Een soort antidope tegen de media, tegen de commercie, tegen de clichés

Zondag 17 augustus 2015 was landschapsarchitect Adriaan Geuze de vierde Zomergast van het 28-ste seizoen. Een sterke aflevering. Met een man die iets te vertellen heeft. Ergens voor staat. Zich boos maakt. Weet dat hij uiteenlopende charmes en deskundigheden in de strijd moet werpen om iets van zijn idealen tot stand te kunnen brengen. Op 7 augustus stond een interview in Adformatie (nummer 16/17), een van dé vakbladen voor de marketing- en reclamebranche. Dapper van dit blad, want Adriaan Geuze heeft een uitgesproken mening over de ‘diarree’ die deze sector over de maatschappij uitstrooit. Hoofdredactrice Astrid Prummel realiseert zich dat Adriaan zeer kritisch over haar branche is. Maar vindt wel dat haar lezers kennis moeten nemen van zijn mening. Ze sluit als volgt af: ‘Misschien iets om als marketeer of reclamemaker over na te denken’. Een understatement van de bovenste plank.

Verrommeling en gebrek aan een groot, wenkend perspectief
Adriaan Geuze maakte als Zomergast (middels veel fragmenten en aanvullende opmerkingen) duidelijk dat Nederland om te beginnen een prachtig (ontworpen) land is, maar dat ook op té veel plekken in met name het centrale, dichtbevolkte deel van ons land ‘zijn’ landschap naar de Filistijnen gaat. Hij wijt het aan een gebrek aan centrale regie (door de Rijksoverheid) en de macht van diverse partijen die té veel gefocust zijn op korte termijn (geldelijk) gewin.

Verder was hij boos en bedroefd over het feit dat we als Nederlandse natie niet langer in staat zijn een groot project op de agenda te zetten. Denk aan projecten als het afsluiten van de Zuiderzee (middels de Afsluitdijk), het inrichten van de IJsselmeerpolders, het Deltaplan of een nieuwe HSl-lijn (die wél zinvol is). Hij weet – evenals Mariana Mazzucato (die hij trouwens niet noemde) – dat ‘de markt’ dit soort grote, idealistische projecten niet zal, noch kan benoemen; laat staan uitvoeren. Nee. Geuze betreurt dat we de overheid zijn gaan beschouwen als een sta-in-de-weg. Geuze weet echter dat alleen een krachtige overheid een idee van hem (om bijvoorbeeld diverse nieuwe Terschellingen voor de kust te gaan realiseren) ter hand kan nemen. Hij is teleurgesteld dat we als land niet langer in staat zijn te dromen over ogenschijnlijk onhaalbare idealen. Hij noemde Rutger Bregman niet, maar dat had in dit verband wel gekund (Lees: Gratis geld voor iedereen : en nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen).

Uit dit artikel (Het Nederland van Adriaan Geuze) enkele citaten:

Een volk zonder toekomst
‘Als het aan mij zou liggen, zou de oppervlakte van Nederland verdubbelen. Ik zeg het nog een keer: verdúbbelen. Nederland is een propvol land, je wordt gék van de mensen. We zijn een krankzinnig overbevolkt land. Het is een wonder dat het goed gaat. Mensen snakken naar ruimte: voor een tuintje, om met een hondje te rennen. Wij doen daar niks aan. De ruimtelijke ordening en de perspectieven zijn recentelijk afgeschaft. Voor het eerst sinds 1100 zijn wij een volk zonder toekomst.’ Bron: Nederland verkwanselt het landschap (RD, 18-1-2012)

Antidope tegen de media, commercie en de cliché’s
() Geuze is niet mild: ‘Als je kijkt naar de ruimte, hoe de stad eruitziet, het landschap, de snelweg, de nieuwe woonwijken; je hoeft niet bang te zijn dat de banaliteit en de commercie niet aan de orde zijn. Die zijn overmatig aan de orde. Ik zie in ons werk echt een noodzaak om daar een soort antidope voor te maken: tegen de media, tegen de commercie, tegen de clichés.’

De masscultuur heeft in Nederland vrij spel omdat er geen planning is.

Elke wethouder zijn bedrijvenparkje
() Rond elke kern of buitenwijk werd als de lava uit een vulkaan een weerzinwekkende periferie gebouwd. Elke wethouder heeft in Nederland het mandaat om voor zijn eigen populatie buitenwijken te bouwen en een bedrijvenparkje aan te leggen met een Ikea en een McDonald’s. Deze opgetelde buitenwijken met hun meubelboulevards, bedrijvenparken en reclamemasten domineren ons landschap. Zonder dat iemand dit heeft besteld, is het magische metropolitane landschap ten prooi gevallen aan de massacultuur met zijn bombast.‘

Ondergedompeld in de ondiepte
Geuze ziet een interessante parallel met het internet en de tv: ‘Die waren ons beloofd als de ideale media voor informatie, cultuur en communicatie, maar intussen word je er ondergedompeld in de ondiepte en banaliteit op niks af. Het werkt zelfs drogerend en debiliserend. Alles neigt naar commercie en porno.’

Diep tragisch vind hij het. ‘Want we hebben een fenomenaal gelaagd cultuurlandschap dat volstrekt authentiek is, dat de Nederlandse ziel past als niks anders, dát zijn wij. Maar in het geweld van een massacultuur waar geen beperking geldt en geen planning is, is het kansloos. Het authentieke beeld uit de metropool is verdwenen in de Haarlemmermeer en in Zuid-Holland.’

