Vraag voor 2018: “Past ’t binnen de donut?”

‘Ik kan de vlammende letters niet lezen,’ zei Frodo met een trillende stem.’Nee,’ zei Gandalf, ‘maar ik wel. De letters zijn Elfs, een oud schrift, maar de taal is die van Mordor, die ik hier niet zal spreken. Maar in de Gemeenschappelijke Taal staat er ongeveer het volgende: 

Eén Ring om allen te regeren,
Eén Ring om hen te vinden,
Eén Ring die hen brengen zal en in duisternis binden. 

() Hij zweeg even en zei toen langzaam met diepe stem: ‘Dit is de Meesterring, de Ene Ring om hen allen te regeren. Dit is de Ene Ring die hij vele eeuwen geleden heeft verloren, waardoor zijn macht aanzienlijk is verzwakt. Hij begeert hem sterk, maar hij mag hem niet in zijn bezit krijgen.’ Frodo bleef zwijgend en roerloos zitten. Angst scheen een enorme hand uit te strekken, als een donkere wolk die in het oosten opdoemde en naderbij kwam om hem te verzwelgen. ‘Die Ring,’ stamelde hij. ‘Hoe ben ik er in ’s hemelsnaam aan gekomen?’ *

Hoe ben ik er in ‘s hemelsnaam aan gekomen?
Inderdaad. Dat is de vraag. Frodo had er met zijn fellowship of the ring drie boeken/films voor nodig om zich van die vervloekte ring te ontdoen. Opdat zijn samenleving weer verder kon. Bevrijd van een verkeerde betovering. 

Onze eigen ring
De Israëlische historicus Yuval Noah Harari schreef in mijn ogen hét boek van 2017: Homo Deus : een kleine geschiedenis van de toekomst. In dat boek beschrijft hij een fantastische en een verschrikkelijke toekomst. We worden tot een soort goden óf tot een soort slaven van de slimme, zelflerende systemen. We worden goden of losers. Waarschijnlijk zal het er iets tussenin worden. De tijd zal het leren. 

Het belang van verhalen
Keer op keer betoogt Harari dat samenlevingen bij elkaar gehouden worden door verhalen. Verhalen waarin bijna iedereen gelooft. Totdat er – onvermijdelijk – ketters opstaan. Die het bestaande verhaal im Frage stellen. 

Onze tijd
Harari maakt duidelijk dat we net als in het verhaal van Gandalf, Frodo en zijn metgezellen in een tijd vol crises (meervoud) leven. Ook een tijd waarin zich veel nieuwe ontwikkelingen aandienen. En we  moeten afwachten of ze positief, dan wel negatief voor ons zullen uitpakken.

Onze eigen ring
Het beeld van die Ene Ring kun je doortrekken naar onze huidige tijd. Wij zijn allemaal ook betoverd door zo’n ring. Een ring – die net als die van Frodo – een negatieve invloed uitoefent op ons leven en daarom vernietigd moet worden. 

Economische groei
De betovering waaraan we ons als mensheid moeten gaan onttrekken is ‘economische groei’. Dat fenomeen heeft ons de laatste tweehonderd jaar in het westen steeds rijker gemaakt. We leven langer. Hebben meer te besteden. Maar de laatste jaren worden de schaduwkanten steeds groter. De kern is dat we op te grote voet leven en dat we niet iedereen eerlijk laten delen in de vruchten van wat we met ons allen produceren. 

Die vervloekte ring
Dit inzicht is niet uniek. Al in de vroege jaren zestig en zeventig werden dit soort geluiden geuit. Alleen haalden we massaal de schouders op en gingen lekker door met groeien. Consumeren. Meer, meer, meer. Helaas lopen we nu tegen een muur op.

We zullen ons wel moeten aanpassen. Iets aan die vervloekte ring gaan doen. 

‘Ik wou dat het niet in mijn tijd hoefde te gebeuren,’ zei Frodo.’Ik ook,’ zei Gandalf, ‘en dat geldt voor allen die in een dergelijke tijd leven. Maar die beslissing is niet aan hen. Het enige dat wij moeten beslissen, is wat we zullen doen met de tijd die ons gegeven is. En onze tijd, Frodo, begint er nu al donker uit te zien. De vijand begint snel heel sterk te worden. Zijn plannen zijn verre van rijp, denk ik, maar ze rijpen. We zullen het hard te verduren krijgen.  **

Een nieuw jaarthema
Tijdens het nadenken over het nieuwe jaarthema voor 2018 kwamen allerlei gedachten, ideeën, beelden op.

Zo zal vijftig jaar ná 1968 op veel plekken teruggekeken worden op dat revolutionaire jaar. In januari van dit jaar bedachten we daarvoor een kreet.

In de loop van dit jaar daagde het besef dat de grote uitdaging voor ons allen zal worden een nieuwe balans te vinden. Een balans tussen geven en nemen. Als mensheid én individu nemen we vaak meer dan we geven.

De revolutie van 2018 en daarna heeft daarmee te maken. Van ‘Meer nemen dan geven’ naar ‘Meer geven dan nemen’. Alleen hebben we nog geen goede titel, of zin gevonden die de lading dekt. 

