Vanochtend viel mijn oog op een interview met ene Robert M. McChesney. Professor of Communication Center for Global Studies, verbonden aan de Universiteit van Illinois. De aanleiding was een recent verschenen boek: People Get Ready: The Fight Against a Jobless Economy and a Citizenless Democracy. Dat hij samen schreef met journalist John Nichols. Ga je googlen dan ontdek je dat zij eerder samen boeken hebben geschreven. Onafhankelijk van elkaar hebben beide in de jaren vijftig geboren heren verschillende andere boeken geschreven. Hun hoofdthema’s: democratie, economie en media en hoe die elkaar beïnvloeden’. Kritische boeken waarin niet iedereen zich zal weten te vinden.
FDR
In het interview (Robert McChesney: Capitalism Is a Bad Fit for a Technological Revolution) staat een kadertje met een foto van president Franklin D. Roosevelt. Dat is terecht want beide heren verwijzen in hun recente boek regelmatig naar deze president en vooral naar een toespraak die hij in 1944 hield. Een speech waar – vermoed ik – de komende jaren door veel mensen, die kritisch zijn over onze huidige samenleving, naar zal worden verwezen. Boek, interview en toespraak van FDR sluiten aan bij alle grote isssues die op ons bord liggen: de komst van robots en zelflerende systemen, wegvallen van banen, ongelijkheid, de noodzaak om af te komen van onze fossiele verslaving, een democratisch systeem dat hapert, populistische oprispingen, kranten die het moeilijk hebben et cetera.
Uiteraard gaat het in boek en interview over de Verenigde Staten en wat daar verkeerd zit, maar de thema’s die ze aansnijden hebben zeker ook relevantie voor ons hier in Europa. Ik vermoed niet dat er een vertaling zal verschijnen, maar je weet het nooit. Hieronder enkele (vrij vertaalde) citaten uit het interview, gevolgd door enkele quotes uit die toespraak van Franklin D. Roosevelt.
Komen er nieuwe banen?
Robert McChesney: We bestrijden met argumenten het idee dat technologie nieuwe banen zal creëren voor andere die ze vernietigt. Ook klopt het idee niet dat die nieuwe banen beter zullen zijn dan de oude. Het kapitalisme zit in een lange, wellicht oneindige periode van stagnatie. Er is een immense werkloosheid en ondertewerkstelling. Er is een constante neerwaartse spiraal qua hoogte van lonen en fatsoenlijke werkomstandigheden, wat resulteert in een groeiende en groteske ongelijkheid. Arbeiders hebben minder zekerheid en zijn veel kwetsbaarder dan een generatie geleden; werknemers onder de 30 jaar maken een nachtmerrie mee vergeleken met mijn ervaringen uit de jaren zeventig.
Ongebruikt kapitaal
Aan de andere kant, is er een immense hoeveelheid ongebruikt kapitaal; rijke individuen en grote Amerikaanse bedrijven hebben ongeveer 2 biljoen (2000 miljard) dollar in cash waarvoor ze geen aantrekkelijke bestemming om in te investeren vinden. Er is gewoonweg te weinig consumentenvraag voor bedrijven om hun geld risicovol te gaan investeren. De oplossing is geld van de de rijken naar de armen te verplaatsen en/of door agressief investeringen door de overheid te gaan vergroten. Maar beide opties zijn onbespreekbaar, behalve meer geld doorsluizen naar defensie, maar die krijgt al absurd veel.
Een nieuwe Cambrische explosie
() Het voormalige hoofd van het robotprogramma bij DARPA schreef vorig jaar dat de ontwikkelingen in robotica en kunstmatige intelligentie bijna niet te bevatten zijn. Hij vergeleek die met de zogenaamde ‘Cambrische explosie‘, een periode 540 miljoen jaar geleden toen in een relatief korte periode leven van erg eenvoudig naar divers en complex transformeerde. Hij zei dat de plek waar de effecten heel spoedig zichtbaar zouden worden de economie zou zijn. Veel banen zullen simpelweg vervallen als bedrijven vanuit kostenoverwegingen robots en kunstmatige intelligentie gaan inzetten.
