Op dinsdag 24 juni 2014 werd in tennishal De Schaapskooi in Uden de aftrapbijeenkomst van ‘de G1000 Uden’ georganiseerd.
Een avond waarop de werkgroep G1000 Uden naar buiten trad. Informatie verstrekt werd over doel en globale opzet van dit burgerforum. Ook bedoeld om vrijwilligers te strikken die gedurende de komende maanden hand- en spandiensten willen verlenen. In de aanloop naar dé G1000 Uden heeft de Udense bibliotheek beloofd waar mogelijk dit initiatief te ondersteunen. Vanuit haar rol, visie en missie. Daarin staat informatie centraal en burgers te helpen daarin een weg te vinden. Die avond zou ik op verzoek van de organisatie de aanwezigen toespreken. Hoe een G1000 past binnen het jaarthema van de bibliotheken in Noord Oost Brabant en op welke manier wij dit voor Uden zo belangrijke ‘gebeuren’ willen en kunnen ondersteunen. Maar de avond verliep anders als gedacht. Uiteindelijk was mijn spreektijd beperkt. Kon ik de powerpoint niet gebruiken. Sprak de circa 6o aanwezig ongeveer vijf minuten toe. Hieronder een poging mijn hele verhaal in woorden te vatten. En klik hier voor de slideshare-versie van die niet gebruikte Presentatie.
Een impressie van de avond
Rond half acht betraden de eerste bezoekers de immense oude tennishal De Schaapskooi. Het woord immens is op z’n plaats. Een ietwat surrealistische zaal. Een grote oude ‘schuur’ met in het midden drie ietwat kitscherig aandoende immense (wederom dat woord) kroonluchters. Geur van veel oud zweet. Verder was de hele ruimte leeg op wat stoelen en tafeltjes in het midden na. Daar stond ook een scherm waarop beelden geprojecteerd konden worden. Burgemeester Henk Hellegers heette iedereen om acht uur welkom. Hij deed dat in zijn hoedanigheid als voorzitter van de gemeenteraad. Want de G1000 is een initiatief van de gemeenteraad. Vervolgens kreeg raadslid René Jetten het woord. Die duidelijk maakte waar de avond om draaide: vrijwilligers werven! Die bereid zijn de gigantische klus tot een goed einde te brengen. Hij noemde het getal 180-220 mensen, die nodig zijn om de Udense G1000 op 4 oktober 2014 tot een succes te maken. Vervolgens nam Harm van Dijk het woord die in ruim een uur tijd alle aanwezigen liet proeven aan de G1000-methode. Die inhoudt dat doorlopend groepjes geformeerd worden. Groepjes waarin gepraat wordt. Groepjes waarin iedereen aan het woord gelaten wordt. Na tien minuten of twintig worden nieuwe groepjes samengesteld en verder gepraat. Harm van Dijk stuurt nadrukkelijk. Niet op de inhoud, maar vooral op het proces. Dat er groepjes ontstaan, er gepraat wordt, ‘conclusies’ opgeschreven en gewisseld wordt.
Het moet een bijzondere ervaring zijn om op zaterdag 4 oktober met zoveel mensen in zo’n hal bezig te zijn. Lekker bezig te zijn. Want als er één ding is dat deze avond is blijven hangen: het wordt een leuke, unieke dag. Er gaat een enorme dynamiek uit van zo’n groepsgebeuren. Iedereen wordt en zal meegezogen worden in de flow die dan zal ontstaan.
Oefenen voor een andere tijd
Deze zin is het jaarthema van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken. Waarvan de Bibliotheek Uden deel uitmaakt. Deze zin geeft wat ons betreft goed weer wat er in onze samenleving gaande is. Overal zijn burgers in hun eigen omgeving aan het nadenken over een ‘andere tijd’. Sterker: vaak beginnen ze met ‘iets’ wat hun niet zint. Of nog vaker: doen ze ‘iets’ omdat ze weten dat ze dit of dat moeten doen. Niet langer – zoals vroeger – omdat een hoger gesteld iemand (de baas, de politiek, de paus) het wil. Nee. Men begint aan dat ‘andere’ omdat ze zelf tot de conclusie zijn gekomen dat het moet. Willen niet langer wachten totdat die ‘hoger gestelden’ ook ‘het licht’ zien. Ze beginnen. Wetend dat het fout kan gaan. Mislukken. De Duitse filosoof Peter Sloterdijk heeft het over ‘oefenen’. Een manier van leven die bij de mensheid hoort. Sinds we als jagers ons als verzamelaars/boeren gingen vestigen. Circa tienduizend jaar geleden. Sinds die tijd hebben we ons als mens altijd, doorlopend aan moeten passen aan (sterk) veranderende omstandigheden. Oefenen.
