De vrijheid om te lezen

Eind april viel de nieuwe cd van Bill Fay op de mat, Who is the sender?

Bill Fay is geen naam die veel mensen iets zal zeggen. Dat is jammer en genoeg reden om hem hier naar voren te halen. In eerste instantie door het titelnummer er uit te lichten, maar de tijd van het jaar noopt om ook iets met het nummer daarna (The freedom to read) te doen. Te koppelen aan vandaag, vier mei nationale dodenherdenking. Het titelnummer kan ook gelinkt worden aan een collega van Bill Fay die op 30 april overleed. En heeft een link met een man die in 1536 wreed ter dood werd gebracht. Die opkwam voor het belang van woorden en de vrijheid om je te kunnen uitspreken. The freedom to read.

Bill Fay
Bill Fay is een redelijk obscuur Engels muzikant (begin zeventig) die in zijn lange carrière pas vier formele platen heeft uitgebracht. Twee in het begin van de jaren zeventig (Bill Fay en Time of the last persecution) en twee in de jaren tien van deze eeuw (Life is people en Who is the sender?). Zijn Life is people sloeg in 2012 in als ‘een bom’ en werd door veel muziekkenners geroemd. Op die plaat laat hij zich kennen als iemand die een vaag geloof heeft in Christus, zich afvraagt waar alles vandaan komt en wat er na onze dood gaat gebeuren. Maar – voor alle duidelijkheid – hij is absoluut geen pastoor (sorry: dominee) die luisteraars wil bekeren. Bill Fay is in mijn ogen een soort ‘ietsist’ die gelooft dat ‘er meer’ is. Hij heeft een ‘heilig’ ontzag voor de kosmos. Verhaalt van de grootsheid van de schepping, de nietigheid van de mens. In zijn teksten komen geen overbodige woorden voor. En zullen voor velen troostrijk kunnen zijn. Op zijn dit jaar verschenen Who is the sender? gaat hij verder op dit pad. Twee nummers wil ik hier naar voren halen en koppelen aan vier mei, een dode zanger (en wat voor een!), de kracht en het belang van schepping. Iets creatiefs tot stand brengen. En een man die in 1536 om zijn woorden ter dood werd gebracht.

Who is the sender?
In het titelnummer zit een verwijzing naar God opgesloten. Als de kracht die ‘alles’ aanstuurt. Maar het nummer gaat vooral over het creatieve proces. Dat er toe leidt dat ‘de mens’ in staat is iets unieks tot stand te brengen. Een liedje, een tekst, een beeld. Bill Fay vraagt zich af waar die inspiratie vandaan komt. Als min of meer gelovig mens laat hij doorschemeren dat God die kracht is. Maar niet-gelovigen kunnen zich ook in zijn woorden herkennen. Want zij zullen zich ook wel eens afvragen waar een bepaalde ingeving vandaan kwam. Uit jezelf, maar ‘wat’ is dat dan? Niemand weet het antwoord. Moderne hersenwetenschappers komen aanzetten met bepaalde stofjes, electrische impulsen et cetera. Maar ook zij kunnen niet goed onder woorden brengen waarom af en toe iets volstrekt unieks tot stand komt. In én uit een mens. Die iets tot stand brengt dat veel anderen aanspreekt. Waar zij ontzag voor hebben. “Hoe is het mogelijk!”, dat iemand dit heeft gerealiseerd.

Bill Fay suggereert dat hijzelf als een soort doorgeefluik functioneert. Dat iemand (God?) hem als het ware voedt en dat hij ‘het’ slechts hoeft door te geven. Met die visie zullen veel niet-gelovigen het niet mee eens zijn, maar tegelijkertijd kunnen zij evenmin aangeven waar ‘het’ dan wel vandaan komt. Opmerkelijk in dit liedje zijn de ‘juichende’ bugel en hoorn.

Had a song delivered
Through my door today
From an unknown sender
Far away

Who is the sender?
I’d really like to know

I wanna say thank you
I wanna say thank you
To the unknown sender
Far away

Had a song delivered
Through my ears today
Through the chords on this piano
That I play

Ben E. King
Op vrijdag 30 april overleed de Amerikaanse zanger Ben E. King. Achtenzeventig jaar oud. In alle necrologiën wordt hij om zijn stem geroemd en dat zijn bekendste song Stand by me is. Klopt, allemaal waar. Maar niemand haalt zijn grootste liedje expliciet naar voren. Dat hij op 23 december 1959 voor en met The Drifters opnam. Een Amerikaanse groep die tussen 1953 en 1965 in verschillende samenstellingen tientallen hits scoorde. Ben E. King nam met deze groep slechts tien liedjes op en ging daarna zijn eigen weg.