Dit zal een groot probleem worden. De economie zal in staat zijn veel meer output te genereren met veel minder menselijke arbeid. Maar waar zal de vraag vandaan komen om de geproduceerde waar te kopen en het bedrijfsleven reden geven om te investeren?
Behoefte aan een andere economie
Dus zullen automatisering en kunstmatige intelligente, eerder dan de mensheid bevrijden en onze levens beter maken, als pervers effect hebben dat de al gaande zijnde stagnatie van het kapitalistisch systeem zal worden versterkt.
Ons punt is simpel: kapitalisme zoals we het kennen past slecht bij de technologische revolutie waar we midden in zitten. We hebben meer dan ooit behoefte aan een andere economie. Eentje die niet kapitalistisch is (gebaseerd op een dwaze en oneidige zoektocht naar meer rendement). Of een radicaal aangepaste versie ervan. Het is de centrale uitdaging voor de politiek van onze tijd.
Een burgerloze democratie
() Ons argument is dat we momenteel een democratie zonder burgers hebben. We bedoelen daarmee dat we een systeem hebben waarin de belangrijkste beslissingen genomen worden om aan te sluiten bij de belangen en waarden van de rijksten en meest machtige Amerikanen, en de bedrijven die ze bezitten.
Dit is geen controversieel punt, zoals verschillende prominente politieke onderzoeken in de laatste jaren hebben aangetoond. In het kort, als een grote meerderheid van de Amerikanen iets willen van de regering en een kleine groepje rijke Amerikanen iets anders willen, winnen de rijken altijd. Dat is een burgerloze democratie.
() Dit is altijd een probleem, maar zeker als we de economische crises van de komende jaren en decennia binnentreden.
Rol van de pers
McChesney en Nichols zijn zeer sceptisch over de media. Het gros van de media doet amper verslag van deze ontwikkelingen. McChesney zegt het als volgt:
Het grote publiek is tot op zeer grote hoogte niet op de hoogte van dit alles omdat het aan de buitenkant lijkt alsof we in een sneeuwstorm van nieuws over elk denkbaar onderwerp zitten. In feite is het een woestijn, verborgen onder toeters en bellen. Er wordt verdacht weinig verslag gedaan, slechts een grote hoop spin, roddel, wulpsheid en geestdodend verslag doen van wat mensen met macht beweren.
In ons boek betogen John en ik dat het tot stand brengen van een onafhankelijk nieuwsmedium onze hoogste prioriteit zou moeten zijn. Het is een hoeksteen van een democratische infrastructuur.
Pessimist, optimist?
McChesney is pessimistisch over de manier waarop bepaalde ontwikkelingen zich negatief verder ontwikkelen. Maar hij is aan de andere kant redelijk optimistisch. Hij vermoedt dat we aan de vooravond staan van een heropleving van burgerlijke betrokkenheid. Bezorgde, betrokken burgers die op zullen staan, positie kiezen en de politieke kaste zullen dwingen andere wegen in te gaan slaan. Hij zegt het zo:
De huidige crisis zal een politieke reactie uitlokken die we zelden in de Verenigde Staten of ergens anders hebben gezien. Mensen zijn geen Rip Van Winkles (een vriendelijke man die ‘alles’ pikt – hd), die terwijl de wereld explodeert, een decennium lang in lethargie aan de zijkant blijven staan. We zien het nu al in Europa en andere delen van de wereld. Dit is pas het begin. Waar het zal eindigen is onbekend maar zal vooral afhangen van hoe de politiek hiermee om zal gaan. De mogelijke uitkomsten zijn veel groter dan ooit eerder in de menselijke geschiedenis, omdat de aankomende technologiën zo bijzonder zijn.
Daarom heet ons boek People get Ready.
De huidige tijd laat zich goed vergelijken met de jaren dertig en de Grote Depressie. In die tijd, evenals de onze, was de politieke klasse in toenemende mate corrupt, incompetent en niet in staat om de kernproblemen aan te pakken. Dat leidde wereldwijd tot sterke bewegingen die die uitdagingen wel durfden aan te gaan. Aan de linkerzijde werd geroepen om socialisme en de New Deal. () De andere benadering was de opkomst van het fascisme.
