De financiële crisis die almaar “doorgaat” is voor meer en meer vooraanstaande Nederlanders én buitenlanders een “blessing in disguise”.
De Volkskrant van zaterdag 25 oktober 2008 plaatste de weerslag van twee gesprekken met mensen die tot die categorie behoren. Een van hen is filosoof Joep Dohmen die op zondag 15 maart 2009 als zesde en laatste zal spreken in de reeks De latten verleggen. De ander is Wouter van Dieren, die zich net als Jan Juffermans (die op zondag 21 december zal spreken), meer dan veertig jaar heeft ingezet voor een beter milieu en op zijn “oude dag” mag meemaken dat de latten de komende jaren hoogstwaarschijnlijk écht verlegd zullen gaan worden.
In het voorjaar van 2006 werd Wouter van Dieren benaderd om in Oss in het kader van de reeks Ontnuchteringsjaren een lezing te houden. Onderstaand stuk maakt redelijk duidelijk dat hij daarin perfect had gepast. Sprekers die (toen al, ja zelfs daarvoor al) zich realiseerden dat veel zaken in Nederland en het Westen niet zo goed geregeld waren als velen dachten. Maar Wouter van Dieren wilde of kon toen niet op de uitnodiging ingaan.
Klik hier voor informatie over de lezing van Joep Dohmen (en zijn interview in De Volkskrant)
Het artikel werd als volgt ingeleid:
De kredietcrisis bracht, naast alarmerende, ook opgetogen reacties. Eindelijk een nieuw tijdperk, met een nieuwe cultuur en een nieuwe mens! Is dat zo? Milieuadviseur Wouter van Dieren en filosoof Joep Dohmen over leven na de crisis.
Wouter van Dieren wordt hieronder geciteerd:
In Engeland wordt 25 procent van het BNP in de financiële markten verdiend, in de VS twintig. Allemaal lucht. En de productie, waar de reële waarde wordt gecreëerd, is verhuisd naar China. Hoe zou het nou komen dat ze daar een veel stabielere economie hebben? Hoe komt het nou dat wij erin zijn getuind met z’n allen?
Die financiële fake-economie is nog heel jong. Bestond vroeger niet. Dat je schuld op schuld en lening op lening kunt zetten. Dat je dat nota bene ook met regelgeving kunt stimuleren. Op de grondstoffenmarkt mag je gokken met zestien keer je eigen vermogen. Dat wordt dus speculatie.
Grondstoffen worden vijf jaar van tevoren opgekocht. Voedselcrisis? Speculatie. Biobrandstoffen? Ook speculatie. Alles was in de sfeer gekomen van het wegtrekken van reële waarde naar speculatie door de financiële markt. En die moet nu met de billen bloot. Dat is een mooi moment.
Waarom hebben we ons zo moeiteloos overgegeven aan de Amerikanisering? Energiebedrijven in de uitverkoop, doktoren die moeten concurreren: hoe bedenk je het? Het begon met Reagan en Thatcher. En hier zijn we roomser geweest dan de paus, we zijn verder gegaan dan welk ander land in Europa. Wij hebben geen ruggengraat getoond.
Klimaatverandering is het bewijs van het grootste marktfalen in de geschiedenis, zei Nicolas Stern van de Wereldbank een paar maanden geleden. We hebben dat klimaat opgevreten. We hebben duizenden miljarden schuld gemaakt, aan het klimaat en aan de toekomst. Dat is een internationale schuld. Klimaatverandering is vernield maatschappelijk kapitaal. Dat geldt ook voor biodiversiteit en voor energievoorraden die zijn opgegaan.’
Dit is een prachtig verandermoment. Die financiële jongens waren in een ander universum terechtgekomen, dat ze voor de werkelijkheid aanzagen. En dat is nu weg. Dat is een héél belangrijk moment, dat dát is opgeblazen. Dat vind ik een ongelooflijke opluchting. Van de invloedrijke Amerikaanse econome Hazel Henderson is de omschrijving global casino.
Het zijn op de beurs geen beleggers, het zijn casinospelers. Ik heb in 1993 de term flitskapitaal bedacht. Dat was het, een casino vol gokkers met kapitaal dat over de wereld golfde.
Dat had niets meer te maken met de werkelijke economie. De financiële economie is in piramidespelen en hebzucht verdampt, en gedegenereerd tot een graaicircus. Levensgevaarlijk voor de planeet en voor het creëren van waarde. En nog gedurende ons leven wordt het casino opgeblazen! Dat is toch schitterend? Mooier kon het niet.
Maar het is ook triest. Het geeft me soms een bitter gevoel. Omdat het eerst zo’n idiotie moest worden, voor mensen het zagen. Ik heb gelijk gekregen, maar daar ben ik ook melancholisch onder. Zoveel verdriet in de wereld, veroorzaakt door dat foute model.
Vorige week bezocht Al Gore Nederland; er hing er een sfeer van opluchting. Hij zei: ‘A crisis is a terrible thing to waste.’ Hij liet het Chinese teken voor crisis en het teken voor hoop zien: dat is hetzelfde teken. En samen betekent het kans. Ik ben heel optimistisch.
Wij zien nu al dat het geld in hoog tempo de goede kant op gaat. Dat is nieuw. Wij zijn zelf bezig met het oprichten van een duurzaamheidsfonds. Bestemd voor innovatieve, jonge bedrijven. Daar zijn er honderden van. Waren er al, maar deze crisis katalyseert.
