Economie is emotie
Crisis. Daar kunnen ook hele goede dingen uit voortkomen, maar dan moeten we wel de hand in eigen boezem durven steken en de dieperliggende oorzaken gaan aanpakken. En we moeten willen erkennen, dat de mens in zijn beslissingen lang niet altijd rationeel te werk gaat, ook niet in de economie.
Esther Mirjam Sent geeft hierover zondagmiddag 20 februari 2011 een lezing. Tijd voor een nieuwe lente : de crisis als kans. Deze vindt plaats in de Groene Engel, ‘s middags van twee tot vier uur. Aansluitend is er in het café gelegenheid tot napraten. Kaarten kosten 7 euro voor leden van de bibliotheek en 9 euro voor niet-leden. Ze zijn verkrijgbaar in alle vestigingen van BasisBibliotheek Maasland en bij de Groene Engel in Oss.
Esther Mirjam Sent is hoogleraar Economische Theorie en Beleid aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Zij verbleef voor studie en werk onder andere in Rotterdam, de Verenigde Staten en Londen. Haar onderzoeksinteresses omvatten onder meer de geschiedenis en de filosofie van de economische wetenschappen en vrij recent zijn deze uitgebreid met gedragseconomie en experimentele economie.
De meerderheid van de mensen lijkt verandering of op zijn minst hervorming van het kapitalisme te willen en deze crisis lijkt daarvoor een uitgelezen moment. In de praktijk blijken verandering en hervorming nauwelijks tot stand te komen. De reden ligt volgens Sent in twee grote psychologische obstakels, want economie is emotie. Het ene obstakel is het zogenaamde Dodo-effect: als het goed gaat, hebben we dat aan ons zelf te danken. Als het slecht gaat, ligt het aan de omstandigheden. De ander barrière heet ‘rampbijziendheid’. Sent gaat in op deze obstakels en op de gevolgen die deze hebben voor de effecten op de economie. Is er een betere aanpak mogelijk en hoe moet dat dan?
Esther-Mirjam Sent mengt zich vaak en graag in het publieke debat. Op woensdag 16 februari (de dag dat Merck/MSD bekend maakte niet in te willen gaan op een overnamebod voor Organon in Oss) verscheen in het Brabants Dagblad een interview met haar op de opiniepagina. René van der Lee deed daarvan verslag onder de kop We hebben bijna niets geleerd van de crisis. Het ging niet over Organon, maar de kop slaat indirect wel op hetgeen omtrent dit bedrijf aan de hand is.
Op zaterdag 11 februari 2011 verscheen van haar hand een bijdrage op de opiniepagina van De Volkskrant onder de titel Overheid moet helpen luiheid te bestrijden. Op De Volkskrant-site zit sinds kort (gelukkig) dit soort artikelen achter een betaal-barrière. Ze bepleit dat de Overheid er in haar beleid er minder van uit zou moeten gaan dat burgers calculerende, rationele wezens zijn. Integendeel, het gros van de mensen neemt beslissingen over relatief grote zaken op basis van gevoel en gemak(zucht). Waardoor de beoogde marktwerking in een raar daglicht komt te staan.
De lezing van Esther Mirjam Sent maakt deel uit van de lezingenreeks Blikopener Speciaal, georganiseerd door BasisBibliotheek Maasland in samenwerking met Groene Engel en Brabants Dagblad. De cyclus heeft dit seizoen als overkoepelend thema ‘Tijd voor een nieuwe lente’.
Volg Esther-Mirjam Sent op Twitter
(zaterdag 15 januari 2011)
Aankondiging van de lezing en achtergronden
Op zondag 20 februari 2011 verzorgt econoom Esther-Mirjam Sent op verzoek van BasisBibliotheek Maasland in de Groene Engel de vijfde lezing in de reeks Tijd voor een nieuwe lente. In haar lezing staat het begrip vertrouwen centraal en vooral welke wegen Nederland en andere westerse landen in zouden moeten slaan om dat omhoog te krikken. Ze bezigt in dit verband de begrippen ont-organiseren en ontregelen. De lezing van Esther-Mirjam Sent sluit aan op de verhalen van m.n. Rien T. Segers, Richard Engelfriet, Herman de Regt en Marcia Luyten.
