Hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans, van de Erasmus Universiteit in Rotterdam, heeft het in zijn ‘verhalen’ vaak over ‘kantelaars’. Dat zijn mensen die in staat zijn een deel van de samenleving te laten ‘kantelen’. Een andere kant op laten bewegen. Veranderingen die zij noodzakelijk achten, voor elkaar weten te boksen. Bovenstaande uitspraak is van zo’n kantelaar. Het zou een fictieve kunnen zijn, want de meeste mensen die in (grote) organisaties, bedrijven of instellingen werken weten precies waar het om gaat. Vaak jeuken hun handen. Maar kunnen of durven ze zelf niet de stoute schoenen aan te trekken. Hopen dat iemand uit hun midden of van buiten opstaat. Met de vuisten op de tafel slaat en regelt dat er lagen verdwijnen. Meestal blijft het bij dromen.
Tegenlicht, wederom
Voor de zoveelste keer is de redactie er in geslaagd een interessante, onbekende Nederlander naar voren te halen. Die binnen zijn omgeving, branche bezig is een andere richting in te slaan. Een gedreven type. Die weet waar hij naar toe wil. Er moeten alleen nog ‘enige’ barrières geslecht worden. Maar het gaat hem lukken. Een man of vrouw van Stavast. Beter een Burger van Stavast. Een kantelaar.
Eric van ’t Zelfde
Zo heet de goede man. Een Rotterdammer in hart en nieren. Geboren in zoals dat genoemd wordt een ‘laag’ milieu. Maar dankzij ‘het onderwijs’ kreeg hij de kans om zich op te werken. Samen met zijn twee andere broers. Allen op een goede plek in de samenleving terecht gekomen. Eric is sinds vier jaar rector van een middelbare school in zijn geboortestad. De Hugo de Grootschool. In een achterstandswijk. En hij zag dat die school niet goed functioneerde. Regelde dat veel onbekwame docenten de school verlieten. Nam maatregelen om te voorkomen dat kinderen door allerlei gedoe niet toe komen aan leren. Werden veel raddraaiers door hem de school uitgebonjourd. Regelmaat, rust, reinheid. En zie, binnen enkele jaren boog hij het negatieve imago om. Haalden veel meer leerlingen de eindstreep.
Maar hij heeft een ideaal
Eric van t Zelfde weet als geen ander hoe het is om vanuit een zwak milieu te kunnen doorgroeien naar een mooie plek in de samenleving. Die weg verloopt via school. Maar als je daar niet goed kunt werken, de school slecht funtioneert dan heb je domweg pech. Dan kom je er niet. Zijn geluk was dan zijn vader op zeker moment voor zjn werk naar Schotland moest. Zijn gezin meenam en zijn zoons op een kostschool onderbracht. Daar ervoer Eric het verschil tussen onderwijs en goed onderwijs. Goede docenten, regelmaat, discipline, lange dagen enzovoorts. In de Tegenlicht-uitzending van 30 september gaat hij terug naar die school en krijgen we een beeld van wat dat inhoudt. Jongens en meisjes gescheiden. Schooluniforms. Als de docent iets zegt dan houden de leerlingen hun mond. Docenten die als vaklui enthousiast vertellen over hun vak. Jaloersmakend.
Zie je in dezelfde uitzending kort daarna de leerlingen van zijn Rotterdamse school dan is het contrast erg groot. Maar desondanks gaat het niveau van de school en zijn leerlingen vooruit.
Een superschool
Maar Eric van ’t Zelfde weet dat het nog beter kan. Om uit elk kind te halen ‘wat er in zit’ moet je eerder beginnen. Op de middelbare school ben je vaak al te laat. Nee. Hij wil dat kinderen in ‘zijn’ wijk van hun tweede tot achttien jaar naar één onderwijsinstelling gaan. Waar vanuit dezelfde idealen wordt gewerkt. In de uitzending volgen we Eric een jaar lang, waarin hij samenwerking zoekt met een basisschool. Dat valt niet mee. Hij heeft het over twintig besprekingen. Een beetje voetje vrijen, maar de verloving komt maar niet tot stand. Je ziet hem zichzelf ergeren. En falen. Want het lukt niet. Totdat, helemaal aan het eind, hij steun krijgt van een Rotterdamse stichting die zijn plannen in tegenstelling tot allerlei onderwijs-bobo-instellingen wél zien zitten.
