De boekenweek is begonnen
Özkan Akyol had het ’s morgens in zijn column al aangegeven:
‘De boekenweek staat voor de deur. Voor schrijvers betekent deze periode dat we veel op pad mogen, nog meer dan normaal, om overal in het land van scholengemeenschap tot boekhandel en van bibliotheek tot cultureel centrum, kennis te maken met lezers, van wie we anders sporadisch een signaal krijgen.
Eus in Uden
Diezelfde avond – dinsdag 6 maart 2018 – stond Eus in de Udense bibliotheek. Een weerzien; een jaar eerder stond hij in de Osse bibliotheek. Met ongeveer hetzelfde verhaal. Over zijn twee tot nu toe verschenen boeken en zijn bijzondere familie in Deventer. Nieuw was dat hij sindsdien de hoofdpersoon in een tv-reisserie was geweest. Ook toen al schreef hij dagelijks nieuws-columns voor het Algemeen Dagblad en de regionale edities van De Persgroep (o.a. het Brabants Dagblad).
Brave burgers
Tóch was het geen straf om hem een jaar later nogmaals te mogen aanhoren. Integendeel. Özkan Akyol is een geboren verteller, die de gave heeft een lastig verhaal opgewekt, pathos-loos, laconiek en met de nodige humor te brengen. Eus – zijn bijnaam én titel van zijn eerste boek – komt uit een bijzondere familie. En vertelt daar zeer openlijk over. Is al lang de schaamte voorbij.
Hij weet dat hij met zijn openhartigheid velen een hart onder de riem steekt. Enerzijds brave burgers – zoals in Uden – die waarschijnlijk meer begrip krijgen voor mensen aan de onderkant van de samenleving, anderzijds jongelui die in vergelijkbare omstandigheden opgroeien. Die laatste groep zat niet in de zaal, maar zonder enige twijfel wel als hij op middelbare scholen optreedt. Ik kan me voorstellen dat juist dan zijn verhaal sommigen aan het denken zet.
Toeval versus zelfsturend
Ook geloof – en hoop – ik dat sommige brave toehorende burgers anders (gaan) kijken naar jongelui die niet deugen. Hangjongeren, spijbelaars, halve criminelen. Begrijpen dat (de meeste?) ontspoorde jongelui vaak een ‘slachtoffer’ van hun omgeving zijn. Zoals in het geval van Eus.
Opgegroeid in Deventer. Vader Turis is een gastarbeider uit een zeer landelijke en arme omgeving in Turkije. Moeder een amper opgeleide, onderdanige huisvrouw. Beide ouders analfabeet en spraken/spreken geen Nederlands. Het gezin woont in een sterk verkommerde, arme achterbuurt. Ouders en een omgeving die Eus en zijn twee broers niets positiefs mee (kunnen) geven. En de school gelooft ook niet echt in hen en levert ze massaal op het laagste middelbare onderwijsniveau af.
De (waarschijnlijk zeer) intelligente Eus komt door vooroordelen van juffrouw Ietje slechts op de MAVO terecht. Gaat door gebrek aan intellectuele uitdaging én verkeerde vrienden aan het spijbelen en raakt betrokken bij dubieuze zaakjes. Rond zijn achttiende wordt hij opgepakt en komt tien weken in een zwaar bewaakte gevangenis in Scheveningen terecht.
Boeken
Daar verandert zijn leven. Door een cipier. Die hem iets bijzonders aanreikt: boeken. Die Eus voor het eerst in zijn leven écht gaat lezen. En ontdekt dat die ‘iets’ met hem doen. Beelden in zijn hoofd oproepen en hem al snel doen besluiten om ook te gaan schrijven. Na die tien weken pakt hij zijn afgebroken schoolcarrière op en gaat als ‘een gek’ lezen. En schrijven. Hij heeft zijn roeping gevonden: hij wil schrijver worden. Uiteraard zat dat talent al in Eus, maar was zonder de ingreep van die cipier wellicht nooit tot wasdom gekomen.
Özkan Akyol liet zich er in Uden niet over uit, maar ik durf de stelling te betrekken dat hij een levende illustratie is van het feit dat de belangrijkste wendingen in een mensenleven te maken hebben met toeval, geluk, (nood)lot, pech of hoe je ook wil noemen. Wat je vervolgens daarmee doet heeft echter wel degelijk met jezelf te maken. Of je meer of minder doorzettingsvermogen hebt, meer of minder uren in je talent wil steken, lanterfanten of ‘alles’ geven et cetera. Eus heeft zich na dat moment als het ware aan zijn milieu onttrokken. Maar begon pas aan die exercitie nadat een deus ex machina had ingegrepen.