Een verandering van tijdperk
Veel mensen voelen samen met hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans aan dat we als mens in het tweede decennium van de 21e eeuw in een tijdperk terecht zijn gekomen waarin ‘dingen’ fundamenteel aan het veranderen zijn. Niet alleen neemt de snelheid van veranderingen toe, maar tegelijkertijd ontstaat er ook een ander model. De Noord-Brabantse Commissaris van de Koning, Wim van de Donk, kenschetst onze tijd in het boek Het Nieuwste Brabant als: We leven in een tijd van fundamentele veranderingen, een tijd waarin zelfs de veranderingen veranderen.
Waarom neemt de Bibliotheek deel aan de G1000?
Over alle veranderingen die op ons af komen wordt veel geschreven. Gepraat. Gedebatteerd. Een Openbare Bibliotheek heeft als vanouds de taak een relevante collectie voor haar achterban samen te stellen en te onderhouden. Dit is echter niet langer voldoende. Door de information overload – waar we allemaal mee te maken hebben – ontstaat er behoefte aan duiding. Schifting. Wat is relevant? Duiding. Context. De bibliotheken in de regio Noord Oost Brabant werken in dit verband met een jaarthema. Waar we een seizoen lang mee uit de voeten kunt. Activiteiten omheen organiseren. Allianties aangaan met organisaties, instellingen en bedrijven die met hetzelfde onderwerp ‘bezig’ zijn.
In januari van 2014 kwam de raadsgriffier van de gemeente Uden er achter dat de bibliotheek, in het kader van dit jaarthema, de al genoemde Jan Rotmans voor een lezing had willen strikken. Samen lukte het wel. Deze avond – dinsdag 25 februari 2014 in theater Markant in Uden – paste in een beweging die binnen de gemeente Uden gaande was. Overal zijn Udenaren bezig om ‘iets’ te doen wat feitelijk te maken heeft met dat Oefenen voor een andere tijd. Udenaar de Toekomst met haar vier (inmiddels 5) G’s: Groen, Gastvrij, Gezellig en Gezond (Gemeenschap).
Kort na die drukbezochte lezing in Markant werden in Uden gemeenteraadsverkiezingen gehouden. Enkele dagen daarná zaten alle gekozen raadsleden samen met een zeventigtal zogenaamde ‘stakeholders’ op de hei (nabij De Bedafse Bergen). Aan het eind van dat weekend werd besloten in het najaar een G1000 in Uden te gaan houden. Op de tweede dag van dat weekend mocht ik samen met vier andere buitenstaanders enkele raadsleden toespreken. Ze iets voorhouden. Ze uitdagen. Prikkelen. Of dat gelukt is? Wie zal het zeggen. Die ochtend vertelde ik twee keer een verhaal met als titel: Mensen te voeden met de dilemma’s waar we voor staan.
Mensen te voeden met de dilemma’s waar we voor staan
In onze sterk veranderende samenleving is veel aan het schuiven. Je zou kunnen stellen dat in de 21e eeuw veel ‘dingen’ anders zullen gaan als in de 20e eeuw. Ik liet de raadsleden tijdens de zogenaamde inspiratiecaroussel een schema zien. Bedoeld om aan te geven hoe dingen aan het schuiven zijn.