Een boek!!
Gelukkig komt er altijd weer een nieuwe boek voorbij. Hét boek van 2018 verscheen in april van dit jaar. Vorige week kwam de vertaling uit: Donuteconomie : in zeven stappen naar een economie voor de 21e eeuw van de Engelse econoom Kate Raworth. Zij bepleit daarin een nieuw economisch model dat binnen twee grenzen blijft. Dat is een immense opgave en opdracht. A revolution in the making.

Kate Raworth maakte samen met enkele creatieve geesten zeven korte filmpjes om haar donuteconomie uit te leggen. Het eerste filmpje heet Change the goal, en daar gaan we nu naar kijken.

Filmpje: Change the goal

https://www.youtube-nocookie.com/embed/Mkg2XMTWV4g

Twee grenzen
Aan de ene kant mogen we het ecologisch plafond van de aarde niet (meer) overschrijden. Dus stoppen we ondermeer met de verzuring van de oceanen, vervuiling, vermindering van soorten en het klimaat te veranderen. Aan de andere kant moeten we het sociale fundament van mensen niet langer té veel blijven belasten.

Elk mens heeft in dat nieuwe maatschappelijke model recht op toegang tot schoon drinkwater, onderwijs, een dak boven zijn hoofd, een baan, een inkomen om van te leven, toegang tot zorg, het recht zich uit te spreken en te zijn wie je bent.

Maar het gaat toch goed!
Ogenschijnlijk lijkt dat laatste bij ons in het westen het geval, maar voor iedereen die goed kijkt weet dat er veel aan schort. 

De kracht van een beeld
Kate Raworth, de schrijfster van hét boek van 2018, weet dat beelden belangrijk zijn. Beter werken dan woorden. Dus gebruikt ze een donut als beeld om haar verhaal aan op te hangen. Een donut heeft – net zoals een ring, of een reddingsboei – een binnen- en een buitenkant. 

Als mensheid staan we komende decennia niet voor de opgave om onze ring te gaan vernietigen. Nee, eerder zullen we ervoor moeten gaan zorgen dat die ring niet meer knelt. Onszelf als mens. Of de aarde als systeem. 

‘Ik wou dat het niet in mijn tijd hoefde te gebeuren,’ zei Frodo.’Ik ook,’ zei Gandalf, ‘en dat geldt voor allen die in een dergelijke tijd leven. Maar die beslissing is niet aan hen. Het enige dat wij moeten beslissen, is wat we zullen doen met de tijd die ons gegeven is. En onze tijd, Frodo, begint er nu al donker uit te zien. **

Tot slot nog een filmpje – Create to regenerate

https://www.youtube-nocookie.com/embed/XcgcMpgbNHA

Bron
J.R.R. Tolkien. In de ban van de ring. Het Spectrum 2000 (7e druk)
*   pagina 75
**  pagina 76

Toelichting
Bovenstaande tekst werd op dinsdag 12 december 2017 uitgesproken tijdens de kerstbijeenkomst van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken in de Bibliotheek Schaijk.
Een poging om het nieuwe jaarthema van de bibliotheek te introduceren én een oproep om mee te denken over een geschikte titel.

Hieronder wordt u verwezen naar eerder verschenen artikelen waarin om dat nieuwe jaarthema wordt heen gecirkeld.
Route 68 Revisited (februari 2017)
Donut economie – Verander het doel (april 2017)
Veerkracht in de 21e eeuw (mei 2017)
Je kunt alleen nemen als je ook bereid bent te geven … (september 2017)
Wat op het spel staat (oktober 2017)
Donut economie – “Het is de taak van filosofen en de elite om mensen nieuwe dromen te geven, nieuwe hoop, nieuwe verhalen” (november 2017)
2018 : “Past ‘t binnen de donut?” (december 2017)

Past ’t binnen de donut?
Bijna drie weken later hebben uiteenlopende Nederlandse economen én intellectuelen gereageerd op de vertaling van het boek van Kate Raworth. Opmerkelijk is dat veel economen zich zeer negatief uitlaten. Ze voelen zich – in mijn ogen – als het ware betrapt. Kate Raworth verwijt veel (mede-)economen dat zij boter op hun hoofd hebben. Decennialang in meerdere of mindere mate meegewerkt hebben aan een systeem dat ons opgezadeld heeft met immense problemen.

Kate Raworth is echter veel minder kritisch dan Ewald Engelen, die haar als eerste in Nederland oppikte, met haar sprak en keer op keer Nederlandse beleidsmakers, economen én politici aanspreekt op hun verantwoordelijkheid voor de wereld waarin we nu leven.

Een wereld die er veel minder florissant voorstaat als alle juichverhalen over ‘onze’ huidige economie doen voorkomen.

Links- of rechtsom gaat de zin van Gandalf nog steeds op: Het enige dat wij moeten beslissen, is wat we zullen doen met de tijd die ons gegeven is.

Wellicht helpt het om regelmatig deze vraag te stellen: “Past het binnen de donut?“

Citaat 514 (maandag 1 januari 2018)
Homepage Citaten 2018