid anders moeten inrichten, nl. dat we fundamenteel van perspectief moeten veranderen.
Als wij ons niet realiseren dat we gast zijn op aarde en dat we niet de gastheer zijn, dan denk ik dan komen we in héél grote problemen.
Vraag: Hoe slaat dat terug op dit filmpje?
Wat ik wil aangeven is dat eigenlijk de stap die we zouden moeten nemen volgens mij dat die ongelooflijk simpel is maar buitengewoon oncomfortabel. Die vrouw was niet voor niets zo emotioneel. Het was een ongelooflijk oncomfortabele situatie.
Daarom zeg ik ook: het is zo makkelijk spelregels te veranderen, maar is buitengewoon oncomfortabel. En dat zag je ook aan haar.
Waar heeft Thomas Rau het over?
Op grond van bovenstaand citaat is het moeilijk om te begrijpen waar hij op doelt en hoe belangrijk deze uitspraak is. Thomas Rau is een Duits architect die in Nederland al jaren actief is. Nadenkt over duurzaamheid en de manier waarop wij als mens en hij als bouwer anders naar de wereld moet gaan kijken. In zijn optiek moeten we ons vooral realiseren dat we als mens leven in een soort ruimtestation. En we kunnen alleen overleven met de ‘spullen’ die daar aan boord zijn. Dit betekent dat we zuinig om moeten gaan met alles wat we aan boord hebben. Als bewoners van een steeds vollere planeet nóg zuiniger met grondstoffen en (fossiele) energie zullen dienen om te gaan. Als aanhanger van het zogenaamde cradle to cradle-idee komt hij met een revolutionair idee: we moeten als individu af van het idee dat we sommige spullen bezitten. In de (nabije) toekomst ‘huren’ of ‘leasen’ we auto’s, huizen, gereedschappen et cetera. Een verschuiving van bezit naar delen. En bedrijven, organsiaties en instellingen zullen navenant hun verdienmodel daar op dienen aan te passen. Of – dat is zijn impliciete veronderstelling – ten onder gaan. In de Tegenlicht-uitzending zitten fragmenten om dat idee te illustreren.
In het citaat verwijst hij naar een filmpje van de kunstenares Marina Abramović. Die internationaal bekend en beroemd is geworden door haar performances. Vroeger deed ze dat met haar toenmalige levenspartner Ulay. In het fragment dat Thomas Rau liet zien zit Marina in het MOMA in New York. Daar zit ze aan een tafel. En bezoekers mogen daar even plaats aan nemen. Tegenover haar gaan zitten, maar er wordt niets gezegd. Op zeker moment neemt uit de groep omstanders een man tegenover haar plaats. Pas als Marina haar ogen open doet ziet ze wie tegenover haar is gaan zitten. Het is Ulay, die ze jarenlang niet meer heeft gezien. Een ontroerend weerzien, maar ook lastig voor haar. Niet alle herinneringen aan hem en vroeger zijn even prettig. Ze valt tijdelijk uit haar ‘rol’; raakt ontroerd. Tranen van emotie wellen op.
Een zielgenoot
Het verhaal van Thomas Rau heeft het in zich om gedeeld te worden. Mijn inschatting is dat deze Tegenlicht-uitzending de komende jaren op veel plekken zal worden getoond. Of fragmenten daaruit. Bedoeld om binnen bedrijven , instellingen en organisaties het debat op gang te helpen. Hoe kunnen we straks nog ons geld verdienen als consumenten geen producten meer willen kopen, maar diensten (zoals kleding, vervoer, energie, media et cetera)? Thomas Rau ziet de aarde – onze aarde- nadrukkelijk als een gesloten systeem. Met alles wat we aan boord hebben moeten we het doen. Ook realiseert hij zich dat onze aarde uiteindelijk alles heeft voortgebracht én voortbrengt. Inclusief alles wat daarop leeft. Nadrukkelijk wijst hij er op dat ‘de mens’ niet aan de top van ‘de’ piramide staat. Integendeel. We zijn slechts een bijproduct van evolutionaire processen die hier – tot nu toe uniek voor en binnen het heelal – plaats hebben kunnen vinden.
Dit laatste denkbeeld sluit naadloos aan bij een boek dat drie jaar geleden verscheen. Geschreven door geoloog Peter Westbroek. In De ontdekking van de aarde : het grote verhaal van een kleine planeet komt hij tot eenzelfde conclusie. Pas als we ons als mensheid volledig realiseren dat de aarde een ruimteschip is, dat alles (maar dan ook alles) heeft voortgebracht (inclusief leven en ‘de mens’) zijn we in staat een weg in te slaan van deemoed en zuinig omgaan met alles wat op deze aarde rondloopt, actief is. Alhoewel het boek van Peter Westbroek goed is ontvangen en er meerdere herdrukken zijn verschenen is zijn centrale boodschap én die van Thomas Rau nog lang geen gemeengoed. Integendeel. Veel mensen leven nog steeds alsof wij hier op aarde geen gast zijn.
