Echt volwassen gedrag kost moeite en vaak moed.

Op de avond dat in het gemeentehuis van Oss gesproken werd over manieren om het Osse stadshart van nieuw elan te voorzien werd enkele deuren verderop, in de bibliotheek, de eerste Werkplaats van Morgen georganiseerd. 

Een werkplaats?
De Werkplaats van Morgen is een poging Ossenaren samen te brengen om te praten over uiteenlopende onderwerpen die wellicht ook in Oss op de schop moeten worden genomen. De redenen daarvoor kun je elke dag van de pagina’s afplukken, op tv zien of ergens op het net ervaren.

Alom zie je systemen die vastlopen, niet meer werken. Ook kun je dagelijks oprispingen zien of horen van mensen die het vanaf de zijlijn beter weten; of – nog vaker – alleen maar negatief afgeven op anderen. Veel gescheld, negativisme; weinig opbouwende suggesties. Het gros van deze ‘roeptoeters’ zijn cynisch, ironisch of sceptisch – en vaak tegelijk – over wat er is gebeurd en hoe mensen bezig zijn ‘het’ beter of anders te gaan doen.

Maar aan de andere kant kun je óók elke dag kennisnemen van initiatieven om het in een bepaalde branche, sector, buurt of bedrijf anders te gaan aanpakken. Enthousiaste, bevlogen mensen die gewoon beginnen. De aanleiding is vaak dat ze zich ergens aan storen. Merken dat ‘hoger geplaatste machten’ er niets aan willen of kunnen doen. Autoriteiten die talmen. Zich verschuilen achter regels. Of zich – nog vaker (alleen wordt dat nooit zo duidelijk geformuleerd) – achter ‘het systeem’ verschuilen.  We doen dit of dat al jarenlang op deze manier, dé manier. En wat jullie voorstellen of willen staat daar haaks op. Dus veel succes toegewenst, maar wij doen niet mee.

Een idee
Op donderdag 19 mei 2016 waren in de Osse bibliotheek vijftien mensen samen gekomen. Om elkaar in eerste instantie te leren kennen. Vervolgens gingen we in groepjes uit elkaar om te bespreken wat wellicht voor Oss nodig zou kunnen zijn. Een voorlopige conclusie is dat het daarvoor nóg te vroeg is. De belangrijkste reden daarvoor is dat het aantal deelnemers té klein is. Het zou redelijk aanmatigend zijn om alleen op basis van hun input verder te gaan. Zo kwam zo rond half elf Sandra met het voorstel om de film Tomorrow in Oss tijdens een tweede Werkplaats van Morgen te vertonen. In de hoop dat deze (oorspronkelijk Franse) film meer geïnteresseerde Ossenaren zou trekken. In die film zaten volgens haar genoeg aanknopingspunten om over door te praten. Een prima idee.

Ik had ergens in april enkele recensies gelezen, maar geen link gelegd met De Werkplaats van Morgen. Waarschijnlijk was ik op dat moment té veel opgeslokt door een ander kunstwerk, de voorstelling De Man Door Europa van Lucas De Man die op maandag 18 april in De Lievekamp op verzoek van de bibliotheek zou worden gespeeld. Een voorstelling waarin op een (heel) andere manier mensen naar voren worden gehaald die ergens in Europa bezig zijn met andere ‘dingen’. Na afloop van díe voorstelling zouden we als werkgroepje van De Werkplaats van Morgen naar buiten treden en proberen Ossenaren over te halen op donderdag de 19e mei naar de bibliotheek te komen om mee te komen praten over zaken die in Oss aangepakt zouden moeten worden. 