Natuurlijk is er verband tussen de kredietcrisis en de noodzaak van een duurzame economie. De boel is op zijn bek gegaan. Iedereen is wakker, we zijn gewaarschuwd. We hebben voor een duurzame economie nog twintig jaar de tijd.
Dit is een enorme kans. De kans op een duurzame economie is nu tien of twintig procent en hij was vijf, of twee procent. De vrije markt-ideologie was de grootste destructieve kracht. En is het niet mooi dat die over is? De kredietcrisis is de hefboom. We weten nu definitief dat die financiële markten niet de economie zijn. Dat is heel essentieel. Friedman zei: met de markt komt democratie. Maar dat klopt ook niet. Markt leidt tot dictaturen en uitverkopen. Lees The Shock Doctrine van Naomi Klein.
Lense Koopmans, voorzitter van de Raad van Commissarissen van Rabobank, heeft ooit uit de restanten van Ogem het TBI-concern gemaakt. Dat zijn 110 bedrijven, vooral in de aannemerij. De eigenaar is een stichting. Die stichting heeft doeleinden. De winst gaat naar de restauratie van monumenten, naar ouderenzorg. Want hij zegt: dat was de bedoeling. Het bedrijfsleven is er voor de samenleving, niet voor de aandeelhouders. Koopmans zal nooit naar de beurs gaan. Rabo blijft een coöperatie.
De Triodos bank, de ASN bank: het geld komt nu met bakken naar ze toe. Dat zijn banken die niet meededen aan het global casino.
We gaan nu terug naar de reality economics. Naar het creëren van echte waarde. En waar zit die? In duurzaamheid. Dat vereist een gigantische innovatieslag. Dat kan nu. Het geld kan niet meer worden verdiend in het flitskapitaal. Dus het zal een andere weg zoeken: in de nieuwe economie.
Er moet nu zeer strikte regelgeving komen. Het systeem heeft bewezen dat het zichzelf niet kan reguleren. Je moet het speculeren tegengaan. Flitskapitaal kun je onder controle brengen met de Tobin-tax: elke transactie, een paar triljoen per dag, wordt belast. Dat wilden ze in de VS niet, nu heb je de kans hem er wél door te krijgen.
We gaan het maatschappelijk kapitaal herstellen. En daar geloof ik in. Hoe ga je de economie weer aanjagen? Je kunt als overheden en als maatschappij sturen. We hebben de CO2-markt gecreëerd; dat is booming business. Je kunt energie-innovatie sturen met fiscale regelingen. In Duitsland en Engeland hebben ze klimaatwetten om duurzame innovatie van de grond te krijgen. Gaan wij ook doen: weer een instrument om veel geld die kant op te krijgen.
Je zult de komende tijd zien dat we geld uit waardecreatie in gewenste ontwikkelingen gaan stoppen. We gaan de verspilling uit het systeem halen. Er komt een herbezinning op allerlei fronten. In de economie krijgen we het Rijnlandse model weer, ooit bedacht door Galbraith, Keynes en Tinbergen.
Die zeiden: een stabiele economie bestaat uit 30 tot 40 procent waardecreatie door de overheid, en de overige 60 of 70 procent is de markt. Met die verhouding heb je de verbinding tussen de markt en publieke voorzieningen.
Het bedrijfsleven is de laatste jaren al enorm veranderd. Noodgedwongen, door consumententrends, klimaattrends. Iedereen zoekt zich suf naar innovatie, maar innovatie kan niet waardevrij zijn. Economie is waardenwetenschap. Duurzaamheid is ook ingenieurslol. Er is een hele generatie jonge ondernemers opgestaan, die innoveert in duurzaamheid.
Je mag ook hopen dat Europa hier een nieuw zelfbewustzijn aan ontleent. Waarom is het de plaats geworden van hyperconcurrentie, gesloten grenzen en discriminatie? Dat is nooit de visie van haar founding fathers geweest. Ook daarvoor is dit een wake-up call.
Misschien maken we de overgang mee van de economie van de hel, naar die van de hemel. In de hemel zorgt de zon voor warmte en is van alles genoeg. Er is geen groei, want er is genoeg. Wat belangrijk is en een van de dingen om de hemel te realiseren, is een basisinkomen voor de hele wereld.
Geef iedere wereldburger 100 dollar per jaar. Dat is goedkoper dan alle schade die door armoede wordt veroorzaakt. Ambitieus? Zet ambities op de wereldkaart! We weten nu wel hoe we het verkeerd hebben gedaan. Er moet heel veel verbeeldingskracht zijn.
We kunnen hele grote doelen stellen. Keynes is terug. In Duitsland wordt de komende jaren miljarden gestoken in een plan om het land binnen dertig jaar CO2-neutraal te krijgen. Je kunt een nieuw plan voor Europa maken. De Lissabon-agenda van tafel: de Europese grondwet faciliteert het neo-liberalisme. Weg ermee. Volgend jaar hebben we Kopenhagen, laat dat de agenda van Lissabon overnemen. Zodat je een grondwet krijgt die ergens over gaat, over samenwerking, over harmonie en solidariteit.
Over tien jaar kijken we op deze periode terug met verbazing over de snelheid van de veranderingen. Sarkozy gaat de Index voor duurzaam economisch welzijn naar Frankrijk halen, als economisch indicator naast het BNP. Hij zei onlangs in een toespraak: Le marché libre, c’est fini. Ongelooflijk. Wie had dat kunnen denken. Dat ie dat zomaar zei.
Bron: De Volkskrant van zaterdag 25 oktober 2008
(auteur Wilma de Rek).
(maandag 26 januari 2009)
