April is sinds een jaar of tien ‘De maand van de Filosofie’. Een maand waarin uiteenlopende activiteiten worden georgansieeerd om mensen stil te laten staan bij onderwerpen die ‘wringen’. Issues waarover burgers zich zouden moeten willen informeren. Omdat het hen (op zeker moment) aangaat, raakt, zal raken. Zaken waarmee je – of je het nu leuk vindt of niet – te maken zúlt krijgen.
In 2014 is het thema techniek en de mens. De zin die gekozen is om dit onderwerp iets meer poëtisch neer te zetten is: “Zie de mens, hij is niet meer“. Daarmee aangevend dat we als samenleving op een soort glijbaan zitten richting ‘het einde van de mens”. Daarmee wordt niet zozeer gehint op het ineenstorten van ons leefklimaat (door menselijk ingrijpen), maar meer op de al maar doorgaande trend dat ‘de techniek’ zich bij ons mensen als het ware binnen dringt. Langzaam aan – dat wel – maar op uiteenlopende terreinen is deze trend zichtbaar. En door de stormachtige ontwikkelingen in wetenschap en daarvan afgeleide technologie zal het tempo naar verwachting alleen maar toenemen.
Het essay van de Maand van de Filosofie
Traditiegetrouw verschijnt er in deze maand ook een essay. Waarin het jaarthema door een vooraanstaand filosoof vanuit verschillende kanten wordt belicht. Dit boek is dit jaar geschreven door cultuurfilosoof Jos de Mul. Verbonden aan de universiteit van Rotterdam en Nijmegen. De titel van zijn (voor de prijs) fors uitgevallen boek is Kunstmatig van nature : onderweg naar Homo sapiens 3.0. Het boekje kost slechts €4,95 en is een perfecte introductie in alle dilemma’s die op ons – de mens – afkomen. Een koopje! Dilemma’s die te maken met de al maar doorzettende trend dat wetenschap en technologie ‘dingen’ bedenken die … op de achterkant van het boek als volgt wordt geformuleerd:
Recente ontwikkelingen in de biotechnologie, neurowetenschappen en robotica hebben een diepe impact op ons zelfbegrip en dagelijks leven. () Wie we zijn en wat we willen worden, is meer dan ooit een open vraag. Zijn wij, ‘de eeuwige toekomstigen’ volgens Nietzsche, onderweg naar Homo sapiens 3.0?
Drie onderwerpen
In de aanloop naar de publicatie verzorgde Jos de Mul op drie plaatsen in Nederland lezingen over dit brede onderwerp. Kern van zijn betoog is dat er op drie grote gebieden aan de mens ‘gesleuteld’ wordt. In Utrecht stond in januari 2014 neurotica centraal. Een nieuw woord. Passend bij de andere twee thema’s die de Mul later in het jaar besprak: genetica en robotica. In Rotterdam sprak hij in februari over genetica. Onlangs sprak hij aan de Raboud Universiteit in Nijmegen over robotica.
Neurotica heeft vooral te maken met onderzoek naar onze hersenen. Jos de Mul heeft het woord neurotica bedacht om het te laten aansluiten bij de wel bestaande woorden genetica en robotica. Neurotica is tot nader order vooral een onbekende popband.
Grove penseelstreken
Voordat Jos de Mul verschillende zaken die te maken hebben met neurotica, genetica en robotica bespreekt schetst hij ‘in grove penseelstreken de geschiedenis van het universum, het leven op aarde en het menselijk bewustzijn.’ Deze inleiding beslaat circa 70 pagina’s en is een verhaal dat de afgelopen jaren door andere auteurs op een andere manier en vanuit een andere invalshoek ook is verteld. Denk in dit verband o.a. aan Bill Bryson (Een kleine geschiedenis van bijna alles – 2004), Kris Verburgh (Fantastisch! : over het universum in ons hoofd – 2007), Kevin Kelly (De wil van technologie – 2012) en onlangs Rutger Bregman (De geschiedenis van de vooruitgang – 2013).
Allemaal boeken waarin leken bijgepraat worden over hoe het heelal ontstaan is, ons zonnestelsel, de aarde, het ontstaan van leven en de opkomst van de mens. Ook komen in deze boeken op de een of andere manier de ‘krenkingen’ aan de orde die de mensheid heeft moeten ondergaan. Momenten dat inzichten en waarheden die rotsvast leken te zijn onderuit werden geschoffeld. Door wetenschappers die de toen bestaande zekerheden door onderzoek en inzicht ondermijnden. Jos de Mul haalde ze onlangs tijdens zijn lezing in Nijmegen kort aan. Om een sprongetje te maken naar een volgende ‘krenking’, het moment dat de mens een Homo sapiens 3.0 is geworden. Homo sapiens 1.0 zijn onze verre voorouders die tot circa honderdduizend jaar geleden leefde. Daarna kwamen wij op, Homo sapiens 2.0. En zit onze opvolger er aan te komen, alhoewel Jos de Mul zich over het tijdstip op de vlakte houdt. Ingaat tegen radicale denkers als een Ray Kurzweil die het jaartal 2045 noemt (in: De singulariteit is nabij : het moment waarop de mensheid de grenzen van de biologie overstijgt 2005/2011). Voor alle duidelijkheid. Er waren drie grote ‘krenkmomenten’: 1. Het inzicht dat onze aarde niet het centrum van het heelal is, om de zon draait en dat onze ster in het heelal niet veel voorstelt. 2. De evolutieleer die duidelijk maakt dat alles van elkaar afstamt en dat de mens gewoon net als andere levende wezens een product van evolutionaire processen is en daarom niet speciaal is, noch geschapen door een God. 3. Het inzicht dat we als mens vooral aangestuurd worden door ons onbewuste en dat we veel minder rationeel zijn dan we denken.
Real humans
Op het omslag van het boek staat een mooie vrouw. Een hubot. Dat is de benaming voor een robot uit de tv-serie Real humans. Die zich in een Zweeds middenstandsgezin afspeelt in een nabije toekomst. Hubots zijn menselijk aandoende robots die daar op een volstrekt ‘normale’ manier opgenomen worden in gezinnen. Uiteenlopende taken voor hun rekening nemen en met wie de bewoners affectieve relaties aangaan. In de serie komen diverse dilemma’s aan bod die dit soort robots met zich mee brengen.
Lezing in Bibliotheek Veghel
Op woensdag 16 april spreekt filosoof Pieter Lemmens over ‘de kantelende homo consumens’.
In zijn lezing gaat hij op andere aspecten in als Jos de Mul. Zijn verhaal heeft nadrukkelijk wel een link met techniek, want we zitten als mensheid deels met veel problemen opgescheept door ‘de techniek’.
Oefenen voor een andere tijd
Het moge duidelijk zijn dat het thema van de Maand van de Filosofie, het boek van Jos de Mul en de lezing van Pieter Lemmens allemaal passen binnen het jaarthema van de bibliotheek. De komende jaren, decennia zullen we moeten leren omgaan met alle hierboven kort genoemde onderwerpen. Ontwikkelingen die ons als mens(heid) voor grote dilemma’s zullen plaatsen.
Citaat 121 (donderdag 3 april 2014)
Homepage Citaten 2014