Een positief mens en verhaal
De redactie van Tegenlicht heeft door de jaren heen altijd een goede neus gehad voor interessante onderwerpen én mensen. Ze hebben ogenschijnlijk geen politieke agenda. Maar proberen door haar onderwerpen én timing wel degelijk de tijdgeest in een bepaalde richting bij te sturen. En alhoewel Thomas Rau zich allesbehalve politiek uitspreekt, wordt het sympathieke en optimistische verhaal van Thomas Rau juist in mijn ogen juist in deze maand uitgezonden. De maand die voorafgaat aan de conferentie van Parijs waar mondiale afspraken gemaakt moeten worden over het terugdringen van de uitstoot van CO2. De maand waarin een Marjan Minnesma van Urgenda naar Parijs wandelt om zo op haar manier aandacht te vragen voor – in wezen – hetzelfde verhaal. De ideeën van Thomas Rau en Peter Westbroek zullen in Parijs niet expliciet op de agenda staan, maar de Tegenlicht-redactie is eigenwijs genoeg om impliciet te zeggen dat er nog veel meer moet gebeuren. De komende jaren, decennia. Om ons ruimteschip stabiel en op koers te houden.
Slotwoorden van Peter Westbroek
Zolang we gevangenzitten in het antropocentrische wereldbeeld van het modernisme en de aarde blijven beschouwen als het passieve substraat van ons handelen, blijven deze dingen voor ons verborgen.Pas als we het geheel overzien vanuit de diepe ruimte en de geologische tijd, wordt het ons duidelijk dat we nu bezig zijn de grootste stap ooit te zetten naar de volwassenheid van de mensheid. Ik ga nog verder: de opkomst van het symbiotische wereldbeeld waarmee ik je in dit boek heb laten kennismaken, gaat de menselijke maat te boven. Het is een doorbraak in de planetaire bewustwording, een geologische gebeurtenis van de eerste orde. Onze troost bestaat eruit dat we onze weg naar symbiose met de aarde niet alleen hoeven te zoeken. We vinden de zich almaar differentiërende planeet aan onze zijde.
Terwijl het leven van alledag voortkabbelt, beleven we ijzingwekkend bijzondere tijden. Als de nood het hoogst is, zullen we ons hernieuwde zelfvertrouwen hard nodig hebben om het voorbeeld te volgen van onze heldhaftige visser in de maalstroom. Hij vond de distantie waarmee hij zijn omgeving gefascineerd kon gadeslaan, verliet het schip van zijn ego en aarzelde niet om zich pardoes te storten in de woelige oceaan. (pagina 298-299, 1e druk 2012) (Peter Westbroek verwijst naar het verhaal Een afdaling in de Maalstroom van Edgar Allen Poe).
Duurzame top 100, editie 2015
Sinds enige jaren publiceert Trouw de zogenaamde Duurzame top 100. Honderd mensen die zich volgens de jury inzetten voor een duurzamere wereld en Nederland. Jarenlang was Marjan Minnesma van Urgenda nummer een. Sinds dit jaar zit ze in de jury. Thomas Rau staat dit jaar op nummer drie.
Artikel in De Groene Amsterdammer
Bezit is passé : de oogstmaatschappij (22 mei 2013) (Koen Haegens en Irene van der Linde)
Eerdere artikelen
Bewonderen, verwonderen (oktober 2012)
The never ending happening (januari 2013)
Het gaat een keer helemaal mis met ons, over 10, 100 of 200 jaar … (januari 2013)
Floating hope (februari 2013)
Verbluft – Toen ze bij de derde passage vanachter de maan vandaan kwamen, kregen ze een panorama te zien dat ons wereldbeeld voor altijd zou veranderen. (september 2013)
Wubbo – We zijn allemaal astronauten van het Ruimteschip Aarde (mei 2014)
Als deze video je niet een heel klein beetje wakker schudt (augustus 2015)
Als de nood het hoogst is zullen we ons hernieuwde zelfvertrouwen hard nodig hebben om het voorbeeld te volgen van onze heldhaftige visser in de maalstroom (oktober 2015)
Citaat 305 (zondag 8 november 2015)
Homepage Citaten 2015