Demain
Gisteren zag ik de film. Ná een nieuwe Jane Austen-verfilming (Love & friendship). Een groot contrast. Wel viel een overeenkomst op: de belettering. Tomorrow (Demain) is een documentaire van twee Franse cineasten, Cyril Dion en Mélanie Laurent. De Franse titel (Demain) is bij ons ingeruild voor een Engelse: Tomorrow. In de film wordt Frans en Engels gesproken. Cyril en Mélanie zijn jonge dertigers. Staan voor de keuze of ze kinderen op de wereld willen gaan zetten. Vragen zich af of dit wel zo’n goed idee is. Alom zien zij signalen dat onze wereld – om het populair te zeggen – naar de kloten gaat. Veroorzaakt door de mens die te veel CO2 de atmosfeer in blijft pompen, grondstoffen in een rap tempo opmaakt en de belangrijkste veroorzaker is van het massaal uitsterven van dieren en planten. De mens die amper bereid lijkt haar uitbundige manier van leven bij te stellen. In het begin van de film laten ze daarover twee wetenschappers aan het woord. Maar de film is zeker niet negatief. Integendeel. Cyril en Mélanie zijn met een team de wereld over getrokken om overal mensen naar voren te halen die ‘iets’ doen om die negatieve cirkel te doorbreken. Lijken daarmee op Lucas De Man, maar die bleef alleen in Europa en sprak meer met kunstenaarsachtige types. De gesprekspartners zijn bijna altijd op een deelterrein actief en vooral lokaal of regionaal. Een van hen zegt letterlijk dat zij ‘de’ wereld niet wil, noch kan redden maar wel proberen in háár omgeving het verschil te maken. 

Optimisme
De film is een een feel good movie, maar wel een met een grote zwarte rand. Als toeschouwer wordt je keer op keer bij de les gehouden: we móeten nu eindelijk wel iets gaan doen. En verwacht niet té veel van de ‘grote’ jongens en meisjes. Die zijn in de ogen van de filmmakers en veel sprekend opgevoerde (wereld)burgers vaak de reden voor onze huidige malheur. Nog sterker: veel van deze machtige partijen zullen plaats moeten maken voor andere partijen. Tomorrow is zeker geen opruiende film. De toon is eerder lichts, speels, opgewekt. De filmmakers laten opvallend veel blije, gelukkige mensen zien. Praten. Uitleggen waar ze mee bezig zijn. Waar ze voor staan. De eerder genoemde negatieve, cynische, ironische en sceptische mensen kunnen genoeg aanknopingspunten vinden om ‘lekker’ los te gaan. Tja, niets aan te doen. Maar het zal degenen die ze wegzetten niet weerhouden om in de geest van Hannah Arendt te handelen. 

Het optimisme dat van de film afspringt heeft ook te maken met de vorm. In bijna twee uur worden vijf hoofdthema’s ‘behandeld’. Die thema’s worden als in een boek van hoofdstuktitels voorzien. In de film zitten veel woorden, zinnen die houvast bieden. Waar zijn we, wie is aan het woord en welke zinnen uit een bepaald betoog zijn belangrijk. Ditzelfde ‘grapje’ zit ook in Love & friendship, de film die iedere liefhebber van kostuumdrama, Jane Austen en gekonkel moet gaan zien. Typografie speelt in beide films een belangrijke rol. Het lettertype sluit mooi aan bij de toon van de film. Opmerkelijk is dat de titel van de documentaire pas in het allerlaatste shot wordt getoond: Tomorrow. Dan gaan we het doen. Beginnen we. Morgen.

Terughalen
In veel gesprekken wordt gehint op manieren om ‘dingen’ die ooit van ons waren terug te halen. Weg halen bij grote bedrijven, instellingen en organisaties die feitelijk geen band hebben met een bepaalde plaats of regio. Die tendens kun je kenschetsen als ‘links’ maar tegelijkertijd kun je ook voorstellen dat ‘rechtse’ burgers die tendens niet alleen begrijpen maar ook gaan ondersteunen. Grote bedrijven zijn economisch actief in een bepaalde regio om er beter van te worden. Prima. Zo werkt het systeem. Vervelend is echter dat de gemaakte revenuen de streek verlaten. Niet geherinvesteerd worden in de regio. Verschillende mensen worden aan het woord gelaten die bezig zijn die logica te doorbreken. Laat zoveel mogelijk geld in de eigen omgeving.