Vervolgens legde ik hen vier dilemma’s voor. Waarmee zij als raadsleden mee te maken zullen krijgen. Een gemeenteraad neemt op enig moment een besluit over dit of dat. Soms (of altijd?) heeft een besluit een onbedoeld bij-effect. Ik wilde hen daar op wijzen. Het ging om eenzaamheid. Alle politici zullen volmondig beamen dat ze ‘alles’ zullen doen om eenzaamheid niet groter te maken, maar sommige besluiten verergeren het probleem. Betaald werk was het tweede dilemma. Veel mensen zijn al werkloos en dit aantal zal de komende jaren door technologische ontwikkelingen alleen maar toenemen. Moeten deze uitvallers blijven solliciteren? Rotklusjes voor de samenleving opknappen? Of gaan we een debat opstarten over een kortere werkweek, een basisinkomen en vrijwilligerswerk verrichten vanuit ieders ambitie; aansluitend bij kennis en passie? Gaan we in Uden verder op de (heilloze?) weg van Meten=Weten. En nemen raadsleden dan voor lief dat het gros van de werknemers en burgers er (inmiddels) genoeg van hebben. Dit gebrek aan vertrouwen en overdreven controledrift. Het vierde dilemma was ‘de’ democratie. Die staat er allerbelabberdst bij. De helft van de burgers stemt niet meer. Velen switchen doorlopend van partij. Politici worden door velen weggezet als zakkenvullers, baantjesjagers of mensen die niet weten wat er bij ‘de mensen’ speelt. Kortom een kloof tussen de politieke kaste en veel burgers.
De houding, attitude
Tijdens de voorbereiding van deze presentatie kwam een quote uit een oude toespraak bovendrijven. Van Barack Obama. Die tijdens zijn eerste inauguratietoespraak in januari 2009 zijn gehoor voorhield dat je vanuit twee ‘grondhoudingen’ naar alle veranderingen, waar me mee te maken krijgen, kunt kijken. Allereerst houdt hij zijn gehoor voor dat eerdere generaties elk hun of haar eigen probleem hadden op te lossen. De Amerikaanse burgeroorlog, WWI, WWII, de opbouwjaren enzovoorts.
Wij zijn de bevoorrechte generatie(s) die een ‘andere’ samenleving tot stand zullen én moeten brengen. Hoe daar mee om te gaan? Tandenknarsend? Met tegenzin? Mopperend en steunend? Afgevend op deze of gene die het fout (of niets) doet? Obama bepleit natuurlijk een andere houding. Wees blij dat we deze taak op onze schouders hebben gekregen. Begin blijmoedig aan die taak. Wetend dat we er als samenleving én mens beter uit zullen komen. This is the price and the promise of citizenship.
Dat zijn woorden door de meeste Amerikanen niet in dank zijn afgenomen – sterker de meeste Amerikanen lopen voor de verantwoordelijkheid weg – doet er niet zo veel toe. Het blijft een mooi beeld: burgers die zich (gaan) inzetten voor een greater good. Dat hun eigen privé besognes verre overstijgt.
Waaruit bestaat de bijdrage van ‘de bieb’
Allereerst zal de Udense bibliotheek samen met anderen alles in het werk stellen om Udenaren attent te maken op dé G1000 Uden. Via onze nieuwsbrief, een tentoonstelling in de bibliotheek, op haar website. Verder zal intern geronseld worden. Welke collega’s willen op en rond de 4e oktober in hun vrije tijd ‘iets’ doen. Verder boden we ‘schrijfhulp’ aan: iemand die teksten kan schrijven om vaak moeilijke zaken begrijpelijk voor een breed publiek neer te zetten. Ook hebben we aangeboden om de uitkomst van de G1000 breed onder de aandacht te brengen.
De tweede bijdrage is deze website: G1000Bibliotheek.nl Een plek waar we verschillende thema’s die tijdens een 1000 aan bod zouden kunnen komen nader uitwerken. Een site waar alle relevante literatuur over dit of dat onderwerp is terug te vinden. Boeken, artikelen, rapporten, filmpjes e.d. Een aloude rol van de openbare bibliotheek, alleen op een andere plek.
Verder organiseert de bieb in de aanloop naar vier oktober minimaal één lezing. En zullen we in de hele regio meerdere lezingen en andere activiteiten rondom het thema Oefenen voor een andere tijd organiseren.
De kracht van verhalen
De samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken organiseren op dinsdag 30 september 2014 voor bibliothecarissen een studiedag. Op deze dag zullen verschillende mensen zich uitspreken over De kracht van verhalen. Deze dag staat los van het jaarthema en is niet bedoeld voor ‘normale’ bezoekers. Maar tóch heeft dit onderwerp alles met onze in transitie zijnde samenleving te maken. Veel burgers snakken op een bepaalde manier naar een ander verhaal. Een verhaal als stip op de horizon. Waar gaan we (ongeveer) naar toe? Een verhaal waar ik warm van word. Waar ik voor wil gaan. Mijn steentje aan bijdragen. In feite had de oproep van Barack Obama hiermee ook te maken. Alleen viel zijn verhaal op een dorre bodem.
