We speelden vrijwel elke middag na school op straat, vaak tot het donker werd …

Enkele dagen na de lezing van filosoof Marli Huijer over discipline en het vorige citaat stond in het tijdschrift 360 een lang artikel van ene Peter Gray, een evolutiepsycholoog. Een voorpublicatie (of samenvatting) van een boek dat in het Nederlands nog niet vertaald is. Maar dat wel verdient. In dit artikel komt het begrip discipline niet aan bod. Terecht als je mee gaat in zijn analyse van het overheersende (Amerikaanse) onderwijsmodel. Dat hij zeer kritisch bejegent. Centraal staat in zijn verhaal dat kinderen vooral leren door te spelen. En dat in de VS leerkrachten, ouders en de omgeving alles op alles zetten om kinderen daarvan af te houden.

Lange stukken
360 (magazine) plaatst elke twee weken meerdere lange artikelen; die de redactie overneemt uit het buitenland. Niet alleen Engelstalig; trouwens. Vaak staan er verfrissende artikelen in die je in de normale Nederlandse kranten en tijdschriften mist. Het is echter maar zeer de vraag of het blad het (financieel) zal overleven. Koop eens een nummer als u wilt dat dit blad blijft bestaan!

Het artikel begint als volgt
Toen ik kind was, in de jaren vijftig, werden mijn vriendjes en ik op twee plekken geschoold. Ten eerste was er de echte school (waar niet zo’n toestand van werd gemaakt als tegenwoordig), en daarnaast hadden we wat ik een jager-verzamelaarschool noem. We speelden vrijwel elke middag na school op straat, vaak tot het donker werd, in groepjes van gemengde leeftijd. We speelden elk weekend, en de hele zomer. We hadden tijd om van alles en nog wat te onderzoeken, en ook tijd om ons te vervelen, en te bedenken hoe we de verveling moesten verdrijven, tijd om ons in de nesten te werken, en ons daar weer uit te redden, tijd om wat te dromen, tijd om ons op een hobby te storten, tijd om naast de verplichte kost ook strips te lezen, of welke boeken we maar wilden. Alles wat ik heb geleerd op mijn jager-verzamelaarleerschool heeft me in mijn latere leeftijd veel meer opgeleverd dan wat ik op school heb geleerd, en ik denk dat mijn leeftijdsgenootjes dezelfde mening zouden zijn toegedaan als ze er even bij stil zouden staan.

Jaloers? Onzin? 
Voor iedereen die ook maar een beetje de onderwijssector in Nederland volgt zal toe moeten geven dat de situatie in ons land niet veel anders is. De laatste decennia wordt binnen het onderwijs én thuis systematisch het aantal uren dat kinderen vrij mogen spelen kleiner en kleiner. Uiteraard met de beste bedoelingen, maar de meeste kinderen hebben een veel te drukke agenda en komen zelden toe aan het paradijs dat Peter Gray in de hierboven geciteerde alinea’s neerzet. En dat ligt niet alleen aan het feit dat in de jaren vijftig auto’s nog niet zo massaal aanwezig waren in woonwijken.

Evolutiepsycholoog
In het artikel legt Gray uit wat zo iemand doet:  “… wat wil zeggen dat ik me bezighoud met de menselijke aard, zijn relatie met de aard van andere dieren, en de vraag hoe die aard vorm heeft gekregen door natuurlijke selectie.’ En voegt hij toe: Spelen is mijn specialisatie. In dat verband heeft hij van veel culturen geprobeerd te achterhalen hoe kinderen spelen. Conclusie: alle jonge zoogdieren spelen. En door te spelen oefenen zij die vaardigheden die ze later als volwassenen nodig hebben om te kunnen overleven en zich voort te planten. Bijzonder is dat hij heeft geconstateerd dat in bijna alle zogenaamde primitieve samenlevingen kinderen tot aan hun volwassenheid vooral bezig zijn met spelen. En in dat spel oefenen ze doorlopend zaken die ze later nodig hebben. Een school is niet nodig.

Geen school nodig?
Op dat standpunt stelt John Gray zich geenszins. Maar hij zet zeer grote vraagtekens bij een al decennia groter wordende trend om binnen scholen alles volgens gestandaardiseerde procedures te laten verlopen. Doorlopend te monitoren. Kinderen van etiketten te voorzien. Zware middelen in te zetten als een kind niet mee kan met de gemiddelde lijn. Daar bovenop komt dat kinderen buiten schooltijd amper meer tijd hebben om zo maar vrij te spelen. Dat o zo belangrijke vrije spel, waarin kinderen leren omgaan met ‘het leven’. Buiten de greep van de volwassenen in groepsverband kunnen oefenen met uiteenlopende sociale vaardigheden. Hij gaat met name in dit fragment in op empathie en narcisme. Kinderen worden door hun interactie ‘vanzelf’ empathisch en worden narcistischer naarmate ze minder kunnen oefenen in hun vrije spel. Zonder ouders, dus.