Als econoom huldigt mevrouw Sent het standpunt dat de mens geen rationeel, calculerend wezen is. Integendeel, de homo economicus is in haar visie een waandenkbeeld. Mensen zijn grillige wezens, die juist als het om economische zaken gaan zich laten leiden door gevoelens, emoties, stemmingen. Veel economen geloven nog steeds dat mensen koele, berekende wezens zijn die na een rationale afweging gaan voor hun eigen belang en daardoor de economie gaande houden. De huidige crisis bevat talloze voorbeelden om deze tegenstelling (rationeel versus emotioneel) te kunnen aantonen. Een econoom die het vertrouwen in de samenleving groter wil maken dient zich hiervan bewust te zijn. In haar lezing zal ongetwijfeld bovenstaande gedachte terugkomen. En zal ze voorstellen bepleiten die het vertrouwen in de toekomst vergroten.
Esther-Mirjam Sent is hoogleraar economische theorie en economisch beleid aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Ze mengt zich regelmatig in het publieke debat. Op radio en tv, in kranten en tijdschriften en op internet.
Citaat – “zich niet rationeel gedragen“
Op zaterdag 11 september 2010 verscheen in De VK een artikel waarin teruggekeken werd op het omvallen van de bank Lehman brothers in 2008. In het artikel Na de crisis is het weer business as usual werd ingezoomd op vijf ‘deelnemers’ die met die crisis te maken hadden. Over de wetenschappers (hier dus dé economen) werd het volgende geschreven:
Voor de overgrote meerderheid van de economen was de kredietcrisis een volslagen verrassing. Over de oplossingen verschillen ze bovendien sterk van mening. () ‘Dat economen slechte voorspellers zijn, is niet het probleem, wel dat ze modellen hebben ontwikkeld die voorspellen dat de financiële en economische crisis die we nu meemaken niet kon gebeuren’, zei de Belgische econoom Paul de Grauwe vorig jaar hierover. Dat roept de vraag op of we onze kaarten moeten zetten op een volgende generatie economen die nu nog in de studiebanken zit.
Volgens Jean Frijns, bijzonder hoogleraar aan de VU, zijn de studieboeken die de huidige generatie economen moeten lezen niet wezenlijk anders dan de lectuur die tien jaar geleden op het menu stond. ‘De body of knowledge in de economische wetenschap is dezelfde. Het enige verschil is dat er een hoofdstuk over behavoural finance is toegevoegd aan de handboeken.’ Dit is de tak van de economie die het gedrag van mensen bestudeert. Elke keer blijkt weer dat noch consumenten noch economen noch bankiers zich rationeel gedragen, terwijl dat een belangrijke aanname is in economische modellen. In die zin speelt dat hoofdstuk over die eigenwijze consumenten als een disclaimer: als de modellen niet werken, ligt dat aan de mensen die zich niet gedragen zoals verwacht.
Aanvulling op maandag 27 september 2010
Na Prinsjesdag 2010 en de laatste Troonrede (van het kabinet Balkenende) werden op verschillende plaatsen en plekken ‘alternatieve’ Troonredes geschreven, geplaatst en/of voorgelezen. Zo spreekt Bas Heijne in Lux in Nijmegen op maandag 27 september. En publiceerde De Volkskrant op zaterdag 25 september 2010 een open brief onder de noemer Antwoord op de Troonrede. In die polemisch scherpe tekst wordt Esther-Mirjam Sent aangehaald. Dat citaat volgt hieronder. Het is – voor alle duidelijkheid – de mening en stijl van de auteur, Henk van Houtum. Een hoofddocent geopolitiek en politieke geografie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij heeft meerdere artikelen samen geschreven met Esther-Mirjam Sent. Het citaat van Van Houtum en het artikel waarnaar hij verwijst raken aan het thema Tijd voor een nieuwe lente.
Majesteit, wat ontbreekt is het grote verhaal over de staat van het land, vandaag in de wereld van morgen. Een verhaal dat verder reikt dan de kopvoddentaks van een Venlose nar met een geblondeerde haardos. Ik schreef onlangs al eens samen met goede collega Esther-Mirjam Sent dat de dorpspolitiek die Den Haag nu bedrijft, waarbij het buitenland wordt genegeerd, volstrekt onhoudbaar is. In de afgelopen decennia is de onderlinge verweving van de wereld versneld toegenomen. En Nederland heeft daarvan economisch sterk geprofiteerd. De keerzijde is dat ontwikkelingen van buiten, of dat nu een griepvirus, een slechte lening of de haatzaaierij van een dwaze lokale Amerikaanse dominee is die de Koran wil verbranden, sneller doorsijpelen in het nationale weefgetouw dat Nederland heet. Wat dan niet helpt is bunkerpolitiek en valse stemmingmakerij. Dat is Nederland onwaardig en improductief. Met positieve gevoelens voor Nederland is natuurlijk helemaal niets mis. Maar dat is nog wat anders dan het salonfähig maken van opruiende retoriek die alleen de eigen onderbuik vult en zondebokken maakt van moslims. Om duurzaam te kunnen ontwikkelen zou het motto juist strategische bestendiging en uitbouw van internationale samenwerking moeten zijn. Want economisch en politiek is de 19de-eeuwse uitvinding van de natiestaat door de globalisering ingehaald. Uw schoondochter begrijpt dat al. Nederland is geen eiland.