Dít is waarschijnlijk de kern van alles wat in deze film wordt aangestipt. We zitten opgescheept met een economisch model waarin het uiteindelijk maar om één ding draait: geld maken met geld. Rente op rente. Indien we er in zouden slagen die keten te doorbreken dan … Dan gaan veel meer zaken schuiven. Kunnen we ze heel anders gaan regelen. Zodanig dat het de lokale gemeenschap ten goede komt. Dit zijn wel revolutionaire inzichten en uitspraken. Die bijna alle structuren raken die de laatste eeuwen zijn opgebouwd. Dít inzicht kan ‘links’ én ‘rechts’ naar mijn mening ook lokaal of regionaal samenbrengen. Leven én laten leven, bij ons. Als Galliërs uit het bekende kleine dorpje tégen de grote (gekscherend gezegd ‘boze’) buitenwereld, annex Romeinen. Deze lijn is dé rode lijn in de film. 

Vijf thema’s
In het begin van de documentaire wordt de toon gezet voor de film. De mens is in een zeer rap tempo bezig de planeet voor zichzelf en veel andere wezens onmogelijk te maken. Na die – welbekende – domper start de reis en komen vijf thema’s voorbij. Die thema’s lopen in de film mooi in elkaar over. Het ene verhaal leidt tot het andere. Een geloofwaardige verhaal. Evident is dat ze ook andere thema’s of een andere invalshoek hadden kunnen kiezen. Wel moet gezegd dat ze bij elke thema andere, kleinere thema’s onderbrengen. 

Bekende en onbekende namen
Iedereen die ‘een beetje’ volgt wat er gaande is op onze wereld zal door deze film niet verrast worden. Feitelijk weet je het al. Alleen brengen deze jonge Fransen het net weer iets anders. Leggen andere klemtonen. Gaan naar andere plekken op aarde. De film zit vol talking heads. De meesten zijn onbekende mensen die ergens ‘iets’ doen. Uiteraard komen ook deskundigen aan het woord. Bekende en gelukkig ook veel onbekende. Het is nooit verkeerd om nieuwe namen te ontdekken. Jeremy Rifkin en David Van Reybrouck kende ik. Van sommige wist ik dat ze bestonden maar had ze nog nooit in beeld horen praten. 

Tegenlicht en meet ups
Talloze fragmenten uit Demain of Tomorrow kunnen een op een ingevoegd worden bij een Tegenlicht-aflevering over ons geldsysteem, energietransitietraject, de toekomst van werk of democratie. Een andere overeenkomst met Tegenlicht is dat op verschillende plekken bijeenkomsten worden georganiseerd waar over de inhoud uit een bepaalde aflevering of film kan worden nagepraat. Doel is altijd burgers lokaal te laten nadenken over uitdagingen die aangestipt worden. De Werkplaats van Morgen past naadloos in dit beeld.

De Champions league
Het toeval wil dat vanavond de Champions League finale in Milaan wordt gespeeld. Twee voetbalclubs uit Madrid maken uit wie de beste Europese club is van het seizoen 2015-2016. Evenals twee jaar geleden toen zij ook in die finale stonden. Real won toen van Atlético (4-1 in). In Spanje wordt evident het beste voetbal gespeeld. Da’s duidelijk. Jammer. Niets aan te doen. Laten we er maar van genieten. Geen lastige vragen stellen. Ons neerleggen bij hét systeem die dit mogelijk heeft gemaakt. 

