Henk Hofland: een Lezer van Stavast

Een dag nadat op 88-jarige leeftijd journalist Henk Hofland overleed stond in Trouw een artikel over het papieren boek. Vier hardnekkige mythes over het papieren boek worden ontkracht. Trouw licht – in de geest van Henk Hofland – enkele tegels op. Een redelijk opgewekt artikel: het valt wel mee met de neergang van het papieren boek.

Veel mensen bezitten inmiddels wel een ereader, maar kopen amper (legaal) ebooks. Sterker: er is een kentering gaande. Steeds meer mensen kopen de laatste tijd ietsje vaker een papieren boek. Hoopgevend is vooral dat jongeren relatief steeds vaker weer grijpen naar het papier. Als signaal dat zij niet alles digitaal willen hebben of ervaren. Het lijkt sterk op de al jarenlang gaande trend dat vooral jongeren weer LP’s kopen. In een tijd waarin ogenschijnlijk alle informatie digitaal is gemaakt en toegankelijk, kiezen zij bewust voor de analoge wereld van atomen. Boeken en platen die je in je woonkamer kunt neerzetten. Een signaal afgeven waar je voor staat. Wie je bent.

Sturen met je beurs
Ook realiseren steeds meer mensen zich dat ze met hun aankoopgedrag bepaalde trends kunnen stimuleren of tegengaan. Een boek kun je o zo gemakkelijk bij bol.com kopen, maar met hetzelfde gemak bij je lokale boekhandel in Oss (Derijks), Uden (Bert van der Heijden) of Veghel (Bek). Die wél iets toevoegen aan jouw omgeving.

Uit het artikel (Het papieren boek, terug van nooit weggeweest) (Trouw, 22 juni 2016) rijst ook het beeld op dat er met het verkopen van ebooks uiteindelijk geen serieus geld verdiend kan worden. Slechts twaalf procent van de bezitters van een ereader koopt ooit legaal een ebook. De reden wordt niet echt toegelicht, maar de reden ligt voor de hand. Een ebook IS niets. Je koopt letterlijk lucht. Een stukje code. Iets wat je niet kunt pakken, bewaren. Iets waarvan je het gevoel hebt dat het van jou is. In het artikel wordt niet gerept van alle Spotify-achtige boekdiensten, maar ik heb de indruk dat die ook niet echt succesvol zijn.

Tegels lichten
In alle artikelen over de dinsdag 21 juni overleden Henk Hofland wordt gerept over zijn Tegels lichten : of Ware verhalen over de autoriteiten in het land van de voldongen feiten. Een boek dat oorspronkelijk verscheen in 1972. In onze collectie komt die versie niet meer voor, maar wel een uitgebreide herdruk. Aangeschaft in 1996. Twintig jaar oud. Die versie kunt u ook als ebook kopen (voor €4,99). U kunt dat ebook als lid van de bibliotheek ook lenen via bibliotheek.nl
Ook staat dit legendarische boek als pdf op het internet (DBNL).

The best of both worlds
Het lijkt er steeds meer op dat het papieren boek gewoon naast haar digitale varianten zal blijven bestaan. Zoals ‘de radio’ niet verdween toen ‘de tv’ kwam. De meeste consumenten kiezen wat bij hen past. De ene keer download ik iets (il)legaal op mijn ereader, een ander keer koop ik een (mooi of bijzonder) boek in de boekhandel en weer een andere keer maak ik gebruik van de bibliotheek. En dáár kan ik uit alle varianten kiezen: papier én digitaal. En wat in mijn lokale bibliotheek niet aanwezig is, kan worden aangevraagd, gereserveerd. Feitelijk wordt ‘de bieb’ de Spotify-dienst voor boeken. Nog anders geformuleerd: ‘de bieb’ was een Spotify avant la lettre. Door haar netwerk is ze in staat honderdduizenden titels te leveren. Legaal. Want als sector betalen we voor elk geleend boek een bedrag aan de stichting Leengeld. Op dit moment kunnen we als samenwerkende Nederlandse openbare bibliotheken bijna twaalfduizend ebooks aanbieden (fictie én non-fictie). Niet de nieuwste boeken, maar er zitten talloze juweeltjes tussen.  Ideaal voor leesgroepen die samen een bepaald iets ouder boek willen gaan lezen, bespreken.

Bananenmonarchie
In 1985 voegde Henk Hofland aan zijn Tegels lichten een extra hoofdstuk toe. Een essay met de titel Bananenmonarchie. Vijf jaar nadat prinses Beatrix koningin werd. Er rellen waren in de Blauwstraat in Amsterdam. Een mooie aanvulling op de voorgaande vijf hoofdstukken waarin hij laat zien hoe Nederland ná de Tweede Wereldoorlog dramatisch van karakter is veranderd én tegelijkertijd op een bepaalde toch hetzelfde is gebleven. De slotwoorden van dat zesde hoofdstuk zijn ruim dertig jaar oud, maar nog steeds actueel:

De staat van Drees is gekapseisd, niet eens binnen veertig, maar binnen vijfentwintig jaar. De burgerlijke samenleving heeft zich tot een kleptocratie ontwikkeld, het beeld dat het publiek van de elite heeft gekregen is dat van een gecorrumpeerd gezelschap, een onoplosbare werkloosheid bedreigt het onderwijs en de fundamentele gelijkheid, en wie geen deel meer uitmaakt van de maatschappij der werkenden voelt zich aangetast in het geloof aan de zekerheid van zijn bestaan. De daden van het staatsapparaat zijn ondoorzichtig en worden door wie er nadeel van ondervinden als willekeurig ervaren.

