Een gelukkig mens houdt zichzelf voor de gek

Iemand die gelukkig is, is eigenlijk rijp voor de psychiater. Het is een uitspraak waar Ad Vingerhoets zich wel in kan vinden. “Een beetje dwarsliggen en prikkelen ligt me wel”, zegt de bijzonder hoogleraar gezondheid en psychologie aan de Universiteit van Tilburg. “Ik hou ervan om de zaken om te keren en mensen aan te zetten tot nadenken.”.

Die karaktertrek haalde hem uiteindelijk over de streep om zondag in Oss een lezing te geven over het geluk. “Ik heb daar lang over geaarzeld, want ik heb nog nooit onderzoek gedaan naar dat onderwerp. Ik weet meer over stress en de kwaliteit van leven.”

Enig speurwerk leverde hem in korte tijd een schat aan informatie op over het denken over geluk, van de wijsheden van oude Griekse filosofen tot de moderne opvatting van een Amerikaanse psychiater die geluk betitelt als een psychiatrische aandoening. “Je geluk wordt vooral bepaald door hoe je tegen de dingen aankijkt”, legt Vingerhoets uit. ,,Mensen voelen zich gelukkig als ze een irreële kijk op hun leven hebben en zichzelf voor de gek houden. Iemand die depressief is, heeft gemiddeld genomen een meer realistische kijk op de dingen dan iemand die gelukkig is.”

,,Gelukkige mensen schrijven het aan zichzelf toe als het goed gaat en geven de omstandigheden de schuld als het slecht gaat. Zo zijn er wel meer trucjes, bijvoorbeeld door jezelf alleen maar te vergelijken met mensen die het slechter hebben. Als je daar wat handig in bent, kun je jezelf bijvoorbeeld wijsmaken dat je minder dan de gemiddelde mens kans hebt om kanker te krijgen. Een reële kijk op de zaak is niet altijd goed voor je welbevinden.”

De moderne mens heeft volgens Vingerhoets de illusie dat het geluk maakbaar is. “Daar speelt met name de typisch Amerikaanse positieve psychologie op in, die gericht is op de factoren die ervoor zorgen dat we ons gelukkig voelen in plaats van ellendig. Waar we vroeger ophielden bij de vraag wat we er aan konden doen als iemand zich ongelukkig voelde, wil men nu een stap verder: Hoe word ik gelukkig? Allerlei therapieën zoals Rationeel Emotieve Therapie leidt hooguit tot het reduceren van stress. Dat is natuurlijk belangrijk, maar het idee is dat gelukkig zijn toch meer inhoudt.”

Vingerhoets stelt nuchter vast dat onderzoek uitwijst dat we nauwelijks invloed hebben op ons geluk. “Je kunt wel zeggen dat je ernaar streeft om gelukkig te worden, maar dat heeft even weinig zin als, om een bekende Amerikaanse psycholoog te parafraseren, proberen groter te worden. Het lijkt er op dat het geluk voor zeker 50 procent wordt bepaald door onze persoonlijkheid, dus erfelijk bepaald is, en verder door andere omstandigheden die we niet in de hand hebben. Externe gebeurtenissen, zowel positief als negatief, lijken slechts ongeveer 8 procent van ons geluk te bepalen. Dat verklaart waarom mensen ook bij zware tegenslag nog kunnen blijven genieten van het leven.”

Onderzoek heeft uitgewezen dat de Nederlander zich in het algemeen als tamelijk gelukkig beschouwt. Vingerhoets heeft daar de kanttekening bij, dat het nogal wat uitmaakt hoe je dat meet. “Als je mensen vraagt of ze gelukkig zijn, dan geven ze zichzelf doorgaans een goed rapportcijfer. Maar dat komt vooral omdat ze de negatieve ervaringen vergeten. Als je mensen een horloge geeft dat op willekeurige tijdstippen een piepje geeft, waarna ze moeten aangeven hoe ze zich precies op dat moment voelen, dan krijg je een heel andere uitkomst.”

Bovendien, wat is geluk? “Het is niet eenvoudig om een goede definitie te geven”, zegt Vingerhoets. “Geluk heeft te maken met welbevinden, met de kwaliteit van leven, en met tevredenheid. Geluk is niet slechts de keerzijde van een depressie. We weten allemaal wat geluk is, maar niemand kan het precies omschrijven. In Eersel staat het beeld van de contente mens. Is tevredenheid wellicht hetzelfde als geluk?”

Op zijn werkkamer hangt een foto van een vrouw, die vrolijk een bad neemt in een kleine ton met een waterkraantje daarboven. ‘Veel heeft een mens niet nodig om gelukkig te zijn’, is de boodschap. Geld maakt inderdaad niet gelukkig, bevestigt Vingerhoets. ,,Mensen denken dat materiële zaken belangrijk zijn, maar onderzoek heeft uitgewezen dat welvaart weinig bijdraagt aan het vergroten van het geluk, als tenminste is voldaan aan de basisbehoeften zoals voedsel, kleding en onderdak.”

“Topmannen in het bedrijfsleven die vele miljoenen opstrijken, zijn echt niet gelukkiger dan mensen met een doorsnee inkomen. Maar als topman X een riant inkomen heeft, en dan ziet dat topman Y nog meer verdient, terwijl die in zijn ogen minder presteert, dan heeft dat een negatieve invloed.”

Gouden tips voor het bereiken van een gelukkig leven hoeft het publiek zondag niet van Vingerhoets te verwachten, hoewel Amerikaans onderzoek daar wel aanwijzingen voor heeft opgeleverd. Wat vooral van belang zou zijn is: anderen helpen, dankbaar zijn, en die dankbaarheid ook uiten. Voor alle zekerheid houdt Vingerhoets echter ook maar wat bekende levenswijsheden achter de hand, zoals ‘het hebben van de zaak, is het einde van het vermaak’ of desnoods een spreuk uit het verre oosten. “Een of andere Chinees heeft gezegd, dat geluk de afwezigheid van het streven naar geluk is. Maar het meest voel ik voor de uitspraak van Albert Schweitzer: ‘Happiness is nothing more than a good health and a bad memory’. Daar zit wel wat in.”

De feiten
Ad Vingerhoets Ad Vingerhoets (1953) is bijzonder hoogleraar Psychologie en Gezondheid aan de Universiteit van Tilburg. Vingerhoets houdt zondag om 14.30 uur een lezing voor de Blikopenerserie over Ontnuchteringsjaren in De Groene Engel in Oss. De lezingenserie is georganiseerd door Bibliotheek Maasland en het Brabants Dagblad.

Artikel: Een gelukkig mens houdt zichzelf voor de gek
Bron: Brabants Dagblad van zaterdag 16 maart 2007
Auteur: Twan van Lierop

Homepage Ontnuchteringsjaren