In 1989 publiceerde de Amerikaanse popjournalist Dave Marsh The heart of rock & soul : the 1001 greatest singles ever made. Een boek zonder rangorde. Een dik boek waarin hij duizend liedjes naar voren haalt en in korte of langere stukjes uitlegt waarom dit of dat nummer door hem is geselecteerd. Van Ben E. King selecteert hij drie liedjes (72. Stand by me, 417. Spanish Harlem,en 807 Don’t play that song). Van The Drifters neemt hij maar liefst elf nummers op, waarvan er drie zijn waar Ben E. King de lead vocals voor zijn rekening nam: 30. There goes my baby, 411. This magic moment, en 453. Save the last dance with me.

This magic moment
Het nummer waarom Ben E. King vooral ook herinnerd moet worden is This magic moment. Dave Marsh zal dat beamen. Hij neemt enkele regels uit dit liedje van Doc Pomus en Mort Shuman als motto voor zijn boek. Prachtige regels die echter ook een link hebben met het mysterie dat Bill Fay in zijn Who is the sender? probeert te pakken. Probeer maar eens uit te leggen waarom er soms in je leven magische dingen gebeuren. Dat je jezelf afvraagt of er iemand is die daarvoor verantwoordelijk is? Dingen die je meemaakt die veel groter zijn dan jijzelf. This magic moment is op het eerste gezicht een gewoon liefdesliedje. Maar krijgt door de zang, de arrangementen (van de beroemde Jerry Leiber en Mike Stoller) en de woorden van Doc Pomus iets universeels. Er zijn magische, unieke momenten. En je kunt je afvragen: Who is the sender? In het nummer zit de sfeer van een danszaal waar een stroboscoop licht over de wanden, plafonds en verliefde stelletjes uitstrooit. Een wervelwind aan indrukken; iets overweldigends. Waarin je kunt opgaan. Je jezelf tijdelijk deel van iets groots voelt uitmaken. Pure magie. Met die stem, van Ben E. King. Op zijn allerbest.

This magic moment
So different and so new
Was like any other
Until I kissed you

And then it happened
It took me by suprise
I knew that you felt it too
By the look in your eyes

Sweeter than wine
Softer than the summer night
Everything I want I have
Whenever I hold you tight

This magic moment
While you lips are close to mine
Will last forever
Forever til the end of time

William Tyndale
Ná het titelnummer komt op dit vierde (formele) album van Bill Fay het liedje The freedom to read. Een titel die een bibliothecaris wel moet aanspreken. Zeker zo rond vier en vijf mei. Bill Fay haalt een landgenoot naar voren die in Nederland niet zo bekend is. Wel in Engeland, waar hij in 2002 gekozen werd in een lijst van de grootste Engelsen (100 greatest Britons). Deze geestelijke eindigde op plek zesentwintig. Winston Churchill was nummer een. William Tyndale leefde in de tijd van Luther en Erasmus en is bekend geworden omdat hij als eerste de Bijbel in het Engels vertaalde.
In 1536 werd hij door de Inquisitie opgepakt en in Vilvoorde wreed vermoord (door wurging en verbranding). Bill Fay zet hem neer als een man die opkwam voor ‘het woord’. Een humanist die opkwam voor waarheid, zich tegen machthebbers keerde. Een integer man die veel voor zijn volk heeft betekent. Hij legt een link met de Mayflower, het afschaffen van de slavernij en Jezus. William Tyndale wordt in Engeland vooral herinnerd als iemand die aan de basis stond van de taal. Hij heeft de Engelse taal veel woorden en uitdrukkingen gegeven. Enkele voorbeelden:

lead us not into temptation but deliver us from evil
a moment in time
seek and you shall find
judge not that you not be judged
let there be light
the powers that be
my brother’s keeper
the salt of the earth
a law unto themselves
it came to pass
the signs of the times
the spirit is willing, but the flesh is weak
twinkling of an eye

The freedom to read
Enkele regels uit het liedje van Bill Fay:

I’d come to pay my respects
To a man burned at the stake
he took the words of the prophets
Out of the hand of the State
They didn’t want no-one
To read what was wrote

()

(words) Passed down to my Grandma
From a countryside parish church
Passed down to me
I read the words for myself
That’s why he gave his life for
The freedom to read
That’s why he gave his life for
The freedom to read
Youtube – Bill Fay. Who is the sender? (4:54)