Het zal u niet zijn ontgaan dat er een discussie gaande is over de manier waarop onze hersenen werken.
Dat wil zeggen: er zijn hersenonderzoekers die de laatste jaren het ‘grote publiek’ met hun hypotheses over hoe onze hersenen werken in populairwetenschappelijke boeken en tijdschriftartikelen bestoken. Daardoor is een levendig debat op gang gekomen. Het jaarthema van BasisBibliotheek Maasland – Who’s in control? – heeft daar ook mee te maken. Maar hersenonderzoek is wat ons betreft slechts een van de terreinen waarop die vraag gesteld moet worden. Hét antwoord vinden of geven zal niet meevallen. De vraag is daarvoor (a) te complex, (b) zal nog veel onderzoek vergen en (c) wellicht valt hét antwoord (filosofisch gesproken – denk aan Karl Popper) niet te geven.
Een interessant plaatje
Hier wordt een interessant ‘plaatje’ uit Het slimme onbewuste van de Nijmeegse hoogleraar Ap Dijksterhuis aan u voorgesteld. Een zeer verontrustend plaatje. Dat gevoelens van weerzin, ongeloof en verbazing opwekt. Dat is altijd als een zeer boude stelling – hypothese – wordt geformuleerd. Maar daarvoor is het ook bedoeld. Wetenschappelijke kennis neemt toe doordat er op een bepaald moment iemand iets postuleert dat indruist tegen alle common sense. Zo ook hier. Het gaat over de vraag wie of wat ons gedrag aanstuurt.
Wat veroorzaakt ons gedrag?
Het plaatje heeft te maken met gedrag. Van mensen. Iedereen vertoont het. En gedrag wordt aangedreven door impulsen. Die dagelijks op ons afkomen. Met die impulsen -beter geformuleerd die brokjes informatie – moeten we als mens iets. Hét orgaan dat alles verwerkt in het brein. Impulsen halen we als het ware met onze zintuigen op. Elke minuut, elke seconde komen impulsen op ons af. We zien iets, horen iets, voelen, proeven of ruiken. Er is berekend dat per seconde 11 miljoen bits op ons afkomen. Daar moeten we iets mee. En dat doen we ook.
Een filmpje – A bandwidth for humans
Klik hier voor een Engels filmpje (A bandwidth for humans) dat in vier minuten duidelijk maakt waarom we als mens niet ‘gek worden’ van die gigantische hoop informatie. Dit filmpje heeft iemand in 2009 gemaakt en op Youtube geplaatst na het lezen van Het bewustzijn als bedrieger: een mythe ontrafeld van de Deense wetenschapsjournalist Tor Norretranders. Pakweg tien jaar geleden. Dat kan wel kloppen want het is een boek uit 1991. Een boek dat zijn tijd ver vooruit was.
| Plaatje 1 Elk levend mens vertoont gedrag. Onder gedrag valt als ons denken, handelen, doen en laten. Hier zal iedereen zich in kunnen vinden. |
| Plaatje 2 Aan de andere kant realiseert ieder mens zich dat zich in ieders hersenen onbewuste processen afspelen. Je reageert of handelt zonder dat je er ogenschijnlijk over na hoeft te denken. Of er überhaupt over nadenkt. Waarschijnlijk kan bijna iedereen zich hierin ook vinden. |
| Plaatje 3 Nu begint het gedonder en komt de eerste hypothese. Die zegt dat al ons gedrag voortkomt uit onbewuste processen. ALLE. Daarmee is er geen bewustzijn of een ‘vrije wil’, ziel of hoe je wilt noemen die (af en toe) beslissingen neemt om iets wel of niet te doen, en daarmee gedrag te (gaan) vertonen. |
| Plaatje 4 Gelukkig komt in dit plaatje het bewustzijn wél naar voren. Het bewustzijn is hier een ‘entiteit’ die ook in onze hersenen zit. Bewustzijn stuurt bewuste processen aan. Iedereen herkent dit. We zijn toch zeker de baas in onze eigen hersenen! |
| Plaatje 5 In dit plaatje komt een pijl die aangeeft dat er een relatie is tussen onze onbewuste processen en ons bewustzijn. En waarschijnlijk zal iedereen zich daarbij ook iets kunnen voorstellen. Sommige dingen doe je op de automatische piloot (onbewust, dus) en soms ben je jezelf er heel goed van bewust dat je iets doet, gaat doen, denkt, nalaat enzovoorts. Opmerkelijk is wel dat de pijl een bepaalde kant uitwijst. En dat is de adder onder het gras. Deze pijl beweert namelijk dat onbewuste processen bewuste processen voortbrengen, aansturen, opwekken enzovoorts. Daar zal niet iedereen het mee eens zijn. Boos worden. Niet snappen. |
| Plaatje 6 In het laatste plaatje staat de meest opzienbarende hypothese. Onze onbewuste processen ‘veroorzaken’ bewuste processen waardoor wij als mens denken dat die bewuste processen (in sommige, enkele of alle?) ons gedrag veroorzaken. Alle bewuste processen komen voort uit onbewuste processen, én … En de laatste pijl is gebroken. Daarmee wordt bedoeld dat ons onbewuste de illusie schept dat ons bewustzijn (in sommige gevallen) degene is die ons gedrag aanstuurt. Maar het is een illusie. Want in deze hypothese wordt al ons gedrag veroorzaakt door onbewuste processen. !!! ???? |
| Ap Dijksterhuis op pagina 206 van Het slimme onbewuste In werkelijkheid bestaat deze pijl helemaal niet, want het gedrag komt voort uit onbewuste processen, maar mensen denken dat deze pijl bestaat. Het is een illusoire pijl, die ons de illusie verschaft dat we met ons bewustzijn gedrag veroorzaken: de illusie van de wil. Een vervolgvraag Als deze hypothese waar is dan is de natuurlijke vervolgvraag waarom de onbewuste processen van de ene persoon anders zijn of functioneren als die van een ander. Heeft het te maken met aanleg (de genen, het karakter, de ‘bedrading’) en/of met de omgeving (opvoeding, onderwijs). Lezing op maandag 26 september 2011 Genoeg reden om het verhaal van Ap Dijksterhuis te komen aanhoren. Zijn boek dateert uit 2007. In oktober 2-11 komt een nieuw boek uit. Benieuwd of de hypothese nog bestaat, is bewezen, gefalsificeerd en/of aangepast. (zaterdag 27 augustus 2011) Homepage Who’s in control? |
Één reactie op “Een verontrustende hypothese”
[…] Een verontrustende hypothese […]