Meer informatie over Esther-Mirjam Sent en haar denkbeelden
Optreden in Knevel & Van den Brink op 16 juni 2010 (over de crisis, vertrouwen en mannelijk gedrag dat mede geleid heeft tot die crisis)
Esther-Mirjam Sent in Het journaal van 29 oktober 2008 over de Amerikaanse presidentsverkiezingen
Esther-Mirjam Sent treedt regelmatig op als gast in het tv-programma Goedemorgen Nederland
In Casa luna (december 2009) over het emotionele in de mens
Bijdragen op Me Judice : economen in debat
Klik hier voor de homepage Tijd voor een nieuwe lente
Klik hier voor een uitgebreide literatuuropgave in het kader van het jaarthema Tijd voor een nieuwe lente
(maandag 19 juli 2010)
De Verwey Jonker SER lezing
Op vrijdag 5 november 2010 publiceerde De Volkskrant een (lang) fragment uit de Verwey Jonker/SER-lezing die Esther-Mirjam Sent op 4 november in Den Haag hield. De kop van het artikel was Managers bestieren onze universiteiten. Ze houdt daarin een warm pleidooi om de invloed van managers en anderen – die voorwaardenscheppend bezig zouden moeten zijn voor docenten en onderwijzers – terug te dringen. Ze maakt zich weinig illusies dat dit gaat lukken, maar dit artikel maakt wel duidelijk waarom Esther-Mirjam Sent gevraagd is in Oss een lezing te verzorgen over ‘een nieuwe lente’. Ze heeft een optimistische inborst en kan dat overbrengen.
Enkele citaten
Om binnen deze randvoorwaarden het beste uit de kenniseconomie te halen, moeten we ons ontworstelen aan het verlammende wantrouwen dat ons gegijzeld houdt. Immers, vertrouwen is een buitengewoon belangrijke motor van economische groei. Op korte termijn stimuleert consumentenvertrouwen consumptie en producentenvertrouwen investeringen. Op lange termijn vermindert vertrouwen transactiekosten en bevordert het de optimale allocatie van schaarse middelen.
Dat vertrouwen bouwen we niet op met een hiërarchische pannenkoek. We moeten niet slecht gedrag bestraffen, maar goed gedrag stimuleren. We moeten van formele relaties en bureaucratische principes naar partnerschappen en gedeelde belangen. We moeten niet de regels aanscherpen, maar een beroep doen op de verantwoordelijkheid van ons allen. We maken de toekomst niet door de schuld bij anderen neer te leggen, maar door zelf te handelen.
Dit vraagt om herbezinning op diverse fronten. De burger moet geleerd worden te accepteren dat complexiteit en onzekerheid de basis zijn onder onze samenleving, dat risico’s tot op zekere hoogte bij het leven horen. Het onderwijs draagt daarin bij door aandacht te schenken aan het ontwikkelen van waarden en het vermogen daarop te reflecteren.
De groei van de kenniseconomie is van marginale betekenis als we ons niet weten te ontworstelen aan de angst die ons gijzelt. We hebben onszelf steeds verder ingekapseld in een net van regels en toezicht in onze uitzichtloze beheerszucht. Dit zelf gesponnen web ontneemt daarnaast ook nog het zicht op de weg naar een duurzame toekomst. Het is tijd dat we dit web afschudden.
(vrijdag 5 november 2010)
Tekst interview in het Brabants Dagblad van woensdag 16 februari 2011
‘We hebben bijna niets geleerd van de crisis’
door René van der Lee. woensdag 16 februari 2011
Laten we beginnen met het goede nieuws: de economische crisis is zo goed als achter de rug.
