Er is niets mis met verhevenheid

Twee dertigers spreken zich uit over (het belang van) lezen.

Op vrijdag 5 augustus 2011 zei schrijver Gustaaf Peek 1975) over lezen in NRC Handelsblad tegen Pieter Steinz het volgende:

Ik ben er van overtuigd dat het lezen van bijzondere gedachten zorgt voor een bijzonder leven. Wie leest, leeft beter. Het is een veeg teken dat de opvoedkundige waarde van boeken steeds minder onderkend wordt. Mijn leraar klassieke talen zei altijd: jullie lezen boeken om kritische burgers te worden, en zo is het. Met literatuur kun je jezelf verheffen. En echt: er is niets mis met verhevenheid.

Vraag: Wordt uw idealisme getemperd door maatschappelijke trends als popularisering, ontlezing en teruglopende boekverkopen?
Het is waar dat literatuur ooit populairder was dan tegenwoordig, maar dat heeft niets te maken met de kwaliteit. Boekverkopen kunnen slinken, dat zegt weinig over de staat van de literatuur. Goede literatuur is van alle tijden en altijd een nichemarkt, interessant voor een kleine groep, Maar in het perspectief van eeuwen is dat een grote groep. Het gaat erom wat overblijft. En om onderworpen te worden aan de tijd, moet een boek of kunstwerk er eerst zijn.

Gustaaf Peek heeft drie boeken gepubliceerd: Armin (2006), Dover (2008) en Ik was Amerika (2010).

Coen Simon over lezen
In Zo begint iedere ziener : een filosofische ontdekking van de wereld van filosoof Coen Simon (1972) staan de volgende zinnen:

Wat in De wetten stond geschreven, werd vanzelf waar voor mij. Ik was in een voorname wereld terechtgekomen. Het was alleen onduidelijk waar de wereld ophield en mijn literaire voorstelling ervan begon. Dit was, na het boek van Erich Fromm dat ik op de middelbare school van mijn godsdienstleraar had geleend, het volgende boek dat mijn leven leek te gaan veranderen.

Het is eigenlijk vreemd dat we het lezen van boeken doorgaans zien als een introverte en passieve bezigheid. Want feitelijk kan niets de wereld zo veranderen als een boek dat doet. Wie een boek dichtslaat ziet altijd een andere wereld dan hij achterliet toen hij het opensloeg, hoe stom of slecht het boek ook is. Elk verhaal neem je immers mee in je blik op de wereld. Zo’n verhaal blijft niet bij een innerlijke voorstelling van de wereld. Nee, zoals we de wereld zien treden we deze tegemoet. (pagina 110)

En verderop
Het lezen van de betekenissen van de wereld, werkt net als het lezen van een boek, het brengt je niet dichter bij de eenvoudige waarheid van de wereld, maar tijdens ons leven lezen  we ons van de ene gebeurtenis naar de andere. We brengen alles met alles in verband en draaien zo om de waarheid heen. Er is geen boek dat toegang geeft tot een waarheid die niets anders is dan de waarheid, de waarheid die ergens onaangeroerd zou liggen. Als er al zo’n waarheid is, dan nog kunnen we er alleen maar omheen draaien. Het enige wat ons in de buurt kan brengen is het verhaal, want alleen een verhaal kan de dingen van betekenis voorzien, maar dezelfde woorden van diezelfde dingen brengen ons er tegelijkertijd weer vandaan, door het oneindige verwijzen van betekenis naar betekenis. Betekenis is een ketting die wordt aangespannen door waarden aan de ene kant en de wereld aan de andere kant. Een ketting die knapt als woorden en dingen te ver uit elkaar geraken; en die krachteloos blijft als hij niet door de twee uiteinden aangespannen blijft.

De wereld vormt de brandstof voor alle gebeurtenissen, maar het zijn de woorden die ze aanblazen. Daarom had de logicus een luisterend oor nodig. Door zijn bizarre verhaal te vertellen, waarvan de bedoeling bleef ontbreken, kreeg het verhaal toch betekenis. Niet meer en minder dan het zich voordeed. Magie vraagt om een luisteraar, meer dan om een verklaring. (pagina 124-125)

In En toen wisten we alles : een pleidooi voor oppervlakkigheid staan de volgende zinnen

De oppervlakkigheid waarvoor ik pleit, lijkt misschien nog wel het meest op het lezen van een boek. Om een verhaal te begrijpen, zelfs al heeft het de lengte van een mop, ontkom je er niet aan het van voor naar achter te lezen, dat wil zeggen helemaal en in de juiste volgorde, Je ontkomt er niet aan aan de oppervlakte van de tekst te blijven. Er zijn geen methoden voorhanden die je op een of andere manier kunnen laten kennisnemen van het verhaal zonder gebruik te maken van de exacte loop van het verhaal. Een samenvatting vertelt geen verhaal, en een literaire theorie of interpretatie is alleen behulpzaam als je het verhaal hebt gelezen.

Net als een verhaal verloopt ons leven ook maar één kant op. We kunnen ons niet ergens onderweg van de verhaallijn, het karakter of de scène ontdoen. Het verhaal speelt zich af, of is er niet.

Zo dwingt de onontkoombare oppervlakkigheid van iedere geschiedenis ons een kant op, en noch in het lezen, noch in het leven is de afloop bekend. Sterker nog, de betekenis van elke nieuwe gebeurtenis wordt gevormd door precies dat perspectief: dat we wel het een en ander weten, maar nooit het volgende, laat staan de afloop. (pagina 22)

Coen Simon spreekt op zondag 20 november in de Groene Engel over Who’s in control?

(zondag 7 augustus 2011)

Homepage Who’s in control?