Ons leven moet opnieuw in de steigers, het moet terug naar de tekentafel.

Boekhandelaar Bert van der Heijden in Uden loopt al jaren mee in zijn vak. Slaagt er ondanks de crises (meervoud: de economische malaise, ontlezing en de digitale golf) in te overleven. Is voor veel mensen in en om Uden dé boekhandel. Deze Bert viel op zeker moment op dat van ene Gerhard Hormann toch wel erg veel boeken werden verkocht. Zonder veel ruchtbaarheid, reclamecampagnes of optredens van de schrijver in bekende of minder bekende tv-programma’s. Boeken die als een soort geheimtip wordt doorgespeeld.

Zijn eerste (en enige) lezing in 2015!
Was het geen idee om hem voor een avond in Uden uit te nodigen? Samen met een collega van de Udense bibliotheek lukte dat en trad hij op dinsdag 10 november 2015 aan. In het leescafé. Ruim veertig bezoekers. Die Udense collega stootte me ’s ochtends aan: “Kom je ook? Is net iets voor jou!” Eerlijkheidshalve moest ik toegeven dat ik – ondanks alle schijn dat ik veel media tot me neem en redelijk geïnformeerd ben – deze Gerhard Hormann ook niet kende. Gelukkig lagen er een viertal boeken ter inzage. En al bladerend had ik al gauw in de gaten dat die Gerhard (eigenlijk) perfect paste binnen alle ‘dilemma’s’ waar ik de mensen in de regio Noord Oost Brabant mee wil ‘voeden’. Woorden die ik vaak gebruik om aan te geven dat we als mens(heid) de komende jaren op tal van terreinen beslissingen moeten nemen om dit of dat fundamenteel anders te gaan doen. En dat ‘de bieb’ daar een rol te vervullen heeft. Om leden en niet leden attent te maken op de keuzes die voorliggen. Ze te verleiden daar kennis van te nemen; zich te informeren om vervolgens ‘ietsje’ bewuster een goede keuze te kunnen nemen.

In die boeken van Gerhard Hormann gaat het – dat zag ik meteen – juist over dit soort dilemma’s. Vervelende boeken, want hij houdt de lezer een levensgrote spiegel voor. Kijk eens naar je eigen levensstijl en vraag je af of dat – bezien in het licht van alle problemen waar de wereld mee te maken heeft – nog kan. En zo niet, of je dan zou willen gaan leven zoals Gerhard dat in zijn boeken beschrijft?

Micro-keuzes
Na een half uurtje riep iemand van achter in de zaal uit dat het voor ‘de economie’ niet goed zou zijn als iedereen zou gaan leven zoals hij. Waarop Hormann meteen snedig opmerkte dat hij niet verantwoordelijk is voor ‘die economie’ en dat de keuzes die hij de laatste tien jaar heeft genomen om heel anders te gaan leven te maken hebben met zíjn leven, gezin en omgeving. Micro-keuzes. Zich waarschijnlijk realiserend – maar dat zei hij niet met zoveel woorden – dat als inderdaad iedereen in Nederland zó zou gaan leven ons economisch systeem inderdaad een opdonder van jewelste zou krijgen. Maar Hormann bewijst met deze uitspraak én inzicht dat we een probleem bij de kop hebben.
Als alle Nederlanders vanaf morgen gaan leven als Hormann – én dat is: sober, zuinig en je niet op laten ‘jutten’ om minder zinvolle zaken te kopen – zal ons economisch systeem krakend tot stilstand komen. Een systeem dat gebaseerd is op ‘eeuwig’ blijven doorgaan met kopen van producten en diensten. Schulden maken om ‘mee te blijven doen’. Erbij te horen. Een economisch systeem waar steeds meer kritische vraagtekens bij gezet (kunnen) worden.

