Op dinsdag 19 januari 2016 houden hoogleraar klinische psychologie Paul Verhaeghe en socioloog Christien Brinkgreve op verzoek van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken in Theater Markant in Uden een gratis kantelcollege over autoriteit en gezag. Beide sprekers weten dat oude vormen van autoriteit en gezag hebben afgedaan. Maar overal verlangen burgers naar een andere vorm.
Klik hier voor een artikel waarin verschillende citaten uit het boek Autoriteit van Paul Verhaeghe zijn opgenomen (We zullen het zelf moeten doen).
Twee boeken, twee denkers
Christien Brinkgreve schreef al in 2012 in Het verlangen naar gezag. Onlangs verscheen van de Belgische hoogleraar Paul Verhaeghe Autoriteit. Daarin betrekt hij de stelling dat we als samenleving gelukkig oude, starre vormen van autoriteit zijn kwijtgeraakt, maar dat we de laatste jaren tot de conclusie zijn gekomen dat we niet zonder kunnen. Alleen willen we niet terug naar de jaren vijftig of zestig.
Autoriteit functioneert altijd op grond van een bron buiten haarzelf. Eeuwenlang was die bron het patriarchaat. Vandaag is het geloof daarin verdwenen, met als gevolg dat autoriteit afglijdt naar pure macht. De geschiedenis leert dat dit geen goed idee is. Verhaeghe zoekt en vindt een nieuwe invulling: in de groep, die een individu of instelling autoriteit verleent – van ouderverenigingen, burgergroepen tot aandeelhoudersvergaderingen. Deze verschuiving is volop aan de gang in opvoeding en onderwijs, politiek en economie en leidt tot mooie resultaten. Als maatschappij staan we op een wissel: richting macht of richting nieuwe autoriteit.
Christien Brinkgreve hield in haar in 2014 verschenen Vertel : over de kracht van verhalen een warm pleidooi voor het vertellen van verhalen in tijden waarin oude ideologieën niet meer werken. Een tijd vol onzekerheid, onmacht, ‘gedoe’ en richtingloosheid vraagt om mensen die in staat zijn een wenkend perspectief aan te reiken. Verhaeghe en Brinkgreve zijn optimistische mensen die in hun kantelcollege zo’n verhaal aanbieden.
Globale opzet van de avond
Na een korte introductie zal Paul Verhaeghe drie kwartier het woord krijgen. Vervolgens zal Christien Brinkgreve daarop een half uur reageren en haar eigen zienswijze naar voren brengen. Na de pauze reageren dame en heer op elkaar en zijn bereid om het gesprek met de zaal aan te gaan. De avond wordt rond kwart over tien afgesloten.
Een kantelende tijdgeest
Het andere verhaal over autoriteit en gezag past in de tijdgeest waarin overal in de samenleving lokaal of regionaal initiatieven opkomen om bepaalde ‘dingen’ anders te gaan doen. Mensen die niet willen wachten op ‘de regering’, ‘de baas’ of andere boven hens gestelde machten. Deze avond afficheert de Bibliotheek Uden nadrukkelijk als een kantelcollege omdat het aansluit bij de grote trend dat bijna ‘alles’ in de maatschappij aan het schuiven of kantelen is.
Kantelcolleges
Eerdere kantelcolleges werden verzorgd door Jan Rotmans, Tom Kniesmeijer & Bob Hutten, Rutger Bregman, Jan Rotmans, Joris Luyendijk en Jan Jonker.
Het kantelcollege op 19 januari wordt mede mogelijk gemaakt en ondersteund door Energie Uden, een lokaal initiatief om betaalbare, duurzame en eigen energie mogelijk te maken voor inwoners en ondernemers in Uden, Volkel en Odiliapeel.
Het kantelcollege wordt gehouden op dinsdag 19 januari 2016, aanvang 20.15 uur
Kaarten kunt u gratis bestellen via de website van Theater Markant in Uden.