Een ‘goddelijke’ ingreep
Dit woord gebruik ik hier bewust. Niet dat Eus dit begrip in Uden bezigde, maar omdat hij op zeker moment aangaf verliefd te zijn op bijzondere, niet vaak gebruikte woorden. Hij is daar sindsdien doorlopend naar op zoek. Ontleent er plezier aan. Eus is een taalmens. Niet geworden. Het zat er al in, moest alleen nog ontdekt worden. Hij noemde drie voorbeelden. Ook om aan te geven dat hij op jonge leeftijd een zeer geringe woordenschat had. Had thuis immers niet veel meegekregen; en op school was zijn woordenschat ook niet écht veel groter geworden. De liefde voor het boek was daar in ieder geval niet ontstaan. Ontluisterend, vooral voor de school.
Pas ná zijn bekering ging hij als ‘een waanzinnige’ op zoek naar nieuwe woorden, begrippen. Bekende dat hij tegenwoordig altijd een schriftje bij zich droeg. Om daarin nieuwe, onbekende (en mooie) woorden te noteren. Op zoek te gaan naar de betekenis. Een drang om te willen groeien; jezelf te blijven ontwikkelen. Hij noemde drie woorden: dwepen, onooglijk én malcontent. Woorden die hij als 15-jarige Turkse puber absoluut niet kende. Zeker niet herkende. Bij navraag bleek het gros van de aanwezigen in Uden malcontent ook niet te kennen; alhoewel sommige bezoekers wel een vaag idee hadden wat ermee bedoeld werd.
Malcontent
Is geen Frans woord; doet wel Frans aan want opgebouwd uit twee woorden: mal en content. Mal betekent zoveel als slecht, verkeerd én content gaat over tevredenheid. Malcontente mensen zijn kortom ontevreden, voelen zich niet senang bij de huidige staat van zijn. Niet zwaar ontevreden, niet boos of agressief. Nee, eerder een ‘beetje’ boos, ongelukkig met hoe het nu is. Dát gevoel moet de jonge Eus ook hebben ervaren. Voordat hij zijn bestemming vond; of hem overkwam.
Schriftjes
Eus liet in Uden een pagina van een van zijn schriftjes zien. Hoe herkenbaar. In mijn jonge jaren hield ik ze ook bij. Een schriftje met moeilijke Nederlandse woorden. Een ander voor afkortingen en vaag herinner ik me ook een tijdje lang namen van mensen uit het nieuws te hebben bijgehouden. Maar op zeker moment stop je daarmee. Acht het niet langer nodig. Je weet immers ‘alles’ al! Fout!
Özkan vertelde in Uden inmiddels aan zijn (pakweg) dertigste schriftje bezig te zijn. Misschien moet ik weer gaan beginnen, bijvoorbeeld een schriftje voor mensen die twitteren en ik nog steeds niet goed kan plaatsen; en een ander voor moeilijke Engelse woorden.
Een advies, tot slot
Tijdens het vragenrondje informeerden de meeste bezoekers naar nog meer details uit het leven van Eus. Prima. Daar had hij het zelf ook wel een beetje naar gemaakt. Gelukkig merkte op zeker moment iemand op zo te genieten van zijn columns. Die bijna altijd aansluiten bij de actualiteit. En dat Eus zo neutraal overkomt. Links en rechts ferme tikken uitdeelt. Niet te beroerd is om windvanen en andere bespelers van de werkelijkheid onderuit te schoffelen.
Ik hoop dat Eus in de toekomst tijdens lezingen minder de nadruk legt op zijn bijzondere familiegeschiedenis en meer loslaat over zijn kijk op uiteenlopende maatschappelijke en culturele ontwikkelingen. Wat voor tendensen neemt hij waar, wie verdienen het kritisch bejegend te worden en welke positieve tendensen ziet hij. Wat hoopt hij, verwacht hij. Dat hij zich kortom tijdens aankomende spreekbeurten meer profileert als een betrokken burger. Die zich redelijk onbevangen over al het gedoe om ons heen uitspreekt.
Dagelijks kun je als lezer in zijn columns zinnen en gedachten aantreffen die doen vermoeden dat Eus zo’n rol in zich heeft. Opdat hij uitgroeit tot een soort Maarten van Rossem. Die (ook) veel informatie tot zich neemt en zich daarover plompverloren uitspreekt. Maar ik zie Eus niet vervallen tot knorrepotterij. Eus, zet ‘em op!
Citaat 523 (woensdag 7 maart 2018)
Hans van Duijnhoven (die niet malcontent naar huis ging)
Homepage Citaten 2018