Tóch vermoed ik dat de komende jaren op verschillende plekken mensen als het ware zullen gaan inzien dat er ‘iets’ mis is met dit systeem. En andere. Voorbeelden? Dagelijks kun je ze ook van de krantenpagina’s afplukken. Voorbeelden van deze week. Op de economie pagina’s wordt door deskundigen gejuicht over dat dekselse Philips. Is er in geslaagd haar lichtdivisie te verkopen. En kan gelukkig doorgaan met slechts één tak van sport; iets in de gezondheidszorg. Goed voor de top en hun bonussen. En natuurlijk de aandeelhouders. Dat in de regio Eindhoven veel mensen ongemakkelijk rondlopen is niet relevant. Zij begrijpen het niet. Ik vermoed dat zij echter beter dan die top in de gaten hebben dat binnen enkele jaren Philips door een of ander onduidelijk bedrijf zal worden opgekocht, opgeslokt. Van Philips blijft niets over. Een legendarische naam waar werknemers en de regio ooit trots op waren geofferd voor hét systeem. Vanuit hét systeem bekeken klopt het, want er wordt winst gemaakt. Dat een bedrijf in eerste instantie zou moeten draaien om een goede producten maken, tevreden medewerkers, een regio die trots is op zo’n bedrijf en het te laten overleven is niet ‘boeiend’. 

Eenzelfde verhaal geldt voor de agrarische stand. Boeren, tuinders, akkerbouwers zitten in een andere val: moeten blijven investeren, groter worden, meer rendement halen, concurreren met goedkopere buitenlandse boeren. De banken zitten ogenschijnlijk in hetzelfde schuitje. Maar als bedrijven omvallen leveren grond, quota en (on)roerend goed vaak genoeg op. Onze binnensteden floreren minder omdat burgers de hand op de knip houden, via internet bestellen en we aan de vooravond van een vervelende trend staan die ‘ontspullen’ heet. 
Terwijl de economie aantrekt blijven er verdacht veel mensen aan de zijkant staan. Op papier valt het met de werkloosheid wel mee. Er wordt echter massaal weggekeken. Er zijn veel meer mensen die willen maar geen betaalde baan kunnen vinden. Ook kun je dagelijks wel iets lezen over onze pensioenen. Geruststellende en paniekerige geluiden. Helder lijkt me dat ook dat model niet houdbaar is.

Vijf thema’s
Zoals gezegd lopen de onderwerpen in elkaar over. Het is in dit verhaal volstrekt normaal dat we beginnen met de manier waarop we in de toekomst ons voedsel weer meer lokaal gaan produceren. Vervolgens is het een logische stap naar een tweede thema: lokaal energie gaan produceren. Loskomen van de grote energiebedrijven. Vervolgens wordt iets uitgezoomd naar ‘de’ economie. Maar ook daar dezelfde trend: bijsturen richting lokaal, kleinschalig en de winsten in de streek zien te houden.

Het vierde thema – democratie – sluit hier natuurlijk bij aan. Democratie is het beste systeem, maar werkt niet goed meer. Burgers voelen zich niet vertegenwoordigd. Opmerkelijk is dat David Van Reybrouck – in het Frans – de ruimte krijgt zijn voorstellen te bepleiten. Burgers moeten ingeloot kunnen worden om namens en in een gemeenschap enkele jaren bepaalde taken te gaan vervullen. Gedurende enige tijd wetten voorbereiden. Wellicht enkele jaren later beslissen of voorstellen worden aangenomen of niet. Of in een andere rol ze gaan uitvoeren en ze weer later gaan toetsen op rechtsgeldigheid. En nooit voor lang én weg van ons op partijen gebaseerde en vastgelopen systeem. De Franse cineasten eindigen (natuurlijk) met het onderwijs. Een ander vastgelopen systeem. Té veel bezig met rendement, jongeren klaarstomen voor de arbeidsmarkt én niet voor het leven in een onzekere tijd. Een Finse lerares brengt het in mijn ogen mooi onder woorden. Ze ‘pikt’ uit alle haar bekende onderwijssystemen die elementen die het beste aansluiten bij de leerlingen waarmee zij moet werken. Er is niet één heiligmakend systeem. Dat van bovenaf wordt opgelegd en afgedwongen. Zij heeft de vrijheid (gekregen, bevochten?) om op basis van haar eigen inzicht haar gang te gaan. En het werkt.

