“Ik zeg wat ik hoop en ik doe wat ik kan”
Seizoenen van de tijdgeest
In 2009 verscheen van psycholoog en communicatie-adviseur Tom Kniesmeijer Seizoenen van de tijdgeest : herkenbare patronen in heden, verleden én toekomst van Nederland. Daarin poneert hij zijn stelling dat om de vijf tot zeven jaren veranderingen in de ’tijdgeest’ optreden. Deze periodes vergelijkt hij met de vier seizoenen. En de tijdgeest van deze periodes heeft raakvlakken met de trend van deze seizoenen. Grofweg gezegd is men in een lente-tijdperk optimistisch gestemd; en in de herfst somberder.
Open deuren
Zeker. Natuurlijk. Maar Tom Kniesmeijer laat in zijn beschrijving van de periode ná de Tweede Wereldoorlog zien dat ’the sixties’ zich bijvoorbeeld in een lentetijd voordeden. En de moord op Fortuyn en Van Gogh in een herfstachtige periode.
In zijn boek deed hij de voorspelling dat we in Nederland (en een deel van het Westen) aan de vooravond zouden staan van een lenteperiode.
Uitnodiging
In het seizoen 2010-2011 opende Tom Kniesmeijer op verzoek van BasisBibliotheek Maasland de reeks lezingen Tijd voor een nieuwe lente. In dat seizoen spraken uiteenlopende personen zich uit over dit onderwerp. Tom nam de uitdaging aan en gaf in zijn lezing op zondag 17 oktober 2010 aan dat hij (al) signalen van die nieuwe lente zag. Dapper, want feitelijk waren het nog maar hele kleine signalen. De tijdgeest bleef feitelijk in de maanden daarna nog hangen in een winterperiode. Sterker, de winter roerde zijn staart. En niet maart, want het voorjaar was qua weer wel prachtig. Bijna zomers.
TrendRede
Sinds de verschijning van Seizoenen van de tijdgeest en zijn optreden in Oss volgen we Tom Kniesmeijer ‘een beetje’. Derhalve waren we bijna ‘live’ getuige van een initiatief dat hij met geestverwanten in het voorjaar van 2010 had opgestart: De Trendrede.
Het idee is dat jaarlijks een aantal mensen die zich bezighouden met ‘de tijdgeest’ een analyse geven van de tijd waarin we leven en welke trends zich daarin aftekenen. Trends die in het komend jaar langzaamaan boven zouden kunnen komen drijven. De deelnemers adviseren elk op hun eigen manier klanten over de toekomst. Trendwatchers is een woord om ze kenschetsen. Kijkers in de glazen bol. Maar niet zomaar. Allen zijn op een bepaalde manier verbonden aan organisaties en instellingen die niet zomaar bij hen te rade gaan. Het is dus iets anders als mijn buurvrouw die ook een mening heeft over de toekomst. Uiteraard doen zij (net zo goed) aan koffiedik kijken. De toekomst laat zich per definitie niet voorspellen, maar een trendverwachting uitspreken is natuurlijk wél mogelijk. En dan het risico lopen dat bijvoorbeeld de lente (nog) niet aanbreekt.
TrendRede 2012
De eerste Trendrede kwam té laat. Werd pas in november uitgesproken en gepubliceerd. De TrendRede is natuurlijk een alternatief naast de Troonrede. Van de derde dinsdag in september. In 2011, de tweede, lukte het wel. Maar daarover later. In de eerste TrendRede onderscheiden ze twee soorten burgers. In een land tussen hoop en wanhoop. Terecht. Op dat moment was er (ook al) veel gedoe rondom de financiële crisis. En speelden op de achtergrond zaken als het al dan niet veranderende klimaat, opraken van sommige grondstoffen, duurder wordende energie, de globalisering, de (on)zekerheid van onze pensioenen en immigratieperikelen.
Toch verwachtten zij dat de groep die hoopvol gestemd is in de loop van 2010 groter zou worden. Tegen de keer in. Het negativisme, zondebokken benoemen en met een pessimistische blik vooruit kijken achter zich laten.
Die voorspelling is niet uitgekomen. Tenminste. Niet in het Nederland en de rest van het ‘welvarende’ Westen. De lente begon ergens anders. Volstrekt onverwacht. In Noord-Afrika: Tunesië, Egypte, Senegal, Libië. De jeugd daar nam het niet langer. Een dictatuur zonder veel hoop en kansen voor de gemiddelde jongere.
Waar was je op 9/11?
Onlangs was dit een veelgestelde vraag. Waar was je die dinsdag in september 2001. Velen waren aan het werk, op school en meestal niet thuis. Iemand maakte je attent op het feit dat er iets op tv was. “Zet hem aan!” En met een beetje ‘geluk’ maakte je (nog) een deel van het drama live mee.
Als volger van de tweets van Tom Kniesmeijer wist je al geruime tijd dat de Tweede Trendrede er aan zat te komen. Toch duurde het nog twee dagen voordat je die TrendRede op internet aanklikte en ouderwets uitprintte. Tijdens de middagpauze er even doorheen wapperen en verhip je las daar iets waarvan je later kunt aangeven waar je was toen je het las. De (drie) dames en (acht) heren hadden weer een prachtig verhaal in elkaar gestoken. Kort en krachtig. Met mooie voorbeelden. En vooral – dat was het aha-moment – een prachtige beeldspraak. Tien jaar ná 9/11.