Christien Brinkgreve
Een van de sprekers tijdens het seminar De kracht van verhalen is sociologe Christien Brinkgreve. Ze sprak in februari van dit jaar al in de Groene Engel in Oss over het jaarthema Oefenen voor een andere tijd. De aanleiding om haar uit te nodigen waren de boeken Het verlangen naar gezag : over vrijheid, gelijkheid en verlies van houvast (2012) en De ogen van de andere : de sociale bronnen van zelfkennis (2009). In beide boeken gaat het over het wegvallen van gezagsverhoudingen en het verlies van identiteit. Ze constateert echter dat veel mensen terugverlangen naar een tijd waarin gezag en je identiteit veel duidelijker waren. Voor alle duidelijkheid: Christien Brinkgreve weet dat we niet terug kunnen – noch willen – naar de jaren vijftig. Nee. Wat zij constateert is dat veel mensen op zoek zijn naar ‘een verhaal’. Als leidraad voor hun doen en handelen. Hetzelfde geldt voor de samenleving als geheel: kom met een verhaal!
Vertel : over de kracht van verhalen
Op maandag 23 juni 2014 nam Christien Brinkgreve officieel afscheid van de Universiteit van Utrecht. Pensioengerechtigd. Ze hield die middag een kort college over haar nieuwste boek, dat enkele dagen daarvoor was verschenen. In Vertel : over de kracht van verhalen werkt ze haar bevindingen over het belang van verhalen verder uit. Uit onderstaande citaten blijkt volgens mij dat elke G1000 feitelijk de zoektocht van een gemeenschap is naar een samenbindend verhaal.
Wat bindt ons en waar we gaan we ons samen de komende tijd voor inspannen. Waarnaar gaan we op weg? Zoiets zit opgesloten in onderstaande regels:
De belangrijkste functie van verhalen zijn oriëntatie en identiteit; van oudsher, maar vooral in tijden van verandering.
() Het verhaal fungeert als een middel tegen verwarring. Want de drang om verhalen te vertellen komt vanouds voort uit het verlangen naar een zekere ‘eenheid in het leven”. In ons eigen tijdperk van verbrokkeling en discontinuïteit verschaft het verhaal ons een van de meest levensvatbare vormen van identiteit – voor individu én gemeenschap.
() verhalen die de wereld en onszelf begrijpelijker maken. Niet te dicht geweven, niet te gesloten, want de werkelijkheid verandert voortdurend, en heeft nieuwe verhalen nodig over hoe te leven, wat te dromen en ambities zijn en hoe die te bereiken. Grote en kleine verhalen, passend bij de diversiteit van mensen en de transities in hun leven. Parabels van de tijd.
Tot slot
Onlangs kreeg ik een artikel van een Amerikaanse bibliothecaris onder ogen. Waarin hij de stelling betrekt dat een bibliothecaris op twee manieren door het leven kan gaan. Als een vertegenwoordiger of als een speler. In onze regio geven we de voorkeur aan de tweede optie. Dat is wel een iets moeilijker pad. Bevat veel meer onzekerheden. De kans op falen is groter.
Een vertegenwoordiger bekijkt de samenleving en vraagt zich telkens af hoe zijn of haar producten en diensten daarop kunnen aansluiten. De speler daarentegen weet zonder enige twijfel wat er in zijn of haar knapzak zit, maar staat veel meer open voor ‘nieuwe, andere ‘dingen’, wegen, oplossingen. In dit geval vroegen we ons meteen af hoe we konden helpen. We willen meespelen. Met één belangrijke restrictie of handrem: de bibliothecarissen die met de G1000 mee gaan lopen zullen de échte deelnemers (de Udenaren) niet voor de voeten lopen. Zij – die Udenaren – moeten uitspreken wat zij belangrijk vinden. Zij gaan over het verhaal. Bibliothecarissen faciliteren en zullen niet nalaten deelnemers attent te maken op uiteenlopende gezichtspunten. Niet om voor te schrijven maar om Udenaren te voeden met de dillema’s die voor hen liggen.
Let’s play
(woensdag 25 juni 2014)
Hans van Duijnhoven