De economie groeit weer, het aantal werklozen daalt en consumenten krijgen weer wat vertrouwen terug. Het slechte nieuws is dat we niets van de crisis geleerd hebben. “Nou ja, bijna niks dan”, zegt Esther-Mirjam Sent, hoogleraar economie aan de Nijmeegse Radboud Universiteit. “We hebben veel gedaan aan symptoombestrijding, hier in Nederland hebben we de gevolgen van de crisis goed opgevangen. Een maatregel als de deeltijd-ww is zeer effectief geweest. De voorspelling was dat de werkloosheid zou oplopen tot 10 procent, maar het is amper boven de 6 procent gekomen.”
Maar in wezen is niets ondernomen om een volgende crisis te voorkomen.
“Nee. Dat is ook lastig, de economische crisis is een mondiaal fenomeen. En het is niet eenvoudig om het met alle wereldleiders eens te worden over de goede aanpak. Bovendien is er sprake van rampenbijziendheid: meteen na het uitbreken van de crisis riep iedereen dat het fundamenteel anders moet, maar nu we twee jaar verder zijn en de gevolgen toch mee lijken te vallen, gaan we vrolijk verder op de oude voet. Daar komen ook nog andere psychologische factoren bij kijken: als het goed gaat, ligt het aan onszelf en als het fout gaat, ligt het aan de omstandigheden.”
Het spreekwoord zegt: een ezel stoot zich niet twee keer aan dezelfde steen. Zijn we dommer dan een ezel?
“Ja. We denken ook dat meer regelgeving en toezicht het beste antwoord vormen op de hebzucht van de bankiers. Maar toezicht is niet zaligmakend. De slimste jongens zullen altijd bij de banken zitten, iedere regel is wel te omzeilen. Zoals de filosoof Derrida zei: elke toepassing van de regel betekent ook de vernietiging van de regel. Het is beter om ervoor te zorgen dat bankiers zelf gaan inzien dat ze meer aandacht moeten hebben voor hun klanten, dat moet van onderaf komen, niet van boven. Bovendien is het te makkelijk om de bankiers overal de schuld van te geven.”
U ziet hebzucht, onrealistisch optimisme en de bereidheid tot het nemen van extreme risico’s als de belangrijkste oorzaken van de crisis. Betekent dat het kapitalistisch systeem kapot is? En zo ja, kan het nog gemaakt worden?
“Ik heb een enorme hekel aan mensen die het kapitalistisch systeem dood verklaren. Het systeem is beschadigd, maar het kan gerepareerd worden. Wat je wel moet doen is het menselijk gedrag binnen dat systeem in goede banen leiden. Bijvoorbeeld door in het onderwijs veel meer aandacht te hebben voor financiële zaken. Heel veel mensen zijn financieel ongeletterd.”
Esther Mirjam Sent is hoogleraar Economische Theorie en Beleid aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Zij verbleef voor studie en werk onder andere in Rotterdam, de Verenigde Staten en Londen. Haar onderzoeksinteresses omvatten onder meer de geschiedenis en de filosofie van de economische wetenschappen en vrij recent zijn deze uitgebreid met gedragseconomie en experimentele economie.
De meerderheid van de mensen lijkt verandering of op zijn minst hervorming van het kapitalisme te willen en deze crisis lijkt daarvoor een uitgelezen moment. In de praktijk blijken verandering en hervorming nauwelijks tot stand te komen. De reden ligt volgens Sent in twee grote psychologische obstakels, want economie is emotie.
Het ene obstakel is het zogenaamde Dodo-effect: als het goed gaat, hebben we dat aan ons zelf te danken. Als het slecht gaat, ligt het aan de omstandigheden.
De ander barrière heet ‘rampbijziendheid’. Sent gaat in op deze obstakels en op de gevolgen die deze hebben voor de effecten op de economie. Is er een betere aanpak mogelijk en hoe moet dat dan?
Esther-Mirjam Sent mengt zich vaak en graag in het publieke debat. Op woensdag 16 februari (de dag dat Merck/MSD bekend maakte niet in te willen gaan op een overnamebod voor Organon in Oss) verscheen in het Brabants Dagblad een interview met haar op de opiniepagina. René van der Lee deed daarvan verslag onder de kop We hebben bijna niets geleerd van de crisis. Het ging niet over Organon, maar de kop slaat indirect wel op hetgeen omtrent dit bedrijf aan de hand is.
Op zaterdag 11 februari 2011 verscheen van haar hand een bijdrage op de opiniepaginavan De Volkskrant onder de titel Overheid moet helpen luiheid te bestrijden. Op De Volkskrant-site zit sinds kort (gelukkig) dit soort artikelen achter een betaal-barrière. Ze bepleit dat de Overheid er in haar beleid er minder van uit zou moetn gaan dat burgers calculerende, rationele wezens zijn. Integendeel, het gros van de mensen neemt beslissingen over relatief grote zaken op basis van gevoel en gemak(zucht). Waardoor de beoogde marktwerking in een raar daglicht komt te staan.