In de staat van Drees hoorde je weleens met een mengsel van geringschatting en geamuseerdheid spreken over een bananenrepubliek. Dat was een landje waar het om de vier jaar revolutie was, hoewel het volk daar niets van merkte, waar iedere dag de zakken van alle toeristen werden gerold, het regeren zich afspeelde hoog boven de mensen die het sowieso een zorg was, waar je een bordeel op iedere straathoek had en waar na zonsondergang de arme kinderen schilderachtig langs de vuilnisbakken scharrelden, in de cafés opgewonden standjes hun revolver trokken en de politie altijd een paar pantserwagens en waterkanonnen achter de hand had.

Aan het hoofd van zo’n exotisch landje stond het staatshoofd dat in een prachtig wit paleis woonde.
Wij hebben een staatshoofd met wel vier paleizen.
Wij hebben een bananenmonarchie.

Boeken over de boekenwereld
Lisa Kuitert. Het boek en het badwater : de betekenis van papieren boeken (2015)
Tim Parks. Waarom ik lees : de veranderende wereld van het boek (2015)
Alex Boogers. De lezer is niet dood : schotschrift (2015)

Boeken die u als ebook kunt lenen via bibliotheek.nl
Thije Adams. Kunst als publiek goed (2013)
Peter Bieri. Een manier van leven (2015) *
Rutger Bregman. Met de kennis van toen  (2012) *
Theodore Dalrymple. Door en door verwend (2013)
Koen Damhuis. De virtuele spiegel (2012) *
Alain De Botton. Religie voor atheïsten (2011) *
Dirk Draulans. Samen voor ons eigen (2012) *
Jaap van Duijn. Uit balans (2015) *
Jonathan Franzen. De correcties
Paul Frissen. De fatale staat (2013) *
Byung-Chul Han. De vermoeide samenleving (2012) *
Joke Hermsen. Stil de tijd (2009) en Kairos (2014) **
Michel Houellebecq. Mogelijkheid van ene eiland (2005) *
Guus Kuijer. Draaikonten & Haatblaffers (2011)
Bernard Maris. Economie is geen wetenschap (2015) *
Ruben Mersh. Oogklepdenken (2012) *
Bennie Mols. Turings tango (2012) *
George Orwell. 1984 (1949) *
Tim Parks. Waarom ik lees (2015)
Günther Pauli. Blauwe economie (2012) *
Michael Pollan. Een pleidooi voor echt eten (2013) *
Frits Spangenberg. De grenzeloze generatie (2013)
Yanis Varoufakis. De economie uitgelegd aan zijn dochter (2015) & En de zwakken ondergaan wat ze moeten ondergaan? (2016) **
Paul Verhaeghe. Identiteit (2012) *
Guy Verhofstad & Daniel Cohn-Bendit. Voor Europa! (2012)
Pepijn Vloemans. Survivalgids voor het consumptieparadijs (2013) *
Andreas Weber. Biokapitaal
Paul Witteman. Sleutelen aan de mens (2015)

* staan op de literatuurlijst Lezers van Stavast

Toevoeging
In de NRC Next ging het in de rubriek nrc.checkt ook over het boek. Daar werd de door Arjen Fortuin gedane uitspraak, dat de ‘groei (van het) papieren boek in VS vrijwel geheel te danken (is) aan kleurboek volwassenen’, als waar bestempeld. Literatuurcriticus Arjen Fortuin beweerde iets dergelijks op vrijdag 17 juni (Het nieuwe lezen: bingecoloring is nu ook fokking hot). Hij citeerde de Amerikaanse uitgever en universitair docent Jane Friedman, die iets dergelijks beweerde in het artikel The myth of print coming back and bookstores on the rise.
In Nederland worden de laatste jaren ook verdacht veel kleurboeken voor volwassenen verkocht. Maar die trend lijkt op haar retour.

Nog een toevoeging
Voor zover mij bekend heeft Henk Hofland zich nooit uitgelaten over volwassenen die ‘lekker’ met kleurboeken bezig zijn. Ik vermoed dat hij dat in zijn verhaal over onze tijd kon inpassen. Een tijd waarin ‘alles’ leuk moet zijn. Ik denk dat hij de voorkeur gaf aan volwassenen die (blijven) lezen.

Helaas, een groot Lezer (van Stavast) én duider is ons ontvallen.

Citaat 365 (donderdag 23 juni 2016) vandaag Meet Up 11 (van het vierde seizoen)
Homepage Citaten 2016