Het Nederlandse landschap wordt een herinnering
() ‘De plek waar je bij hoort is een anonieme afslag bij een Ikea-bord of een McDonald’s’ – ook een Geuze-uitspraak.
‘Ja, het suburbane gefragmenteerde landschap zal voor een grote groep Nederlanders het landschap van hun herinnering worden. Hun mental-map is die van een anonieme en generieke stad.’
Hij vindt daarom dat zijn werk – het werk van West 8 – in essentie ten dienste moet staan aan het maken van ‘ruimte die minder tijdgebonden is, die appelleert aan illusies en verlangens, aan herinnering, aan leven, aan dood, aan liefde: die dingen waar mensen iets in kunnen zien of die hen troosten of verwonderen.’

Leegstand in winkelcentra
‘De oplossing. Je zou het winkelareaal van deze steden moeten verkleinen door met actieve planning de succesondernemers bij elkaar te plaatsen. Daar is een ouderwetse ruilverkaveling van panden voor nodig. Beleggers zouden hun leegstaande panden moeten afwaarderen. Er ontstaat dan ruimte voor andere initiatieven. In een natuurlijke situatie, als er marktwerking zou zijn – maar ik denk dat die er amper is – komen daar gewoon starters en jonge mensen die iets met die stad hebben en daar aan de gang gaan. Wat ze gaan doen, geen idee. En ik denk dat daar weer allerlei nieuwe dingen uit zullen ontstaan.’ ()

Een volk zonder toekomst en een taboe op planning
Hoe komt het eigenlijk dat wij sinds 1100 een ‘volk zonder toekomst’ zijn? ‘Nederland heeft een sterke traditie van planning.’ ()
Die traditie is nu weg. ‘Ja. Ik denk dat dit al speelt sinds de babyboomgeneratie in de jaren zeventig. Sindsdien heerst er een taboe op planning. Toen heeft het idee postgevat dat de grote werken van de wederopbouw, de ruilverkaveling, de Deltawerken, et cetera moesten stoppen. De tijdgeest was anders. Grootschalige ingrepen riepen afschuw op. Men zag de uitwerking van de vooruitgang op het milieu en verlegde de aandacht naar de sociaal-economische verandering. Dat werden de nieuwe Deltawerken. Er moest ook echt wel worden bijgesteld. Maar dat bijstellen gaat nu al veertig jaar door, op niks af.’

Niet de visie, maar de procedure centraal
Rond 1973 kwam de Derde Nota Ruimtelijke Ordeling als antwoord op de Tweede Nota, die nog echt van de wederopbouwgeneratie was. Die Derde Nota had tot doel het land te behoeden voor grootschalige en onomkeerbare werken. Om in plaats van de visie, de procedure centraal te stellen. In plaats van toekomstgerichtheid kwam de focus op wat men nu beleid noemt. Elke twee jaar is er nieuw beleid. De ingenieurs zijn naar huis gestuurd. Juristen en managers kregen de posities. Projecten gaan niet meer over pragmatische oplossingen en innovatie, maar over ondoorgrondelijke procedures zonder duidelijkheid over de levering.
‘De procedure naar de uitbreiding van de Maasvlakte duurde 18 jaar, de bouw was in drie jaar klaar. De hogesneltrein kostte 11 miljard, er rijden geen treinen. De Hedwigpolder moet onder water in weerwil van de Zeeuwse bevolking en het parlement. Niemand kan de besluitvorming doorgronden. Het worden dossiers waarvan de minister geen eigenaar is maar het slachtoffer. De relatie tussen de opgave en het resultaat is verdwenen.’

Managers grossieren in ravijnen en kloven
() Maar we leven niet in een tijdsgewricht van ingenieurs maar van managers en juristen, en dat zijn, stelt hij vast, ‘niet de mensen die de bruggen bouwen, maar juist de mensen die grossieren in de ravijnen, in de kloven.’
‘Recent is dan eindelijk uitgesproken dat er geen planning moet zijn. Het ministerie dat zich daarmee bezig hield, is opgeheven. Men zegt opeens: dat hoort niet bij de taken van de Rijksoverheid, maar bij de provincie en de gemeentes. Behekste gedeputeerden en slecht geïnformeerde wethouders hebben het prachtige cultuurlandschap laten uitwissen en laten verkruimelen. De lamme gaat de blinde helpen.‘

Lees ook
Artikel uit De Groene Amsterdammer: ‘Het landschap wordt verramsjt’- Adriaan Geuze zoekt ordening van de ruimte (4 mei 2010)

Youtube – Piet Mondrian – A Journey Through Modern Art (5:32) (299.277 views op 18-8-2015)

Meer lezen? kijken?
Nicholas Carr. Het ondiepe : hoe onze hersenen omgaan met internet (2011)
Tobias Reijngoud. Weten is meer dan meten : spraakmakende opinieleiders over de economisering van de samenleving (2012)
Nederland van boven 1 (dvd) (2012) en Nederland van boven 2 (dvd) (2014)
# – De polderatlas van Nederland (2009) met bijdrage van Adriaan Geuze
Richard Sennett. De ambachtsman : de mens als maker (2008)
Mariana Mazzucato. De ondernemende staat : waarom de markt niet zonder overheid kan (2011/2015)
Jan Rotmans. Verandering van tijdperk : Nederland kantelt (2014)
Rutger Bregman. Gratis geld voor iedereen : en nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen (2014)

Citaat 276 (maandag 17 augustus 2018)
Homepage Citaten 2015