De lezing van Esther Mirjam Sent maakt deel uit van de lezingenreeks Blikopener Speciaal, georganiseerd door BasisBibliotheek Maasland in samenwerking met Groene Engel en Brabants Dagblad. De cyclus heeft dit seizoen als overkoepelend thema‘Tijd voor een nieuwe lente’.
Volg Esther-Mirjam Sent op Twitter
(zaterdag 15 januari 2011)
Aankondiging van de lezing en achtergronden
Op zondag 20 februari 2011 verzorgt econoom Esther-Mirjam Sent op verzoek van BasisBibliotheek Maasland in de Groene Engel de vijfde lezing in de reeks Tijd voor een nieuwe lente. In haar lezing staat het begrip vertrouwen centraal en vooral welke wegen Nederland en andere Westerse landen in zouden moeten slaan om dat omhoog te krikken. Ze bezigt in dit verband de begrippen ont-organiseren en ontregelen. De lezing van Esther-Mirjam Sent sluit aan op de verhalen van m.n. Rien T. Segers, Richard Engelfriet, Herman de Regt en Marcia Luyten.
Als econoom huldigt mevrouw Sent het standpunt dat de mens geen rationeel, calculerend wezen is. Integendeel, de homo economicus is in haar visie een waandenkbeeld. Mensen zijn grillige wezens, die juist als het om economische zaken gaan zich laten leiden door gevoelens, emoties, stemmingen. Veel economen geloven nog steeds dat mensen koele, berekende wezens zijn die na een rationale afweging gaan voor hun eigen belang en daardoor de economie gaande houden. De huidige crisis bevat talloze voorbeelden om deze tegenstelling (rationeel versus emotioneel) te kunnen aantonen. Een econoom die het vertrouwen in de samenleving groter wil maken dient zich hiervan bewust te zijn. In haar lezing zal ongetwijfeld bovenstaande gedachte terugkomen. En zal ze voorstellen bepleiten die het vertrouwen in de toekomst vergroten.
Esther-Mirjam Sent is hoogleraar economische theorie en economisch beleid aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Ze mengt zich regelmatig in het publieke debat. Op radio en tv, in kranten en tijdschriften en op internet.
Klik hier voor meer achtergronden over ontregelen en ont-organiseren
Op zaterdag 11 september 2010 verscheen in De VK een artikel waarin teruggekeken werd op het omvallen van de bank Lehman brothers in 2008. In het artikel Na de crisis is het weer business as usual werd ingezoomd op vijf ‘deelnemers’ die met die crisis te maken hadden. Over de wetenschappers (hier dus dé economen) werd het volgende geschreven:
Voor de overgrote meerderheid van de economen was de kredietcrisis een volslagen verrassing. Over de oplossingen verschillen ze bovendien sterk van mening. () ‘Dat economen slechte voorspellers zijn, is niet het probleem, wel dat ze modellen hebben ontwikkeld die voorspellen dat de financiële en economische crisis die we nu meemaken niet kon gebeuren’, zei de Belgische econoom Paul de Grauwe vorig jaar hierover. Dat roept de vraag op of we onze kaarten moeten zetten op een volgende generatie economen die nu nog in de studiebanken zit.
Volgens Jean Frijns, bijzonder hoogleraar aan de VU, zijn de studieboeken die de huidge generatie economen moeten lezen niet wezenlijk anders dan de lectuur die tien jaar geleden op het menu stond. ‘De body of knowledge in de economische wetenschap is dezelfde. Het enige verschil is dat er een hoofdstuk over behavoural finance is toegevoegd aan de handboeken.’ Dit is de tak van de economie die het gedrag van mensen bestudeert. Elke keer blijkt weer dat noch consumenten noch economen noch bankiers zich rationeel gedragen, terwijl dat een belangrijke aanname is in economische modellen. In die zin speelt dat hoofdstuk over die eigenwijze consumenten als een disclaimer: als de modellen niet werken, ligt dat aan de mensen die zich niet gedragen zoals verwacht.