Steven Pont
Enkele jaren geleden sprak deze psycholoog in Oss over opvoeden. Bedoeld voor ouders. Memorabel was zijn oproep richting (met name) de moeders. Als een groep jongetjes buiten aan het voetballen is. Op een grasveldje. Prima volgens Gray en Pont. Dan moeten moeders juist niet bezorgd komen aanlopen als er een sloot langs het veldje loopt. “Het is juist de bedoeling dat een van de jongens er in terecht komt”.  Laat ze het zelf oplossen. Laat ze zelf hun spelregels bepalen. Wat de goal is, wanneer iemand buitenspel staat enzovoorts. 

Nog enkele fragmenten
In de decennia waarin het kinderspel aan banden is gelegd, is het aantal psychiatrische problemen bij kinderen toegenomen. En dat is niet alleen omdat we problemen signaleren die we voorheen over het hoofd zagen.

() Bepaalde sociale vaardigheden kunnen kinderen niet op school leren, omdat een school een autoritaire samenleving is en geen democratische. Scholen werken wedijver in plaats van samenwerking in de hand, en op school heeft een kind niet de vrijheid om weg te gaan wanneer er geen rekening wordt gehouden met zijn behoeften en verlangens.

()Als we van onze kinderen houden en willen dat het goed met ze gaat, dan moeten we ze méér tijd gunnen om te spelen, in plaats van minder. Maar in de realiteit duwen beleidsmakers en invloedrijke filantropen ons de andere kant op: meer scholing, meer testen, meer begeleiding door volwasssenen en minder gelegenheid om in alle vrijheid te spelen.

() Tijdens hun spel leren kinderen de belangrijkste levenslessen, de lessen die ze niet op school kunnen leren. Om die kennis goed onder de knie te krijgen, moet er veel gespeeld worden – oneindig veel, zonder inmenging van volwassenen.

() Al meer dan twintig jaar hameren Amerikaanse, Engelse en Australische onderwijsbeleidsmakers erop dat we een voorbeeld moeten nemen aan de scholen in Azië, en dan met name in Japan, China en Zuid-Korea. Daar besteden kinderen meer tijd aan hun huiswerk dan in Amerika, en ze scoren beter op internationale tests. Wat de Amerikaanse minister van Onderwijs zich duidelijk niet realiseert, of wat hij niet wil onderkennen, is dat steeds meer onderwijsspecialisten in die landen hun eigen onderwijssysteem bestempelen als een mislukking. Hoewel die scholen erin excelleren hun leerlingen hoog te laten scoren op die tests, zijn ze niet in staat gebleken leerlingen af te leveren die creatief of leergierig zijn.

Enter creativiteit, sir Ken Robinson en Oefenen voor een andere tijd
Veel mensen beginnen door te krijgen dat we het in de 21e eeuw moeten doen zonder de zekerheden uit de vorige. Als je daarin braaf naar school ging en een vak leerde dan was je kostje gekocht. Je kon tot je pensioen grosso modo op die aangereikte kennis voortborduren. Waarna je van ‘het leven ging genieten’. In onze eeuw bestaat dat niet meer. Iedereen die in onze zeer onzekere maatschappij en tijd mee wil kunnen moet over voldoende veerkracht beschikken om mee te kunnen blijven doen. Je zult je doorlopend aan sterk veranderende omstandigheden dienen aan te passen. Je omscholen, jezelf blijven ontwikkelen. En die motivatie dient vooral uit jezelf te komen. Peter Gray en sir Ken Robinson (en Seth Godin en talloze anderen) zeggen al jaren in wezen hetzelfde. Ons huidig school- en onderwijsmodel stoomt onze kinderen niet klaar voor deze eeuw. Sterker: we zitten momenteel – oneerbiedig gezegd – met een grote groep mensen opgescheept die niet mee kunnen in deze ratrace (negatief geformuleerd) of tijd waarin veel mogelijk is. En aan de onderkant komen er nog steeds té veel kinderen (van school) bij die ‘het’ ook niet kunnen.

Peter Gray stipt het in dit artikel aan. Scholen moeten er aan bijdragen dat kinderen leren ontdekken waarin ze goed zijn (“wat bij hen past”) en stimuleer dat ze daar de rest van hun leven creatief mee kunnen ‘werken’. Het werkwoord werken staat bewust tussen haakjes, want in de 21e eeuw zal de notie ‘werken’ veranderen. Werken doe je over enige jaren niet meer omdat je er ‘iets’ mee verdient. Nee je werkt (in 2030?) omdat je ‘iets’ met je passie, talenten en opgedane vakmanschap voor de samenleving wilt doen. Vanuit een groot empathisch vermogen. Tegen je narcistische inborst in.

