Normaal? – Pompjes laten ontwerpen die te veel zeep afgeven zodat mensen er meer van gebruiken.

Aldus ene Erinch Sahan. Die Joris Luyendijk op donderdag 4 april 2013 in zijn rubriek in NRC (Next) opvoert over de gewoontes en gebruiken in de high finance in Londen. Zoals wellicht bekend werkt Joris Luyendijk de laatste jaren in Engeland. En volgt daar voor The Guardian ‘de stam’ van mensen die werkzaam zijn in het bankwezen. Hij doet dat vanuit zijn achtergrond als antropoloog. Hij bestudeert als het ware een groep mensen, en probeert te achterhalen hoe die zich gedragen. Op zijn website formuleert hij het als volgt:

Wat doet Joris Luyendijk  tegenwoordig? Sinds mei 2011 woon ik in Londen, waar ik werk voor The Guardian. Mijn opdracht is om antropologisch onderzoek te doen naar de financiële wereld.

Anonieme getuigen
In zijn Londense column voert hij vaak anoniem mensen op die vertellen hoe de wereld van de high finance in elkaar zit. Die anonimiteit is nodig. Vaak vertellen mensen zaken die maar amper het daglicht kunnen velen. In de aflevering van 4 april voert hij een man met naam en toenaam op. Deze Will Martindale kan hij met zijn echte naam opvoeren, omdat Will uit de business is gestapt. Sterker, hij gaat voor een organisatie werken wiens visie en missie volstrekt haaks staan op de mores die heersen binnen grote banken, accountantskantoren, rating agencies, verzekeringsmaatschappijen en andere bedrijven die deel uit maken van ‘de financiële wereld”. Will gaat werken voor Oxfam.

Geen gouden handboeien
Joris Luyendijk formuleert het zo: Will was het misschien ook overkomen als hij kinderen had gehad. ‘De gouden handboeien’, grinnikt hij bescheiden. Je hebt een waanzinnige hypotheek, kinderen gaan naar dure privéscholen … Eruit stappen betekent niet alleen een nieuwe baan, maar ook verhuizen en een nieuwe school voor de kinderen. Je valt uit je sociale klasse en dat weegt in Engeland naar mijn indruk zwaarder dan in de rest van Noord-Europa.

Marcel Metze
Deze historicus en onderzoeker hield op 16 december 2012 in de Groene Engel in Oss een lezing onder de titel De tragiek van de graaiende topmanager. In zijn verhaal gaf hij – tegen de tijdgeest in – aan tot op zekere hoogte compassie te hebben voor die ‘zielige’ topmanagers. Die in hun kaste opgesloten zijn, bezig om te zorgen dat hun salarissen en bonussen op peil blijven, los gezongen van de werkelijkheid. En dat er maar één houding was: meedoen of niet. Zeg maar de gouden handboeien van Will Martindale. Klik hier voor een videoverslag van die middag.

Het volledige citaat
Will heeft Erinch Sahan meegenomen, een collega bij Oxfam die naar eigen zeggen ‘ontsnapte’ bij Procter & Gamble. Overschat de verschillen tussen banken en multinationals niet, zegt hij. Erinch ‘deed’ een tijd lang zeep. “Pompjes laten ontwerpen die te veel zeep afgeven zodat mensen er meer van gebruiken.”

Waarom dit citaat?
Omdat Joris zo onbedoeld verwijst naar een boek dat sinds enkele weken in een Nederlandse vertaling beschikbaar is. Hoeveel is genoeg? : geld en verlangen naar een goed leven van Robert & Edward Skidelsky. Ee  boek waarin een econoom (vader Robert) en een filosoof (zoon Edward) grote vraagtekens zetten bij ons huidig economisch model. Waarin we kost wat kost moeten blijven groeien, nooit genoeg hebben en zelden de vraag gesteld wordt of we onderhand niet genoeg spullen hebben. Niet alleen stellen ze die vraag of onze aarde dat almaar doorgaande groeidenken aankan, maar vooral doen ze dat omdat in het Westen steeds meer mensen zichzelf voorbijlopen. Wat leidt tot burn-out, stress, kortstondige relaties enzovoorts.

Met hun boek willen ze aan de westerse samenleving als het ware een ethische vraag voorleggen. Is al dat geren, gejakker, produceren, consumeren allemaal wel nodig om gelukkig te zijn? Hun stelling is dat het wel ietsje minder kan. En dat we op zoek moeten naar een ander model. Klik hier voor een item in Nieuwsuur over vader Robert Skidelsky (met bontmuts op het water in Amsterdam)

Belasting betalen?
Dit boek én de zinnen die Joris Luyendijk aan Will Martindale heeft onttrokken sluiten ook aan bij een Tegenlicht uitzending over belastingparadijzen (maandag 25 maart 2013). Waarin enkele mensen aan het woord komen die zo in de columns van Joris Luyendijk kunnen worden opgevoerd.

Het slotbeeld is nu al een klassieker. Als drie hoge officials van drie multinationals met schaamte op hun kaken meewarig mee moeten lachen met de voorzitter van een onderzoekscommissie. Die hen om de oren slaat met hun evidente leugens. Op een bepaalde manier is deze uitzending een aanvulling op de ontnuchterende documentaire Inside job (uit 2010) over het ontstaan van de financiële crisis.

MBA Oath 2011
Kort nadat de financiële crisis in 2008 uitbrak kwamen sommige MBA-studenten tot de conclusie dat zij het in de toekomst als aankomende directeuren anders zouden gaan of moeten doen. Dus bedachten ze een eed. Die ze aan het eind van hun studie zouden afleggen.

Kern van die eed is dat ze vooral integer zouden (gaan) handelen. Naar hun medewerkers, aandeelhouders, de overheid, klanten, het milieu en het nageslacht. Een prachtig voornemen. In 2011 is van die eed een filmpje van drie minuten gemaakt. Waarin de kernzinnen uit die eed voorbij komen. Vergezeld van beelden van de Engelse kunstenaar Antony Gormley. Die maakt vaak beelden van staande mannen. Die opgesteld worden in de publieke ruimte. Op pleinen. Boven op gebouwen. Op verschillende plaatsen over de wereld. Krachtige beelden. Van mannen die letterlijk ergens voor staan.

De kernzin van dit filmpje en van de grondhouding van een nieuw type manager (leider, MBA-er, CEO, baas) is dat ze bijdragen aan het (laten) ontstaan van ‘ echte waarde’: create real value.

De topbaas die opdracht geeft om een zeeppompje te maken die té veel zeep afgeeft heeft die boodschap nog niet begrepen. Noch iemand die met al zijn talenten bewust bezig is legaal de belastingen voor een multinational tot bijna nul terug te dringen. Tóch zal – als het aan vader Robert en zoon Edward Skidelsky ligt – die discussie de komende jaren gevoerd (moeten) worden.\

Citaat 017 (woensdag 4 april 2013)
Homepage Citaten 2013