Op een beeldscherm ben je geneigd steeds sneller te gaan lezen, terwijl op papier de leessnelheid juist daalt.

De komende weken zullen veel mensen zich afvragen of ze een e-reader, iPad, telefoon of iets anders met een beeldscherm moeten aanschaffen.
Toevallig verschenen dit weekend twee artikelen over lezen en de impact van beeldschermen. Op lezen én slapen.

In de NRC van zaterdag 22 november 2014 werd een kort artikel geplaatst over kinderen met slaapproblemen. De kern van het artikel zou iedereen die zich veel met beeldschermen omringt moeten aanspreken. In het artikel wordt ene Hans Hamburger aan het woord gelaten. Hoofd van het Amsterdam WaakSlaap Centrum, een kliniek voor mensen met slaapproblemen. Zoals de kop aangeeft (‘Geen melatonine voor kind dat moeilijk in slaap valt’) vindt hij het zeer kwalijk dat (jonge) kinderen met slaapproblemen medicatie krijgen voorgeschreven. Het bewuste slaaphormoon (melatonine) werkt bijna nooit en het kan zelfs blijvende schade aanrichten.

Bram Bakker
In mei van dit jaar hield psychiater Bram Bakker in de bibliotheek van Oss een lezing over zijn boek Blijf beter! : recepten voor betere zorg en meer gezondheid. Tijdens deze avond sprak hij zich in dezelfde trant uit als deze Hans Hamburger. Citaat:

Veel Nederlanders zijn tot laat in de avond bezig met computer, tablet en smartphone. Het blauwgroene licht dat van de schermen afkomt, stemt overen met daglicht, waardoor de eigen aanmaak van melatonine wordt uitgesteld en het lastiger is om in slaap te vallen. Veel mensen met slaapproblemen slikken daarom melatoninepillen, oorspronkelijk bedoeld om een jetlag tegen te gaan.

() Het probleem is dat het middel vaak vlak voor het slapen wordt ingenomen. Het beetje slaapverwekkend effect dat het heeft is na een week weer weg. Als melatoninepillen laat op de avond en steeds op een ander moment worden ingenomen kan de biologische klok bovendien ontregeld raken, en op den duur voor altijd beschadigd. Daarbij kun je er nachtmerries van krijgen, en hoofdpijn.

Bram Bakker sprak zich nog veel feller uit. En gaf aan dat het gros van de overactieve kinderen té veel uren per dag zittend achter een scherm doorbrengen. In zijn eigen gezin probeert hij strikte afspraken met zijn kinderen te maken. Een beperkt aantal uren per dag achter een scherm en veel naar buiten. Spelen, rennen, bewegen. Bram Bakker had het niet alleen over kinderen. In zijn beroepsomgeving ziet hij veel volwassenen met klachten die deels veroorzaakt worden door té weinig bewegen én te veel bezig zijn met een beeldscherm.

Echte boeken lezen?
Op vrijdag 21 november stond in de NRC een verkorte versie van een toespraak die schrijver Philip Huff aan de Universiteit van Leiden hield. Kop: ‘Literatuur? Het gaat héél slecht!’ In dit artikel/lezing betrekt hij de stelling dat het slecht gaat met de literatuur in Nederland. Slecht nieuws voor schrijvers, uitgevers, boekverkopers én voor lezers. Hij houdt (natuurlijk) een pleidooi om literatuur te blijven lezen. Juist vandaag de dag. In een tijd van grote veranderingen. En een pleidooi voor échte papieren boeken. Daarmee sluit hij ongewild aan op het pleidooi van Hamburger en Bakker om niet té veel uren per dag achter een scherm te zitten.

Eerste citaat: waarom lezen?
Lezen – inbeelden – inleven; een studie uit 2010 onderzocht eenzelfde mogelijk causaal verband bij kinderen en had hetzelfde resultaat: hoe vaker kinderen verhalen kregen voorgelezen, hoe genuanceerder hun idee was van de beweegredenen van andere mensen. En vorig jaar nog bewees Maja Djikic, eveneeens een onderzoeker uit Toronto, dat mensen die korte verhalen lezen gemakkelijker wanorde en onzekerheid kunnen verdragen, een houding die het mogelijk maakt zowel vooruitstrevender als creatiever te denken.

Tweede citaat: lezen van een beeldscherm
De afstand tussen zichzelf en anderen verkleinen, door beter te begrijpen wie de ander ís, dat is wat de lezende mens doet. Dit effect, dat ik ‘cognitieve empathie’ zou willen noemen, kan niet worden gesorteerd door je ogen over een stukje tekst op een website te laten glijden. In tegenstelling tot korte nieuwsberichten op het blinkende platte vlak van een door advertentie-inkomsten gedreven website is een goed geschreven roman een narratief dat ‘dieplezen’ afdwingt én faciliteert: het biedt zonder hyperlinks, plaatjes, filmpjes of geluidjes een lang en volledig verblijf in een andere wereld, waarbij de wereld waarin je leest verdwijnt. Je komt heel dicht bij de ander.
  Lezen lijkt anti-sociaal, maar een boek is bij uitstek een social medium. De mogelijkheid die ‘dieplezen’ schept, komt voort uit onze manier waarop ons brein omgaat met een roman: het creëren van een mentale representatie van het verhaal vindt plaats in dezelfde hersengebieden die actief zouden zijn als de scène zich ‘in het echte leven’ ontvouwde. Lezen, vergroot, kortom ons inlevingsvermogen. Als we dat zelf niet doen, is het in ieder geval fijn als de ander dat doet, niet?
  Internet biedt ons wellicht nieuwe vormen van literatuur, maar we zijn – eerlijk is eerlijk – toch sneller geneigd naar Achterklap te surfen, en het beeldscherm is nu eenmaal niet de beste drager voor tekst. Brits onderzoek uit 2013 onder bijna 35.000 kinderen tussen de acht en zestien jaar oud wees uit dat kinderen die veel online lezen, sneller geneigd zijn te stellen dat ze lezen niet ‘heel leuk’ vinden, en de kans dat ze een favoriet boek konden noemen was nog veel kleiner. Het onderzoek wees ook uit dat beeldschermlezers waarschijnlijk geen ‘bovengemiddelde’ lezers worden. Op een beeldscherm ben je geneigd steeds sneller te gaan lezen, terwijl op papier de leessnelheid juist daalt. Het langzame, aandachtige bewegen over de bladspiegel biedt de lezer de mogelijkheid het lezen aan te vullen met overdenkingen, reflectie, herinneringen en meningen.

Tot slot
En het e-boek hindert ons ook: het bemoeilijkt ons ruimtelijk inzicht. Bij een boek onthouden we niet alleen hoe iets staat geschreven, maar ook waar het staat.
Literatuur, een cultuur van inlevingsvermogen en communicatie, is dus een wisselwerking tussen de wereld en het papier, en geen handig een-tweetje tussen de wereld en een beeldscherm.

Meer lezen?enkele titels over slapen en slaapproblemen
Carlos H. Schenck & Hans L. Hamburger. Slaap & slaapstoornissen : je ligt er soms van wakker (2010)
Guy Meadows. Slaap als een roos (2014)
Johan Verbraecken & Tine Bergen. S.O.S. slaap (2014)

Citaat 193 (zondag 23 november 2014)
Homepage Citaten 2014