Nog enkele citaten
Zitten we te wachten op nog meer mensen die in staat zijn dingen uit hun hoofd te leren en op het juiste moment het antwoord te reproduceren? Die plichtsgetrouw doen wat hun wordt gezegd, zonder enig kritisch vermogen. Scholen zijn opgezet om mensen precies dát te leren, en daar slagen ze aardig in. Maar hebben we niet eigenlijk behoefte aan mensen die vragen stellen en met nieuwe antwoorden komen, mensen met een kritische en creatieve instelling, innovatief en initiatiefrijk, mensen die weten hoe ze zich al doende dingen eigen kunnen maken, op eigen kracht? Ik steek mijn hand er voor in het vuur dat Obama en Duncan vinden dat kinderen daar meer bij gebaat zouden zijn dan ooit. Toch zijn scholen nauwelijks in staat hun die vaardigheden bij te brengen.

() … maken de gegevens duidelijk dat ‘kinderen minder expressief zijn geworden in emotionele zin, minder energiek, minder spraakzaam, minder verbaal begaafd, minder grappig, minder fantasierijk, minder onconventioneel, minder levendig en gedreven, minder ontvankelijk, minder synthetiserend en minder geneigd om dingen van een andere kant te bekijken’.

() Uit veel onderzoek is gebleken dat mensen het creatiefst zijn wanneer ze volkomen opgaan in het spel, wanneer ze het gevoel hebben dat ze iets doen enkel en alleen omdat het leuk is … en () hebben pogingen om creativiteit aan te wakkeren – door mensen ervoor te belonen of hen te laten deelnemen aan wedstrijden () – een averechts effect. Het is lastig om creatief te zijn als je je druk maakt over wat anderen zullen vinden. Op school wordt alles wat kinderen doen beoordeeld. School is een uitstekende plek om te leren datgene te doen wat iemand anders van je verwacht; het is een totaal ongeschikte plek om creatief te zijn.

Oeps
Zware woorden. Kritiek. Die minister Bussemakers en staatssecretaris Dekker zich zouden moeten aantrekken. Hun beleidsplannen staan vol verwijzingen naar excellente scholen enzovoorts. Maar Peter Gray en anderen kijken er dwars doorheen en zullen constateren dat met de beste bedoelingen het tegendeel bereikt zal worden. In het artikel wordt het woord iPad of een ander digitaal gadget niet genoemd. Het is maar zeer de vraag of Peter Gray vertrouwen heeft in de zogenaamde iPad-scholen van Maurice de Hond. Hij zal eerder uitroepen: gooi die spullen aan de kant én speel.

Discipline
In de ogen van Peter Gray is discipline in een samenleving waarin kinderen voluit mogen spelen, de wereld en zichzelf leren ontdekken een overbodig concept. Zulke kinderen zijn intrinsiek gemotiveerd om iets wat bij hen past zonder stok achter de deur op te pikken. Discipline resteert dan alleen om hen te bewegen ook ‘dingen’ tot zich te nemen die we als samenleving belangrijk vinden. En dan komen de suggesties van Marli Huijer weer van pas. Maak dan gebruik van ‘apps’ en andere mensen.

Vertaling?
Het boek Free to learn : why unleashing the instinct to play will make our children happier, more self-reliant en better students for life is (nog) niet vertaald.

Meer lezen?
Gitty Feddema. Ja= ja & nee= nee : bewust opvoeden, zo doe je dat! (2011)
seth Godin. The Icarus deception : how high will you fly? (2012)
Steven Pont. Mensenkinderen! : de zeventien belangrijkste ontwikkelingsgebieden van kinderen tussen nul en vier jaar : (en twaalf belangrijke gevolgen voor hun opvoeding) (2012)
Tobias Reijngoud. Volgers & vormers : spraakmakende opinieleiders over de toekomst van het onderwijs (2013)
Micha de Winter. Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding : vanachter de voordeur naar democratie en verbinding (2011)

Het manifesto over het onderwijs in de 21e eeuw van Seth Godin heeft als titel Stop stealing dream (what is school for?) is alleen als download verkrijgbaar.

Van sir Ken Robinson staan op het net vele toespraken. Een ontroerende is: How to escape education’s death valley (19:11) (2.401.627 views op 22/1/14).

De volledige tekst van dit (Engelstalige) artikel is na te lezen op de website Aeon. Een plek voor lange verhalen over cultuur, wetenschap, filosofie, politiek. Het artikel heeft als titel: The play deficit – Children today are cossetted and pressured in equal measure. Without the freedom to play they will never grow up (18 september 2013).

Peter Gray. The Role of Play in the Development of … (Youtube) (4:49) (1.353 views 22/1/14)

https://www.youtube.com/watch?v=L7GLmuXJeTs

Citaat 103 (woensdag 22 januari 2014)
Homepage Citaten 2014