() Het is nu duidelijk dat dezelfde trends richting democratisch socialisme en fascisme zich wereldwijd aan het ontwikkelen zijn.
Franklin D. Roosevelt
Deze Amerikaanse president hield in 1944 de zogenaamde State of the Union. Maanden voordat hij voor de tweede keer werd herkozen en kort daarna in maart 1945 stierf. Deze FDR was zich er sterk van bewust dat de Grote Depressie van de jaren dertig aan de wieg stond van Wereldoorlog Twee. Nadat de Verenigde Staten zich onder zijn leiding massaal ging bemoeien met de strijd in Europa en Azië was de oorlog relatief snel voorbij. Hij bedacht dat in de toekomst voorkomen moest worden dat mensen ontvankelijk zouden zijn voor de valse geluiden van fascistische agitators. McChesney zegt het zo:
Hij begreep dat fascime het product was van massawerkloossheid, een door monopolies gedomineerde economie, en een politiek systeem dat corrupt en inffectief was. En het leidt onveranderlijk tot militarisme, omdat angst mensen in bedwang houdt.
Dus bepleit FDR in zijn State of the Union een “second bill of rights“. Om te voorkomen dat mensen in de toekomst weer voor fascisme zouden vallen. In die Amerikaanse troonrede kondigt hij maatregelen aan om die second bill of right vorm te geven. Dat komt er niet van. Niet alleen sterft hij – de grote motor achter dit idee -, maar na WWII worden de Verenigde Staten meegezogen in de aankomende Koude Oorlog. Wel worden tot het eind van de jaren zeventig ook in de VS diverse wetten aangenomen om de maatschappij socialer en stabieler voor iedereen te maken.
Toch viel zijn oproep niet helemaal op dorre grond. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, die in 1948 door de Verenigde Naties werden uitgeroepen, heeft er een relatie mee. McChesney en Nichols bepleiten in hun boek dat er een aanvulling moet komen, met een meer economische inslag. Ze denken aan het recht op een loon waarvan je kunt leven, het recht op onderwijs, recht op zorg, recht op een dak boven je hoofd, en wetgeving die verhindert dat monopolies de economie kunnen overheersen en domineren.
Second Bill of Rights
Op dinsdag 11 januari 1944 sprak president Franklin D. Roosevelt de zogenaamde State of the Union uit. Uiteraard gaat het gros van zijn speech over de aan gang zijnde (wereld)oorlog. Opmerkelijk is dat hij zich hier al bezig houdt met de jaren daarna. En vooral hoe te voorkomen dat mensen binnen of buiten zijn land weer bevattelijk worden voor politici die het niet zo nauw nemen met de waarheid en in staat zijn hele bevolkingen mee te slepen in zinloze oorlogen. Zijn analyse is dat dit vooral een relatie heeft met armoede en opvoeding. Dus bepleit hij dat aan de (Amerikaanse) Bill of Rights (die zich vooral focust op zaken als vrijheid en het recht om je uit te spreken en fatsoenlijk behandeld te worden) een adendum wordt toegevoegd: een second Bill of Rights.
Zaken die hij bepleit moeten later in wetgeving worden geregeld. Hij kondigt tijdens deze ‘troonrede’ alleen de grove lijnen aan. Zoals gezegd is dat wetgevingstraject nooit in die vorm opgestart en uitgevoerd. Latere presidenten (zoals Lyndon B. Johnson en Richard Nixon) hebben dat deels wel gedaan (denk aan de Great Society).