Susan Neiman
Toevallig maakte een collega me gisteren attent op een recent artikel van de Amerikaanse filosofe Susan Neiman. Ze weet van mijn fascinatie voor haar in 2014 verschenen Waarom zou je volwassen worden? Waarin ze stelt dat onze maatschappij (ons systeem) vooral volwassenen creëert die zich als jongelui (blijven) gedragen. Onverantwoordelijke mensen die zich vooral om hun eigen welbevinden bekommeren. Té veel risico’s nemen, niet in staat zijn zichzelf kritisch te bekijken. Lastig in een samenleving waar die grote mensen wel een andere richting in moeten slaan. The craze for adult colouring books shows how we’ve all become infants. 

Overal in het Westen worden relatief dure kleurboeken voor volwassenen massaal door volwassenen gekocht. Een trend die maar niet over lijkt te gaan. Lekker kleuren. Om te onthaasten. Los te komen. Als signaal dat je zelf bepaalt wat belangrijk is. En dan komt Susan Neiman met de laconieke opmerking dat je als kind door het leven gaat. Je althans als zodanig gedraagt. Wat denkt ze wel!

Ze heeft het natuurlijk niet alleen over kleurboeken maar ook over een bepaald soort kinderachtige romans en de talloze tv-series om je dagen mee door te komen. Er is voor een volwassene die wil ontsnappen veel keuze. Veel meer dan in 2007 toen de Amerikaanse socioloog Benjamin Barber al het boek De infantiele consument : hoe de markt kinderen bederft, volwassenen klein houdt en burgers vertrapt schreef. En nog vééééĺ meer dan in 1985 toen van Neil Postman zijn Amusing ourselves to death uitkwam. 

Blijkbaar biedt onze huidige maatschappij voor veel volwassenen onvoldoende uitdagingen om je als volwassene te (gaan) gedragen. Volwassen zijn houdt blijkbaar in dat je jezelf overlevert aan onbekommerd ‘genieten’. Je niet druk maakt over zaken die er wellicht (meer) toe doen. Niet langer dromen dat het anders of beter kan. En proberen daar als mens jouw steentje aan bij te dragen. Nee, liever gaan we kleuren.

Real adult activity takes effort and often courage. Colouring in someone else’s designs is always easier than making your own, just as forming your own opinions – after gathering and weighing information – is always harder than parroting other people’s views. This is why Kant wrote that thinking for oneself is the key to growing up.

Echt volwassen gedrag kost moeite en vaak moed. Iemand anders tekeningen inkleuren is altijd gemakkelijker dan je eigen maken, evenzo als je eigen opinies vormen – na informatie opgedaan en beoordeeld te hebben – altijd moeilijker is dan iemand anders napapagaaien. Daarom schreef Kant dat de sleutel tot volwassen worden begint met zelf denken.

Barack Obama
Terwijl op dit moment nog steeds niet duidelijk is wie gaan betwisten wie hem gaat opvolgen wordt al volop teruggekeken. Op zijn opkomst en daden sinds hij in 2009 werd ingezworen. In alle verhalen wordt hij neergezet als een intelligent man die serieus geprobeerd heeft uiteenlopende vernieuwingen door te voeren. Daarin is hij amper geslaagd door de opstelling van de Republikeinen. Die zich niet coöperatief opstelden. Bijna alle voorstellen wegstemden. Amerikanen die zich niet herkenden in zijn oproep om zich als volwassene te gaan gedragen.