Enter De burger van Stavast
De trendwatchers wisten natuurlijk als geen ander dat ze een jaar eerder twee soorten burgers hadden benoemd: optimisten én pessimisten. En ze wisten ook dat die lentesignalen overal zichtbaar waren behalve in Nederland, grote delen van Europa en de Verenigde Staten van Amerika. Maar ja, het zijn wel mensen die ondanks alles niet twijfelen aan hun eigen inzicht. De notie dat er na (zo’n) winter een lente móet ontstaan. Dus kwamen ze tot de conclusie dat hun analyse dat er twee soorten mensen zijn bijstelling behoefde.
In de TrendRede 2012 benoemen ze drie groepen: lijdzamen, activisten en burgers van stavast. De lijdzamen zijn de oude vertrouwde pessimisten uit de eerste TrendRede; de activisten zou je zo op het eerste gezicht de optimisten van een jaar eerder kunnen noemen.
Maar, en dat is een zeer scherpzinnige observatie, lijdzamen en activisten zijn beiden spiegels van dezelfde medaille. Zijn niet tevreden met de huidige tijd(geest). De een zwelgt in wegkijken, mopperen, anderen de schuld geven, nooit de balk in de eigen ogen willen zien. Activisten zetten zich her en der actief in om tegenstand te beiden, maar ze maken ‘evengoed’ deel uit van het huidige samenlevingsmodel.
De burger van stavast is een nieuwe groep. Is nog klein, maar zal naar verwachting (gaan) groeien. Een kenmerk van deze groep is dat ze op een bepaalde manier optimistisch gestemd zijn. De toekomst zou mooi kunnen worden of zijn. Helaas leven we in een tijd(geest) waarin we geen heil hoeven te verwachten van ‘boven ons gestelden’. Denk aan dé regering, hét parlement, dé politieke partijen, mijn gemeente, mijn werkgever, mijn pensioenfonds, mijn buurt, mijn familie enzovoorts. Dus als ik wil dat de toekomst beter wordt dan zal ik zelf aan de bak moeten. Tegen beter weten in proberen her en der iets positiefs te veranderen. De burger van stavast staat dus voor verandering om het vastgelopen systeem op een beperkte manier weer te laten lopen. Kenmerk is wel dat die burger van stavast dat vooral in zijn of haar omgeving zal doen: gezin, familie, buurt, werk, club. En de burger van stavast realiseert zich als geen ander dat het tegen kan vallen maar dat het beter is ‘iets’ te doen. Mokken helpt niet noch je aansluiten bij bewegingen die tegen (figuurlijk gesproken) windmolens verzetten.
Een nieuw weblog
De analyse van de TrendRede-boys en girls kan natuurlijk verkeerd zijn. Bestaat de Burger van Stavast niet. Blijft het bij een kleine kerm. Maar toch zijn er (nu al) al sinds medio september enkele overduidelijke signalen zichtbaar. Mannen en vrouwen van stavast staan op. Op de meest onverwachte plekken. Op dit weblog zullen we een poging doen hen naar voren te halen en in verband te brengen met informatiebronnen waarin een en ander geduid wordt. Boeken, artikelen in kranten en tijdschriften, radio- en tv-programma’s, weblogs, tweets. You name it. Als het klopt – van die Burgers van Stavast – dan komt er een tsunami op ons af. Of we het als samenleving nu leuk of niet vinden.
Bewonderen
Binnen de Openbare Bibliotheken in Nederland wordt een discussie gevoerd over hun maatschappelijke rol in een tijd van ontlezing, digitalisering en afkalvend onderwijsniveau. Grosso modo zijn er twee uitersten. De ene visie tendeert er naar om diensten en producten aan te bieden waar de leden en andere bezoekers naar vragen. De andere probeert om een evenwichtig aanbod neer te zetten waarin mensen verleid worden (ook) kennis te nemen van zaken die men (nog) niet of onvoldoende kent of heeft leren kennen. Je kunt het heel ouderwets ook volksverheffing noemen. BasisBibliotheek Maasland tendeert naar de laatste opvatting en doet van alles om relevante onderwerpen en ’titels’ op een ‘leuke’ manier naar voren te halen. Een van de vehikels van de laatste acht jaren is een reeks lezingen op de derde zondag van de maand. Vooraanstaande sprekers spreken zich op verzoek van ons uit over een bepaald maatschappelijk relevant onderwerp. Een onderwerp waarover de meningen (nog)verdeeld zijn. Dit seizoen is het thema Who’s in control? Die vraag – wie is er nu eigenlijk de baas in een samenleving, of zou de baas moeten zijn, moet er wel iemand de baas zijn? – raakt natuurlijk aan hetgeen in de TrendeRede 2012 is aangestipt. Die Burger van Stavast.
Zo’n thema kan alleen tot stand komen als je op zeker moment als consument van informatie verwonderd opmerkt dat iemand een trefzekere analyse van een verschijnsel maakt; het goed kan verwoorden. Dat was, moge inmiddels duidelijk zijn, het geval toen die Burger van Stavast terloops onze tijdgeest werd binnen geloodst. Waarvoor dank. En acte.
(maandag 10 oktober 2011)