Robert McChesney En John Nichols bepleiten dat de (Amerikaanse) samenleving serieus na gaat denken over het alsnog regelen van die door FDR voorgestelde rechten. Te meer belangrijk naarmate in de komende jaren nóg veel meer mensen hun (betaalde) baan zullen verliezen en een onzeker bestaan tegemoet gaan. Uiteraard noemen ze in het artikel en hun boek Bernie Sanders, de Democratische senator die probeert de kandidaat voor de aankomende presidentsverkiezingen in november te worden. Hij bepleit uiteenlopende zaken die een link hebben met de oproep van FDR. Hieronder enkele regels uit de toespraak van Franklin D. Roosevelt:
In our day these economic truths have become accepted as self-evident. We have accepted, so to speak, a second Bill of Rights under which a new basis of security and prosperity can be established for all regardless of station, race, or creed.
Among these are:
The right to a useful and remunerative job in the industries or shops or farms or mines of the Nation;
The right to earn enough to provide adequate food and clothing and recreation;
The right of every farmer to raise and sell his products at a return which will give him and his family a decent living;
The right of every businessman, large and small, to trade in an atmosphere of freedom from unfair competition and domination by monopolies at home or abroad;
The right of every family to a decent home;
The right to adequate medical care and the opportunity to achieve and enjoy good health;
The right to adequate protection from the economic fears of old age, sickness, accident, and unemployment;
The right to a good education.
All of these rights spell security. And after this war is won we must be prepared to move forward, in the implementation of these rights, to new goals of human happiness and well-being.
Systemisch
Volgens veel mensen zitten we wereldwijd in een overgangstijd. Het boek van McChesney en Nichols gaat hier feitelijk ook over. Overal veranderen ‘dingen’ in een razendsnel tempo. Volgens Jan Rotmans, de Rotterdamse hoogleraar transitiekunde, kantelen we op drie niveaus: persoonlijk, organisatorisch en systemisch. Overal om je heen kun je constateren dat uiteenlopende systemen niet meer functioneren. Systemen die jarenlang redelijk functioneerden, lopen vast. Vallen om. Of passen zich fundamenteel aan. Slaan een andere weg in. De laatste dagen kwamen drie ‘systemen’, waar dit proces gaande is, voorbij. Het gaat om de bio-industrie, de zorg en ‘winkelen’.
1 – Bio-industrie
Lucas De Man, de Belgische theatermaker en duizendkunstenaar, speelde vorige week in theater De Blauwe kei in Veghel zijn Wij, Varkenland. Waarin hij de zoon van een varkensboer speelt. In vijf kwartier schetst hij een indringend, ‘zacht’ en genuanceerd beeld van een sector die de weg kwijt is. Volledig is vastgelopen. Waarin veel slachtoffers en weinig ‘helden‘ zijn. En het heeft niet zo veel zin om naar anderen te wijzen, die moeten gaan veranderen. Boer, consument, bankier, mengvoederfabriek, verlader en milieu-activisten. Samen zullen ze om de figuurlijke tafel moeten gaan zitten om te bezien hoe dat vastgelopen systeem weer los te trekken; om een andere weg in te slaan.
2 – De zorg
Of beter: de opvang van mensen met Alzheimer. Dinsdag 10 mei sprak Stella Braam in de Bibliotheek Oss in het kader van de reeks Op verhaal komen over haar vader, die aan de ziekte van Alzheimer overleed. Deze avond had ze het niet over mantelzorgers maar over reisleiders. Mensen die ziek, oud en/of gebrekkig worden of zijn hebben idealiter mensen om zich heen, die als niet-professionals (een tijdje) meelopen. Mantelzorgers is een vaak gebruikte term, maar zij prefereert het woord reisleider. Zij begeleiden een geliefd persoon; vaak tot het einde. Aan het eind van de avond noemde ze hen ook nog naast betrokkenen. Ook mooi. Vaak zijn het partners of kinderen. Anyway.
Stella Braam heeft de laatste reis van haar aan de ziekte van Alzheimer lijdende vader intensief meegemaakt. En wierp zich ongevraagd op als zijn reisleidster. Ze schreef het inmiddels veelvuldig herdrukte Ik heb Alzheimer : het verhaal van mijn vader. In de zaal zaten overduidelijk veel mensen die inmiddels ook reisleider waren geworden. In de levendige interactie bleek al gauw dat niet iedereen even tevreden was over de opvang in verschillende instellingen.