Het zandpaadje van Gerhard Hormann
Gerhard Hormann heeft ruim twintig jaar als journalist en schrijver meegelopen in de ratrace die de meesten van ons kennen. Een drukke baan, veel activiteiten en gedoe in je vrije uren. Een redelijk salaris. In de weekends en vakanties probeer je bij te tanken door uitstapjes te maken, spullen aan te schaffen, bezoekjes af te leggen et cetera. Niets bijzonders. Totdat op zekere dag je baan komt te vervallen. Je met een zak geld op straat wordt gezet. In die tijd realiseerde Hormann zich dat hij moest proberen onafhankelijk te worden. Financieel gezien. Dus begon hij zijn hypotheek af te lossen. Waardoor zijn maandlasten daalden. Hij kreeg daar de smaak van te pakken en schreef er op zeker moment een boek over. Niet zijn eerste, want daarvoor had hij in zijn vrije tijd al verschillende thrillers gepubliceerd.
Achteraf realiseerde hij zich pas wat hij in gang had gezet door te beginnen met extra aflossen. Hij verliet als het ware de snelweg. Waarop de meeste werkende mensen rijden. Druk, stress, gedoe. Een Engels bandje (The Godfathers) maakte in 1988 de plaat Birth School Work Death. Die titel pakt het mooi samen. Door te beginnen met extra aflossen, én zijn overige uitgavenpatroon drastisch naar beneden bij te stellen verliet hij de snelweg en kwam op een zandweggetje terecht. Realiseerde zich daar dat je met minder geld ook een redelijk gelukkig leven kunt (blijven) leiden. Sterker: gaandeweg ontdekte Hormann zich dat hij als het ware uit een ratrace was gestapt. En ontdekt nog dagelijks dat daar ook veel te halen valt. En blijft als werk (naar eigen zeggen gemiddeld twee dagen per week) daarover schrijven. En denkt daar de rest van de week – in de dagen dat hij formeel níet werkt – over na. Bijvoorbeeld op zijn (tweedehands) racefiets. Midden in de week. Terwijl leeftijdgenoten op kantoor nog volop bezig zijn. Zich afvragen hoe ze het tot hun zevenenzestigste kunnen volhouden.

Dagboeken
Hormann merkte op zeker moment op dat hij zelf in die boeken nadrukkelijk naar voren treedt. Je kunt als het ware volgen hoe hij zich op dat zandweggetje heeft ontwikkeld. Wat hij geleerd heeft. Is tegengekomen. Het zijn geen boeken over mindfullness. Of ‘jezelf tegenkomen of ontdekken’. Ik vermoed dat hij daar niet zo veel mee heeft. Maar Hormann is de laatste jaren wel onthecht geraakt. Heeft afstand gedaan van ‘dingen’ die veel Nederlanders nog steeds erg belangrijk vinden. Is steeds beter gaan begrijpen hoeveel druk op ons allen uitgeoefend wordt om dit of dat te doen. Vooral te kopen. Producten, maar zeker ook diensten.

In zijn vorige leven – in die ratrace – moest hij af en toe bijtanken. Ging met zijn gezin jaarlijks naar ‘de wintersport’. Een dure hobby. Die hij moest skippen. Jammer van die maagdelijke piste, ’s morgens vroeg. Maar vakanties vieren kun je ook in Nederland. Twee weken aan een Italiaans stand in de zomer? Met een stapel boeken? Kan net zo goed in je eigen tuin. Ons klimaat is aan het veranderen en vaak is het in zomer, voorjaar én najaar mogelijk om in een dure design ligstoel (waarschijnlijk ook tweedehands op markplaats gescoord) met die stapel boeken te gaan zitten lezen.

Oh ja, ergens merkte hij deze avond op dat hij nu het hele jaar door tijd heeft om boeken te lezen, tv-series te bekijken. Niet alleen in de zomervakantie! Allemaal geleend bij zijn lokale bibliotheek. Jammer voor de Purmerendse Bert van der Heijden? Maar ja hij is op micro-niveau bezig. Blijft tegelijkertijd wel opmerkelijk dat hij boeken schrijft. Die verkocht moeten worden? En zo zijn er meer kritische opmerkingen te maken of bedenken?

Moraal
In de jaren tachtig stond in Nederland het zogenaamde ‘vrekkenechtpaar’ op (Rob van Eeden & Hanneke van Veen) op. Hormann profileert zich niet met deze ’titel’, maar past zonder enige twijfel in een steeds langer wordende rij mensen die kritische vraagtekens zetten bij de manier waarop wij werken, consumeren, leven.

Een lang citaat
In zijn vierde, en tot nu toe laatste boek De omgekeerde werkweek : werken wordt nooit meer zoals het was (2015) gaat het ogenschijnlijk over minder werken, maar feitelijk over manieren om op een andere manier naar je eigen leven en geluksbeleving te kijken. Zijn voorwoord sluit hij als volgt af:

Ondertussen ga ik geen onaangename of ongemakkelijke waarheden uit de weg. Misschien hoop je bij een omgekeerde werkweek vijf dagen lang lekker te kunnen luieren, terwijl je in werkelijkheid het luierbroekje van je hulpbehoevende schoonmoeder aan het ophijsen bent. De veelgenoemde participatiemaatschappij is namelijk niets anders dan een bezuinigingsmaatregel, een bedrieglijk anagram van de prestatiematschappij en de pretparksamenleving waar we tot voor kort nog middenin zaten.
  We leven in een tijdvak waarin van alles aan het kantelen is en dat proces hoop ik met dit boek te versnellen. Ons leven moet opnieuw in de steigers, het moet terug naar de tekentafel. De omgekeerde werkweek dient daarbij als handreiking, niet als handleiding. Het is een concept, geen blauwdruk voor geluk. Het is een radicaal andere kijk op de samenleving met bespiegelingen over een betere wereld en verrassende conclusies. Dit is Maartens moestuin, maar dan vanuit een weiland vol madeliefjes.
  Als maatschappij staan we voor een denkbeeldige tweesprong. Mikken we op economische groei en inflatie of gaan we voor duurzaam geluk en consolidatie? Kiezen we voor het baanbrekende model van een basisinkomen of scherpen we de eisen zo aan dat straks helemaal niemand meer recht heeft op een bijstandsuitkering? Gaan we mensen structureel ontlasten of gaan we hypotheekvrije huizen alleen maar zwaarder belasten omdat ze zogenaamd iets aan de vermeende vermogensongelijkheid willen doen?
 In zekere zin bevinden we ons nu al in een akelig omgekeerde wereld waarin groei belangrijker is dan geluk, mensen vervangen worden door machines en een burn-out wordt gezien als een bedreiging van de bedrijfswinst. De overheid heeft er alle belang bij dat je tot je pensioendatum zo hard mogelijk werkt, na je pensioen zoveel mogelijk vermogensbelasting betaalt en dan zo snel mogelijk je laatste adem uitblaast. (pagina 18)

Gerhard Hormann schrijft o.a. voor FAB Ondernemend en Follow the money. U kunt hem ook via Twitter volgen.

Boeken van Gerhard Hormann (kopen mag, lenen is ‘beter’)
Hypotheekvrij! : je huis aflossen in 10 simpele stappen (2012) 
Helemaal vrij! : doorwerken tot je 67ste is helemaal niet nodig! (2013) 
Het nieuwe nietsdoen : ontdek het geheim van een heerlijk simpel leven (2014)
De omgekeerde werkweek : werken wordt nooit meer zoals het was (2015)
Het plakbandpensioen (voorjaar 2016)
De plaag (1997) (thriller)
Meneer Melchior en het betoverde bos (2004) (jeugdboek)

Enkele andere boeken (over thema’s die Hormann ook aansnijdt)
Colin Beavan. No impact man (2009)
Benjamin Barber. De infantiele consument : hoe de markt kinderen bederft, volwassenen klein houdt en burgers vertrapt (2007)
Floris van den Berg. Filosofie voor een betere wereld (2009) 
Peter Bieri. Hoe willen wij leven? (2012) 
Neil Boorman. Merkenmoe : hoe ik leerde leven zonder logo’s (2007/2008) 
Alain de Botton. Statusangst (2004) 
Pascal Bruckner. Gij zult gelukkig zijn! (2000)
Dirk De Wachter. Borderline times : het einde van de normaliteit (2012)
Thomas Decrues. Een paradijs waait uit de storm : over markt, democratie en verzet (2013)
Karen Duve. Fatsoenlijk eten : mijn leven als proefkonijn (2011/2012) 
Michael Foley. Absurde overvloed : waarom het zo moeilijk is om gelukkig te worden (2010/2012)
Michael Foley. Lang leve het gewone : de lessen van het alledaagse leven (2013)
Martin van der Gaag. De luxe van genoeg : minder moeten en je leven vereenvoudigen (2014) 
Marius de Geus. Filosofie van de eenvoud : vereenvoudiging en matiging als verrijking van het bestaan (2015) 
Marli Huijer. Discipline : overleven in overvloed (2013) 
Bas Kast. Kies je gelukkig! : waarom kiezen zo moeilijk is en hoe we gelukkig kunnen worden (2013) 
Guus Kuijer. Hoe word ik gelukkig? : een zelfhulpboek (2009) 
Richard Layard. Waarom zijn we niet gelukkig? (2005) 
Fréderic Lenoir. Handleiding voor een evenwichtige geest en een kalm gemoed (2010/2012) 
Annie Leonard. The story of stuff : hoe onze obsessie met spullen de planeet, onze samenleving en onze gezondheid uitput, en een visie op verandering  (2010) 
Aryan van der Ley. De pretparkgeneratie (2013)
Frank Mulder. De geluksmachine (2015) 
John Naish. Genoeg : meer geluk met minder (2008) 
Susan Neiman. Waarom zou je volwassen worden? (2014) 
Michael J. Sandel. Niet alles is te koop : de morele grenzen van markt werking (2012) 
Robert & Edward Skidelsky. Hoeveel is genoeg? : geld en het verlangen naar een goed leven (2012/2013) 
Paul Verhaeghe. Identiteit (2012) en Autoriteit (2015)
Pepijn Vloemans. Survivalgids voor het consumptieparadijs : over geld, groei en geluk in tijden van crisis (2013)

Citaat 306 (woensdag 11 november 2015)
Homepage Citaten 2015