Aanvulling op maandag 27 september 2010
Na Prinjesdag 2010 en de laatste Troonrede (van het kabinet Balkenende) werden op verschillende plaatsen en plekken ‘alternatieve’ Troonredes geschreven, geplaatst en/of voorgelezen. Zo spreekt Bas Heijne in Lux in Nijmegen op maandag 27 september. En publiceerde De Volkskrant op zaterdag 25 september 2010 een open brief onder de noemer Antwoord op de Troonrede. In die polemisch scherpe tekst wordt Esther-Mirjam Sent aangehaald. Dat citaat volgt hieronder. Het is – voor alle duidelijkheid – de mening en stijl van de auteur, Henk van Houtum. Een hoofddocent geopolitiek en politieke geografie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij heeft meerdere artikelen samen geschreven met Esther-Mirjam Sent. Het citaat van Van Houtum en het artikel waarnaar hij verwijst raken aan het thema Tijd voor een nieuwe lente.Majesteit, wat ontbreekt is het grote verhaal over de staat van het land, vandaag in de wereld van morgen. Een verhaal dat verder reikt dan de kopvoddentaks van een Venlose nar met een geblondeerde haardos. Ik schreef onlangs al eens samen met goede collega Esther-Mirjam Sent dat de dorpspolitiek die Den Haag nu bedrijft, waarbij het buitenland wordt genegeerd, volstrekt onhoudbaar is. In de afgelopen decennia is de onderlinge verweving van de wereld versneld toegenomen. En Nederland heeft daarvan economisch sterk geprofiteerd. De keerzijde is dat ontwikkelingen van buiten, of dat nu een griepvirus, een slechte lening of de haatzaaierij van een dwaze lokale Amerikaanse dominee is die de Koran wil verbranden, sneller doorsijpelen in het nationale weefgetouw dat Nederland heet. Wat dan niet helpt is bunkerpolitiek en valse stemmingmakerij. Dat is Nederland onwaardig en improductief. Met positieve gevoelens voor Nederland is natuurlijk helemaal niets mis. Maar dat is nog wat anders dan het salonfähig maken van opruiende retoriek die alleen de eigen onderbuik vult en zondebokken maakt van moslims. Om duurzaam te kunnen ontwikkelen zou het motto juist strategische bestendiging en uitbouw van internationale samenwerking moeten zijn. Want economisch en politiek is de 19de-eeuwse uitvinding van de natiestaat door de globalisering ingehaald. Uw schoondochter begrijpt dat al. Nederland is geen eiland.
Meer informatie over Esther-Mirjam Sent en haar denkbeelden
Optreden in Knevel & Van den Brink op 16 juni 2010 (over de crisis, vertrouwen en mannelijk gedrag dat mede geleid heeft tot die crisis)
Esther-Mirjam Sent in Het journaal van 29 oktober 2008 over de Amerikaanse presidentsverkiezingen
Esther-Mirjam Sent treedt regelmatig op als gast in het tv-programma Goedemorgen Nederland
In Casa luna (december 2009) over het emotionele in de mens
Bijdragen op Me Judice : economen in debat
Klik hier voor de homepage Tijd voor een nieuwe lente
Klik hier voor een uitgebreide literatuuropgave in het kader van het jaarthema Tijd voor een nieuwe lente
(maandag 19 juli 2010)
De Verwey Jonker SER lezing
Op vrijdag 5 november 2010 publiceerde De Volkskrant een (lang) fragment uit de Verwey Jonker/SER-lezing die Esther-Mirjam Sent op 4 november in Den Haag hield. De kop van het artikel was Managers bestieren onze universiteiten. Ze houdt daarin een warm pleidooi om de invloed van managers en anderen – die voorwaardenscheppend bezig zouden moeten zijn voor docenten en onderwijzers – terug te dringen. Ze maakt zich weinig illusies dat dit gaat lukken, maar dit artikel maakt wel duidelijk waarom Esther-Mirjam Sent gevraagd is in Oss een lezing te verzorgen over ‘een nieuwe lente’. Ze heeft een optimistische inborst en kan dat overbrengen.
Enkele citaten
Om binnen deze randvoorwaarden het beste uit de kenniseconomie te halen, moeten we ons ontworstelen aan het verlammende wantrouwen dat ons gegijzeld houdt. Immers, vertrouwen is een buitengewoon belangrijke motor van economische groei. Op korte termijn stimuleert consumentenvertrouwen consumptie en producentenvertrouwen investeringen. Op lange termijn vermindert vertrouwen transactiekosten en bevordert het de optimale allocatie van schaarse middelen.