Stella merkte – op grond van de tientallen (honderden?) avonden die ze door heel het land heeft meegemaakt – op zeker moment op dat het al dan niet goed acteren van een bepaald verzorgingstehuis afhing van de directeur. Een directeur die het welbevinden van zijn of haar patiënten op de eerste plaats zet. Dan een tijdje niets en pas dan de rest, zoals financiën, protocollen, wensen van de inspectie et cetera. Zo’n man of vrouw geeft het goede voorbeeld aan zijn of haar personeel. Gaat voor hen staan als er iets verkeerd gaat (en er gaat altijd iets verkeerd!) en niet te beroerd is de eeuwige regeltjes grotendeels te negeren. Helaas ziet Stella door heel het land voorbeelden van verzorgingshuzien waar een heel andere, verkeerde wind waait. Maar tegelijkertijd ‘doen’ díe huizen het in de ogen van de instanties (inspectie, zorgkantoren, ziektekostenverzekeraars) het gewoon goed. De cijfers tonen het aan!
Rood licht: weer zo’n voorbeeld van een systeem dat niet meer werkt. Ooit ging het er in zo’n instelling om het welbevinden van de aan haar toevertouwde mensen. Hun laatste reis op een prettige manier te begeleiden. Een system dat schreeuwt om een herbezinning, herbronning.
3 – ‘Winkelen’
In de gemeente Oss wordt de laatste maanden een debat gevoerd over het stadscentrum. En hoe het daarmee verder moet. Bijna iedereen is er van overtuigd dat er ‘iets’ moet gebeuren. De sluiting van het grootste winkelpand in de stad (de V&D) was de spreekwoordelijke druppel. Velen vragen zich bezorgd af of de neerwaartse spiraal (winkels die moeten sluiten, nog minder bezoekers, waardoor nog meer winkels gaan sluiten) valt te keren.
De lokale redactie van het Brabants Dagblad zag dat ook in en organiseerde op woensdag 11 mei in de Groene Engel een goedbezocht debat. Op het podium twee politici, dé centrummananger en een retaildeskundige van buiten. Theo van de Zande van het BD leidde het debat aan de hand van drie stellingen. Dit debat kan en zal de komende jaren in tientallen relatief kleine provincieplaatsen gevoerd moeten worden. Een gesprek waarin burgers samen met winkeliers, politici en instellingen proberen te bedenken in welke richting hun stadshart zich moet gaan ontwikkelen. Een cunning plan bedenken voor het vastgelopen systeem dat ‘winkelen’ heet. Een conclusie werd deze avond door de meeste aanwezigen getrokken: er moet iets gebeuren. Geïnvesteerd worden.
Voor de meeste Ossenaren was ook wel duidelijk dat het stadshart niet langer gezien kan worden als een plek waar het vooral om kopen gaat. Links- of rechtsom zullen andere functies aan het centrum moeten worden toegevoegd, geïntegreerd. ‘Functies’ die door uiteenlopende (culturele) instanties en organisaties ‘geleverd’ kunnen worden. Alle middelen inzetten om er voor te (blijven) zorgen dat mensen redenen hebben om regelmatig naar het centrum van de stad te gaan; en in voorkomende gevallen zullen ze daar iets kopen. 
Dat kopen zal trouwens niet meevallen. De columnist van de avond hield een warm pleidooi voor aankopen via internet. Hij stangde de zaak goed op; daar zijn columns voor, toch? Wat mij betreft maakte hij niet zo’n snuggere opmerking toen hij zich bij Astrid, de directrice van de lokale boekhandel, verontschuldigde voor het feit dat hij vaak bij bol.com kocht. Hoe dom? Je kunt die boeken ook online bij je lokale boekhandel bestellen. Steun je meteen jouw dierbare stadshart en niet zo’n vage kolos, ergens ver weg; die niets aan jouw stad toevoegt. Deze columnist is – vrees ik – exemplarisch voor de meeste burgers, sorry consumenten. Die amper in de gaten hebben hoe ze actief bijdragen aan de verwording van hun stadshart maar tegelijkertijd wél willen dat ‘alles’ bij het oude blijft.