Meer informatie
Elke autoriteit was een omver te werpen tiran: priester, onderwijzer, agent, directeur (augustus 2015) (in zijn boek Identiteit uit 2012 had Verhaeghe het al enkele keren over ‘autoriteit’; in dit artikel worden ze voor u op een rij gezet)
Ultrademocratisme – De leraar weet natuurlijk meer (september 2015) (een artikel waarin Jan Marijnissen onbedoeld het over het thema van Paul Verhaeghe heeft)
Humo – Uiteindelijk staat een depressie gelijk aan zinverlies: niks heeft nog betekenis, niks heeft nog zin. (augustus 2013) (een interview met Verhaeghe over Identiteit)
Open deur? – Wij klagen over het systeem, maar wij zijn het systeem (juni 2014) (een interview in Trouw)
De herontdekking van het collectief is een heel belangrijke evolutie in onze huidige zoektocht naar zingeving (2015) (februari 2015) (een lang artikel waarin Frans de Waal, Jeroen van Baar en enkele andere zaken gekoppeld worden aan een lezing van Paul Verhaeghe aan de Radboud Universiteit)
Een nieuwe autoriteit zal worden, het collectief (maart 2015) (hoogleraar duurzaam ondernemen Jan Jonker sprak in uden; zijn verhaal heeft een relatie met de kijk van Paul Verhaeghe op de samenleving)
Haal al die mensen weg en ik ben niemand meer (augustus 2015) (een interview met Paul Verhaeghe over Autoriteit)
Christien Brinkgreve sprak in februari 2014 over Het verlangen naar gezag op verzoek van de bibliotheek in de Groene Engel. Klik hier voor een artikel over deze middag met daarin een link naar een filmverslag van bijna twaalf minuten
Enkele citaten uit Autoriteit (2015)
De toenmalige veranderingen (jaren 60 hd) op deze uiteenlopende terreinen hebben een zeer ingrijpend effect gehad op wie we nu zijn. De essentie ervan ligt besloten in één eis die al die protestbewegingen gemeenschappelijk hebben: een verlangen naar autonomie, weg van het ‘vader weet het beter-model’. Het bedwingende karakter van het patriarchaat zorgde voor een verregaande conformiteit, tot in de stijl van verzet toe. Zo ging ik als student, samen met honderden anderen, betogen tegen het verplicht in de pas moeten lopen. Bijna allemaal in een identieke bruine parka en dezelfde blauwe jeans, betoogden wij voor het recht op verschil en schreeuwden we slogans naar een groep leeftijdgenoten die ook al een uniform droeg, zij het een officieel (en wij hadden geen wapenstokken).
Zoals wel vaker voorkomt bij maatschappelijke omwentelingen, kwam er een overcorrectie. In het Nederlands, en zeker in Nederland, gaf de uitdrukking ‘moet kunnen’ heel mooi de paradox weer van ‘de bevrijding’. Móét kunnen. Alles wat voorheen verboden was, werd nu verplicht. Tegenwoordig zien we een omgekeerde beweging. Voor veel overtredingen bestaat er een nultolerantie, er heerst een verstikkende politieke correctheid en veel universiteitsstudenten durven nog nauwelijks hun mond open te doen – ze zijn bang, zonder goed te weten waarvoor. En ze hebben geen idee bij wie ze met hun angst te rade kunnen gaan.
Dit is de uitdaging waar we voor staan: maatschappelijk en individueel hebben we een reusachtig probleem met autoriteit. Voor veel mensen ligt de oplossing in de terugkeer naar een strenge figuur die iedereen op zijn gerechtigde plaats zet, ene kruising tussen Diryt Harry, Robocop en Gandalf.
Die oplossing werkt niet. Als remedie is ze zelfs erger dan de kwaal en houdt ze ene terugkeer in naar een zelfverkozen onmondigheid. Kant zou zich omdraaien in zijn graf. Willen we een wezenlijke oplossing, dan moeten we eerst het probleem begrijpen. (pagina 32-33)
Christien Brinkgreve ging me ook nu weer vooraf met haar studie over de terugkeer van het gezag. (pagina 231)
Een citaat uit Het verlangen naar gezag : over vrijheid, gelijkheid en verlies van houvast (2012)
‘Neem je vrijheid,’ zei Emiel Brugman tegen me, mijn uitgever toen ik aan dit boek begon. Hij vond dat ik de neiging had me te veel te verschuilen achter het gezag van een stoet auteurs die ik voortdurend wilde citeren. ‘Wees meer zelf aan het woord, en beperk je in de mensen die je in de tekst opvoert.’ Het heeft even geduurd voordat ik die ruimte durfde te nemen, en ik heb ervaren hoe bevrijdend het was.