Dat vertrouwen bouwen we niet op met een hiërarchische pannekoek. We moeten niet slecht gedrag bestraffen, maar goed gedrag stimuleren. We moeten van formele relaties en bureaucratische principes naar partnerschappen en gedeelde belangen. We moeten niet de regels aanscherpen, maar een beroep doen op de verantwoordelijkheid van ons allen. We maken de toekomst niet door de schuld bij anderen neer te leggen, maar door zelf te handelen.
Dit vraagt om herbezinning op diverse fronten. De burger moet geleerd worden te accepteren dat complexiteit en onzekerheid de basis zijn onder onze samenleving, dat risico’s tot op zekere hoogte bij het leven horen. Het onderwijs draagt daarin bij door aandacht te schenken aan het ontwikkelen van waarden en het vermogen daarop te reflecteren.
De groei van de kenniseconomie is van marginale betekenis als we ons niet weten te ontworstelen aan de angst die ons gijzelt. We hebben onszelf steeds verder ingekapseld in een net van regels en toezicht in onze uitzichtloze beheerszucht. Dit zelf gesponnen web ontneemt daarnaast ook nog het zicht op de weg naar een duurzame toekomst. Het is tijd dat we dit web afschudden.
(vrijdag 5 november 2010)
Tekst interview in het Brabants Dagblad van woensdag 16 februari 2011
‘We hebben bijna niets geleerd van de crisis’
door René van der Lee. woensdag 16 februari 2011
Laten we beginnen met het goede nieuws: de economische crisis is zo goed als achter de rug.
De economie groeit weer, het aantal werklozen daalt en consumenten krijgen weer wat vertrouwen terug. Het slechte nieuws is dat we niets van de crisis geleerd hebben. “Nou ja, bijna niks dan”, zegt Esther-Mirjam Sent, hoogleraar economie aan de Nijmeegse Radboud Universiteit. “We hebben veel gedaan aan symptoombestrijding, hier in Nederland hebben we de gevolgen van de crisis goed opgevangen. Een maatregel als de deeltijd-ww is zeer effectief geweest. De voorspelling was dat de werkloosheid zou oplopen tot 10 procent, maar het is amper boven de 6 procent gekomen.”
Maar in wezen is niets ondernomen om een volgende crisis te voorkomen.
“Nee. Dat is ook lastig, de economische crisis is een mondiaal fenomeen. En het is niet eenvoudig om het met alle wereldleiders eens te worden over de goede aanpak. Bovendien is er sprake van rampenbijziendheid: meteen na het uitbreken van de crisis riep iedereen dat het fundamenteel anders moet, maar nu we twee jaar verder zijn en de gevolgen toch mee lijken te vallen, gaan we vrolijk verder op de oude voet. Daar komen ook nog andere psychologische factoren bij kijken: als het goed gaat, ligt het aan onszelf en als het fout gaat, ligt het aan de omstandigheden.”
Het spreekwoord zegt: een ezel stoot zich niet twee keer aan dezelfde steen. Zijn we dommer dan een ezel?
“Ja. We denken ook dat meer regelgeving en toezicht het beste antwoord vormen op de hebzucht van de bankiers. Maar toezicht is niet zaligmakend. De slimste jongens zullen altijd bij de banken zitten, iedere regel is wel te omzeilen. Zoals de filosoof Derrida zei: elke toepassing van de regel betekent ook de vernietiging van de regel. Het is beter om ervoor te zorgen dat bankiers zelf gaan inzien dat ze meer aandacht moeten hebben voor hun klanten, dat moet van onderaf komen, niet van boven. Bovendien is het te makkelijk om de bankiers overal de schuld van te geven.”
U ziet hebzucht, onrealistisch optimisme en de bereidheid tot het nemen van extreme risico’s als de belangrijkste oorzaken van de crisis. Betekent dat het kapitalistisch systeem kapot is? En zo ja, kan het nog gemaakt worden?
“Ik heb een enorme hekel aan mensen die het kapitalistisch systeem dood verklaren. Het systeem is beschadigd, maar het kan gerepareerd worden. Wat je wel moet doen is het menselijk gedrag binnen dat systeem in goede banen leiden. Bijvoorbeeld door in het onderwijs veel meer aandacht te hebben voor financiële zaken. Heel veel mensen zijn financieel ongeletterd.”
‘De markt gedraagt zich soms als Bokito’, zei Wouter Bos. ‘Je kunt heel lang denken dat je hem onder controle hebt maar op een dag doet hij toch wat zijn reflexen hem ingeven’.