Een vierde systeem
Onbedoeld gaf in het debet een lokale politicus aan dat een ander systeem onder druk staat. Een zeer belangrijk systeem. Waarschijnlijk zelfs het meest invloedrijke systeem. Dat onze hele cultuur, samenleving én tijd doordesemt. Ons economische model waarin het altijd om hetzelfde draait: rendement. Wat staat er aan het eind van de dag, jaar of maand onder de streep? Is dat getal negatief dan klopt het niet en moet er ingegrepen worden. In de optiek van die politicus draait het in een stadscentrum om (lokale) winkeliers die (veel) omzet en een positief rendement zouden moeten kunnen behalen. De rest is flauwekul; gesubsidieerde onzin. Weg ermee; ruim baan voor de economie. Ons heilige systeem.
Toch staat dat systeem zwaar onder druk. De tijd waarin we met geld geld konden maken loopt op haar laatste benen. Dit wordt door massaal veel deskundigen van alle kanten ontkend en worden criticasters die vraagtekens zetten weggezet als fantasten, revolutionairen, gekken et cetera. Maar desondanks zijn ze er wel, die criticasters. En de bewijzen stapelen zich op. Ons economisch systeem is als je het op de keper beschouwt een piramidespel geworden. En degene die als laatste instapt betaalt de prijs. Het boek van McChesney en Nichols is – dat zult u inmiddels begrijpen – een voorbeeld van dit denken.
Tot slot 1 – Een contract werd ondertekend
Toevallig werd vandaag door Gé Wagemakers, de verantwoordelijke wethouder van Oss, in Den Haag een contract ondertekend. Een initiatief van het Ministerie van Economische Zaken en de retailbranche. Gemeentes committeren zich door dit contract om zich extra in te zetten om hun eigen stadscentrum op de schop te gaan nemen. Belangrijk is vooral het inzicht dat het floreren van een winkelcentrum niet alleen afhankelijk is van de winkels, die ondernemers. Het kerndocument omvat vijf hoofd/aandachtspunten: stakeholders samenbrengen, een actieplan opstellen, keuzes maken, regionaal zaken afstemmen (elkaar niet dood- of weg proberen te concurreren) en continuïteit.
In de zin die bij stakeholders staat kunnen we ons als bibliotheek herkennen: Door in nauw overleg met de belangrijkste stakeholders (detailhandel, vastgoed, horeca, kunst en cultuur) een visie op de detailhandel en/of bredere binnenstad te (door)ontwikkelen.
Meer lezen? Waarom gemeenten massaal RetailDeals sluiten (mei 2015)
Tot slot 2 – People get ready
De titel van het boek van McChesney en Nichols verwijst natuurlijk naar het beroemde liedje van Curtis Mayfield. Dat in 1964 voor het eerst door The Impressions werd opgenomen. Het werd in 1965 een grote hit. Het is een soort gospel met enkele memorabele regels, die je met de ogen van nu heel anders kunt lezen:
People get ready, there’s a train a comin’
You don’t need no baggage, you just get on board
All you need is faith, to hear the diesels hummin’
Don’t need no ticket, you just thank the Lord
Beste mensen, er rijdt zo meteen een trein voor. Die je weg zal voren naar een andere tijd; een ander ‘systeem’. Stap gewoon aan boord. Laconiek. Vol vertrouwen dat het goed komt. Hoor hoe de locomotief al lekker humt. Iedereen mag mee. Een kaartje kopen is niet nodig. Dank de Lord maar dat je mee mag (doen).
Wat delen we met elkaar?
Stella Braam zag zichzelf en andere mantelzorgers als reisleiders. Voor de meesten van ons is een andere rol weggelegd: reiziger. Houdt goede moed. Samen komen we er wel.
Youtube
FDR over de Second Bill of rights (2:01)
Robert McChesney and John Nichols: The Fight Against a Jobless Economy and a Citizenless Democracy (1:24:14)
The Impressions. People get ready (2:38)
Citaat 353 (woensdag 11 – donderdag 12 mei 2016)
Homepage Citaten 2016