Ook Amerika stond voor grote uitdagingen. Zoals elke generatie haar eigen, unieke portie te verstouwen krijgt. Hij refereert in zijn inauguratie speech op dinsdag 20 januari 2009 aan de jaren van de Amerikaanse Burgeroorlog, Wereldoorlog I én II, het optuigen van de welvaartsstaat in de jaren zestig en zeventig. Elke tijd, elke generatie krijgt haar deel. Dat is enerzijds jammer, maar ook goed voor ons. Geeft ons een reden om ons ergens voor te gaan inzetten. Te handelen in de zin die Hannah Arendt bedoelt. Hij voorzag aan het eind van de jaren nul (van deze eeuw) dat wij ook voor grote uitdagingen zouden komen te staan. Het vereist weinig politiek inzicht om te constateren dat in de Obama-jaren deze issues amper zijn aangepakt. 

Daarin zijn de Amerikanen niet uniek. Hetzelfde geldt evenzo voor onze contreien. Massaal is door burgers én politici weggekeken. Zijn we om de hete brei heen blijven draaien. En moeten we nog steeds beginnen dingen aan te pakken die in Tomorrow door diverse voorlopers wel al worden aangepakt. Ik kan me vergissen maar heb sterk de indruk dat het aantal deelnemers snel zal groeien.

Our challenges may be new. The instruments with which we meet them may be new. But those values upon which our success depends — hard work and honesty, courage and fair play, tolerance and curiosity, loyalty and patriotism — these things are old. These things are true. They have been the quiet force of progress throughout our history. What is demanded then is a return to these truths. What is required of us now is a new era of responsibility — a recognition, on the part of every American, that we have duties to ourselves, our nation, and the world, duties that we do not grudgingly accept but rather seize gladly, firm in the knowledge that there is nothing so satisfying to the spirit, so defining of our character, than giving our all to a difficult task.

This is the price and the promise of citizenship.

Onze uitdagingen mogen nieuw lijken. De methoden waarmee we ze te lijf gaan nieuw lijken. Maar de waarden waarop ons succes berust – hard werken en eerlijkheid, moed en eerlijk spel, tolerantie en nieuwsgierigheid, loyaliteit en patriotisme – die dingen zijn oud. Deze dingen zijn waar. Ze zijn door de geschiedenis heen onze stille kracht geweest. Wat nu vereist wordt is dat we terugkeren naar die waarheden. Wat van ons wordt verlangd is dat we in dit nieuwe tijdperk verantwoordelijkheid nemen – erkennen dat elke Amerikaan plichten heeft ten opzichte van zichzelf, ons land, en de wereld, dat we die taken niet tandenknarsend opnemen maar eerder laconiek, sterk in het besef dat er niets zo goed voor ons karakter is als onszelf inzetten voor een moeilijke taak.

Dit is de prijs en belofte van burgerschap.

Demain is zoals gezegd een optimistische film. Morgen beginnen we. Tomorrow.

Op woensdag 14 september draait Tomorrow in de Groene Engel in De Werkplaats van Morgen. Waarna we het gesprek voortzetten. Wat te doen. Morgen.

Andere artikelen
Little red Corvette (september 2009)
Volwassenen verleiden zich volwassener te gaan gedragen (februari 2015)
Boeken over onze snel veranderende wereld (in de film komt de beweging Transitions Towns voorbij) In januari maakte ik voor de landelijke toogdag in Boxtel een uitvoerige literatuurlijst (ruim 300 titels verdeeld over 25 thema’s)

Website Demain / Tomorrow   

Trailer Demain / Tomorrow (1:46)

Youtube: Final Speech of Dutch physicist Prof. dr. Wubbo Ockels (5:06)

Citaat 357 (zaterdag 28 mei 2016) Real won trouwens voor de elfde keer na strafschoppen. Wat zijn die Spanjaarden toch goed.
Homepage Citaten 2016

Toeval?
In de Belgische krant De Morgen stond 27 mei een artikel dat hierbij (bijna) naadloos aansluit: Neoliberalisme is te ver doorgeschoten. Dat zegt nu zelfs het IMF