“Je moet dus zorgen dat er genoeg plekken zijn waar je veilig bent voor Bokito. We zitten met zijn allen in een tredmolen, waarin we steeds meer denken te moeten kopen om gelukkig te zijn. Vandaar ook dat zo veel mensen in de stress schieten. Maar we hebben ons gek laten maken door het idee dat alleen materiële welvaart ons geluk stimuleert. Terwijl uit onderzoek bekend is dat mooie ervaringen (concert, vakantie) veel meer bijdragen aan dat geluksgevoel.”
Hoe lossen we dat op?
“De crisis biedt kansen tot herbezinning, maar die moeten we dan wel grijpen. Je kunt niet blijven inzetten op meer regelgeving en toezicht. Je ziet nu al dat de wal het schip begint te keren. Je moet mensen vertrouwen terug geven. Veel burgers voelen zich onthecht, mensen hebben het gevoel dat ze er niet toe doen, dat de overheid zich niet om hen bekommert. De wereld wordt steeds complexer en het is in elk geval verkeerd om je te verschuilen achter de dijken. Je kunt wel heimwee naar vroeger hebben, maar vroeger keert nooit meer terug. De wereld is verknoopt en als exportland heeft Nederland daar ook veel baat bij.”
En wat hebben we nog aan economen? Er is vrijwel geen econoom die de crisis zag aankomen. Gaan uw studenten het beter doen?
“We leiden hier aan de Radboud Universiteit geen economen met oogkleppen op. We zoeken aansluiting bij andere vakken: psychologie, biologie, sociologie. Ik zie ook te veel economen die zich aan voorspellingen wagen, dat moeten ze helemaal niet doen. Economen zijn goed in het duiden, in het analyseren van ontwikkelingen. De prognoses van het Centraal Plan Bureau bijvoorbeeld bieden slechts schijnzekerheid, dat is ook wel gebleken. Het nodigt uit tot relativeren, zou ik zeggen”.
Esther-Mirjam Sent geeft zondag (20-2) een lezing in De Groene Engel aan de Kruisstraat in Oss. De lezing is georganiseerd door basisbibliotheek Maasland en duurt van twee tot vier uur.
(donderdag 17 februari 2011)
‘De markt gedraagt zich soms als Bokito’, zei Wouter Bos. ‘Je kunt heel lang denken dat je hem onder controle hebt maar op een dag doet hij toch wat zijn reflexen hem ingeven’.
“Je moet dus zorgen dat er genoeg plekken zijn waar je veilig bent voor Bokito. We zitten met zijn allen in een tredmolen, waarin we steeds meer denken te moeten kopen om gelukkig te zijn. Vandaar ook dat zo veel mensen in de stress schieten. Maar we hebben ons gek laten maken door het idee dat alleen materiële welvaart ons geluk stimuleert. Terwijl uit onderzoek bekend is dat mooie ervaringen (concert, vakantie) veel meer bijdragen aan dat geluksgevoel.”
Hoe lossen we dat op?
“De crisis biedt kansen tot herbezinning, maar die moeten we dan wel grijpen. Je kunt niet blijven inzetten op meer regelgeving en toezicht. Je ziet nu al dat de wal het schip begint te keren. Je moet mensen vertrouwen terug geven. Veel burgers voelen zich onthecht, mensen hebben het gevoel dat ze er niet toe doen, dat de overheid zich niet om hen bekommert. De wereld wordt steeds complexer en het is in elk geval verkeerd om je te verschuilen achter de dijken. Je kunt wel heimwee naar vroeger hebben, maar vroeger keert nooit meer terug. De wereld is verknoopt en als exportland heeft Nederland daar ook veel baat bij.”
En wat hebben we nog aan economen? Er is vrijwel geen econoom die de crisis zag aankomen. Gaan uw studenten het beter doen?
“We leiden hier aan de Radboud Universiteit geen economen met oogkleppen op. We zoeken aansluiting bij andere vakken: psychologie, biologie, sociologie. Ik zie ook te veel economen die zich aan voorspellingen wagen, dat moeten ze helemaal niet doen. Economen zijn goed in het duiden, in het analyseren van ontwikkelingen. De prognoses van het Centraal Plan Bureau bijvoorbeeld bieden slechts schijnzekerheid, dat is ook wel gebleken. Het nodigt uit tot relativeren, zou ik zeggen”.
Esther-Mirjam Sent geeft zondag (20-2) een lezing in De Groene Engel aan de Kruisstraat in Oss. De lezing is georganiseerd door basisbibliotheek Maasland en duurt van twee tot vier uur.
(donderdag 17 februari 2011)
