Ontnuchteringsjaren – Bas Heijne

Schrijver/essayist/columnist Bas Heijne is benaderd om de eerste lezing van de reeks Ontnuchteringsjaren voor zijn rekening te nemen vanwege zijn columns in NRC handelsblad. Deze verschijnen om de twee weken op zaterdag. Uit die columns komt hij naar voren als iemand die redelijk nuchter in het leven staat en een oorspronkelijke kijk heeft op zaken die in Nederland en de wereld spelen.

Over bijna alle onderwerpen die de laatste jaren de gemoederen hebben bezig gehouden heeft hij iets te berde gebracht. Relatief vaak krijgt hij kritiek op zijn stellingname. De kritiek komt echter zowel van “links” als van “rechts”. Bas Heijne neemt beslist een onafhankelijke positie in en is zeker in staat een goed verhaal te houden over het fenomeen van de ontnuchteringsjaren. Het is moeilijk om de klasse van Bas Heijne te omschrijven. Derhalve worden hier een aantal columns  + een interview gepresenteerd. De bundels “Het verloren land : opmerkingen over Nederland” uit 2003 en “Hollandse toestanden : nieuwe opmerkingen over Nederland ” uit 2005 bevatten columns uit de eerste jaren van de 21e eeuw.

Domme politici dolen rond in hysterische tijden

Politici durven de grote vragen van onze tijd niet aan en vluchten in bijzaken, vindt schrijver en columnist Bas Heijne. Zondag opent hij in Oss de lezingenserie Blikopener over ‘Ontnuchteringsjaren’.

Ontnuchteringsjaren? Bas Heijne vindt dat we de tijdgeest best nog wat krachtiger mogen typeren. “We leven in hysterische tijden”, zegt hij. “Allerlei zekerheden zijn weggevallen en het is onvoorspelbaar wat er gaat gebeuren. Er heerst een paranoïde gevoel. We moeten opnieuw bepalen welke kant we op willen gaan.”

Columnist en schrijver Bas Heijne is de eerste spreker in de lezingencyclus Blikopener, die zondag in Oss zijn derde seizoen ingaat. Hij geeft in zaal de Groene Engel een inleiding op het thema Ontnuchteringsjaren, waarmee de ‘ontgoocheling’ aan het begin van de 21e eeuw wordt aangeduid.

Heijne kan zich wel vinden in dat onderwerp, temeer omdat hij daar in zijn even scherpe als kritische analyses en commentaren veelvuldig over schrijft.

“Nederland is in zichzelf gekeerd en heeft weinig belangstelling voor wat er in de wereld gebeurt”, zegt hij. “We weten niet hoe we ermee om moeten gaan dat het met de grote idealen over de ontwikkeling van onze samenleving anders is gelopen dan we gehoopt en verwacht hadden”.
Hij wijst op het ideaalbeeld van de multiculturele samenleving, waarvan weinig terechtgekomen is. “We dachten dat we onze identiteit zouden prijsgeven en allemaal wereldburgers zouden worden in een samenleving waarin de verschillende culturen elkaar zouden verrijken. In plaats daarvan zijn we verzeild geraakt in een verbeten discussie over immigratie en integratie”.

“Hetzelfde geldt voor het idee dat het nationalisme zou verdwijnen. Eerst zouden we allemaal Europeaan worden, maar tegenwoordig willen we vooral onze nationale identiteit behouden”.

Als laatste noemt Heijne de verwachting dat religie zou verdwijnen om plaats te maken voor een rationeel en wetenschappelijk wereldbeeld. “Ook dat is niet gebeurd. De kerken zijn weliswaar leeggelopen, maar ondertussen raken mensen steeds meer geneigd om het geloof te onderzoeken. Mensen kunnen blijkbaar niet leven met het idee dat ze op zichzelf zijn aangewezen en hebben behoefte aan een hogere werkelijkheid”.

“Als je deze ontwikkelingen op een rij zet, is er wel degelijk sprake van ontnuchtering, al is de nuchterheid ver te zoeken en heerst er vooral paniek. Als een vertrouwd wereldbeeld niet blijkt te kloppen, levert dat een schrikreactie op, zeker als we ook nog geconfronteerd worden met twee politieke moorden, op Pim Fortuyn en Theo van Gogh. Als niets meer zeker is kan alles gebeuren, krijg je hysterische reacties”.

Heijne stelde in zijn columns genadeloos vast hoe ook veel politici hun verstand verloren. Als voorbeeld noemt hij de massale roep om het dragen van boerka’s bij wet te verbieden. “Als in Nederland pakweg 300 vrouwen in een boerka lopen, dan kun je volgens mij niet spreken van een echt maatschappelijk probleem. Toch is er de neiging om bij een incident meteen een wet te maken, hoewel daar bij het boerka-verbod vooralsnog geen gevolg aan is gegeven. De politiek is aan het improviseren en holt als een dolle achter de feiten aan. Dat zie je ook aan de paniek waarmee met vermeende terroristen wordt omgegaan”.

“Het is jammer dat niet meer mensen het hoofd koel hebben gehouden”, vindt Heijne. “het valt me tegen hoe gemakkelijk ook de intelligentsia zich op sleeptouw hebben laten nemen door allerlei emoties. Juist als een samenleving zo van emoties aan elkaar hangt, moet je proberen nuchter te blijven. De politiek is niet standvastig geweest in een roerige tijd”.

Authentiek
Hij vindt het stuitend om te zien hoe politici voortdurend bezig zijn om burgers naar de mond te praten. “Men denkt de burger te behagen, maar beseft niet dat het averechts kan werken. Mensen voelen heus wel aan wanneer iets authentiek is. Ze hebben behoefte aan visie en leiderschap, aan politici die pal durven staan voor iets. Helaas hebben de meeste politici weinig zinnigs te vertellen over de echt brandende kwesties. Ze zijn in werkelijkheid nog dommer dan wij voor mogelijk houden. Ook in de media lopen trouwens genoeg mensen rond die het ook nergens meer over willen hebben. Ze confronteren Balkenende liever met beelden van hoe hij van zijn skateboard valt dan met zijn ideeën”.

“We moeten een antwoord zien te vinden op de grote vragen over cultuur, identiteit en geloof”, zegt Heijne. “Of we willen of niet, we leven nu eenmaal in een multiculturele samenleving en in een globaliserende wereld. De idealen daarover waren niet verkeerd, maar je zult ze wel aan de realiteit moeten aanpassen. Bijvoorbeeld door te werken aan de multiculturele samenleving, met de lessen die we hebben geleerd. Politici durven de discussie over de echt belangrijke onderwerpen niet aan. Ze hebben geen antwoorden en laten zich liever door emoties sturen. Dan krijg je dat ze gaan vluchten in bijzaken”.

Bas Heijne (1960) is schrijver, essayist en columnist. Sinds 1992 werkt hij voor NRC Handelsblad.
Hij schreef onder meer de romans Laatste woorden (1984) en Suez (1992). Zijn beschouwingen en columns verschenen in de bundels De wijde wereld (2000), Het verloren land (2003) en Hollandse toestanden (2005)
Onlangs kwam Grote vragen uit, een bundeling van zijn interviews met internationale denkers (Uitgeverij Prometheus, Amsterdam)
Bas Heijne houdt zondag om 14.00 uur een lezing in de Groene engel in Oss. De lezingencyclus Blikopener is georganiseerd door het Brabants Dagblad en Bibliotheek Maasland.

Artikel: Domme politici dolen rond in hysterische tijden
Bron: Brabants Dagblad van zaterdag 18 november 2006
Auteur: Twan van Lierop 

Homepage Ontnuchteringsjaren