Ik heb voor dit boek vrijelijk geput uit inzichten van de psychologie, de filosofie en de romanliteratuur, naast die uit mijn eigen vakgebied, de sociologie. ()
Daarnaast is het een persoonlijk verhaal geworden: ik ga na hoe gezag in mijn eigen leven een rol speelde – als kind, als ouder en als werker.
Gezagsproblemen spelen op veel terreinen. De publieke aandacht gaat sterk uit naar het openbare domein, naar verschijnselen als agressie tegen ambulancepersoneel, politie en ambtenaren van de sociale dienst, het wantrouwen tegen politici en andere gezagsdragers.
Ik heb me in dit boek vooral gericht op de gebieden van gezin, school en werk, waarin sprake is van persoonlijke verhoudingen. Maar de zich daar aftekenende gemeenschappelijke patronen, verwante dilemma’s en onderliggende behoeften zullen ook voor een deel herkenbaar zijn in wat zich afspeelt in de publieke ruimte. (pagina 10-11)
Een citaat uit Vertel : over de kracht van verhalen (2014)
De belangrijkste functie van verhalen zijn oriëntatie en identiteit; van oudsher, maar vooral in tijden van verandering. ‘Elk leven is op zoek naar een verhaal,’ stelt de filosoof Richard Kearney met wie ik dit hoofdstuk opende. ‘We proberen allemaal een vorm van harmonie aan te brengen in de dagelijkse chaos en dissonanten. Het verhaal fungeert als een middel tegen verwarring. Want de drang om verhalen te vertellen komt vanouds voort uit het verlangen naar een zekere ‘eenheid in het leven”. In ons eigen tijdperk van verbrokkeling en discontinuïteit verschaft het verhaal ons een van de meest levensvatbare vormen van identiteit – voor individu én gemeenschap.
Het maken van een verhaal is als het weven van een web, het spinnen van draden. Het brengt me terug naar het gedicht van de spin Sebastiaan en zijn drang tot het weven van een web, het gedicht waar ik als kind niet genoeg van kon krijgen. En waarin ik me herken als volwassen socioloog, bezig met het maken van verhalen, van het leggen van verbindingen tussen individuele levens en de sociale context; verhalen die de wereld en onszelf begrijpelijker maken. Niet te dicht geweven, niet te gesloten, want de werkelijkheid verandert voortdurend, en heeft nieuwe verhalen nodig over hoe te leven, wat te dromen en ambities zijn en hoe die te bereiken. Grote en kleine verhalen, passend bij de diversiteit van mensen en de transities in hun leven. Parabels van de tijd. (pagina 160-161)
Een citaat uit Identiteit (2012)
De postmoderne mens lijdt aan een vreemde dissociatie, een nieuw vorm van persoonlijkheids-verdubbeling. We klagen het systeem aan, staan er vijandig tegenover en voelen ons machteloos om het te veranderen. Anderzijds gedragen we ons op een manier die het systeem voortdurend bevestigt en uitbreidt. De wijze waarop we eten en drinken, ons kleden, verplaatsen, op vakantie gaan, zijn daar stuk voor stuk voorbeelden van – wij zíjn het systeem waarover we klagen. Een proteststem uitbrengen voor ultralinks of ultrarechts zal niet volstaan om deze situatie te wijzigen. Het is niet de ander die moet veranderen; de pijnlijke waarheid is dat we het ook zelf zullen moeten doen. In plaats van alleen maar consument te zijn, moeten we weer burger worden. Niet alleen in het stemhokje, maar ook, en zelfs vooral, in de manier waarop we ons leven leiden. (pagina 231)
Website Paul Verhaeghe
Website Christien Brinkgreve
Youtube – Oikos Feestcongres 31/01/2015: Paul Verhaeghe (15:33)
In het voorjaar van 2015 hield Paul Verhaeghe een lezing waarin hij deels al preludeerde op zijn boek over autoriteit.
https://www.youtube-nocookie.com/embed/ktQBzvyLCI0
(maandag 26 oktober 2015)