Het citaat
Eric van ’t Zelfde is geen cynisch man. Absoluut niet. Maar hij weet wel wat er in het Nederlandse onderwijs fout zit. Hij legt het uit aan de hand van achtduizend euro. Dat bedrag krijgt een school voor elk kind. Een lump sum. Met dat geld moet alles betaald worden: personeel, gebouw, boeken, energie én de overhead. Hij noemt Amaratis, maar had ook een andere onderwijs-moloch kunnen noemen. Waar een directeur rondloopt die twee auto’s van de zaak heeft, een OV-jaarkaart, een taxi-vergoeding en een salaris dat boven de Balkenendenorm ligt. Al dat geld gaat te koste van het primair proces. Waardoor een school niet voldoende kan doen om goede docenten aan te trekken, aanvullende activiteiten te organiseren, een goede bibliotheek onderhouden.
Hij ambieert geen rol in de politiek. Maar als hij in Den Haag op het ministerie de scepter zou zwaaien, dan zouden ongetwijfeld veel geldstromen verlegd worden.
“We moeten even de lagen er tussenuit trekken waar veel geld blijft hangen”
Denkt u aan deze zin als u weer een politicus hoort praten over het onderwijs. En beoordeel die meneer of mevrouw op zijn of haar daden. Zijn de geldstromen verlegd naar het primaire onderwijsproces. Ten koste van vele, vele lagen. Waar mensen werken die niet voor de klas hebben gestaan, maar als geen ander weten hoe het moet. Of gaat het weer over excellente scholen, dé kenniseconomie of … Denk dan aan Eric van ’t Zelfde en het liedje “Geen woorden, maar daden!”
Een ander liedje
De redactie van Tegenlicht kan niet genoeg geprezen worden voor hun werk. Een perfecte mix van inhoud én televisie. Ze bieden vaak een ander licht op de werkelijkheid. Ook de beelden doen er toe. Maar ook de aankleding daarvan. In deze uitzending hoor je af en toe ietwat vage achtergrondmuziek en slechts een flard uit een écht liedje. Maar wat voor een: Heroes van David Bowie. Met daarin de zeer toepasselijke zin “We could be heroes” én “We can beat them”. We kunnen de grote, tegenwerkende krachten verslaan. Als we maar willen, aanhouden, eigenwijs zijn, in ons eigen verhaal blijven geloven.
Een heel ander tv-geluid
In de uitzending zit ook een perfect voorbeeld van hoe media óók werken. Als een plek waar stemming wordt gemaakt, suggestieve vragen gesteld. Waar argeloze gasten gebruikt worden om te scoren. Iets laten zeggen wat in een bepaald straatje past. Niet in staat zijn over de eigen schaduw heen te springen. Oordeel zelf. Het gaat om een fragment uit een debatprogramma.
Twee andere Rotterdammers
In de Tegenlicht-uitzending staat Eric van ’t Zelfde centraal. In het voorjaar van 2013 stond een andere Rotterdammer centraal: hoogleraar Jan Rotmans die ‘kantelaars’ zoekt om Nederland op de schop te nemen. Maar in die stad loopt nog iemand rond die op zijn manier als filosoof probeert het onderwijs een andere kant te laten inslaan. Dat is Henk Oosterling. Die dit jaar voor zijn inzet een prijs kreeg van het Humanistisch Verbond. Klik hier voor een artikel over deze man.
Oefenen voor een andere tijd
Het moge duidelijk zijn dat dit soort mensen ‘Oefenaars voor een andere tijd’ zijn. Ze beginnen in hun eigen omgeving. Niemand heeft hen daartoe van hogerhand opgeroepen. Nee, ze staan als Burger van Stavast, waarvoor ze staan. Vanuit een eigen analyse van hun omgeving. Constateren dat er iets aan schort en zetten concrete stappen om de zaak te veranderen. Het zijn rolmodellen. Kantelaars. Want andere mensen, in vergelijkbare situaties, zullen en kunnen er hoop uit putten: “Hé, ’t kan ook anders!” Als je maar wilt. Medestanders zoekt. Begint. Niet wacht op toestemming. Of om met de Amerikaan Seth Godin te spreken: “Go, make something happen”
Meer lezen
# – … En denken : Bildung voor leraren (2012)
Tobias Reijngoud. Volgers & vormers : spraakmakende opienleiders over de toekomst van het onderwijs (2013)
Tobias Reijngoud: Weten is meer dan weten : spraakmakende opinieleiders over de economisering van de samenleving (2012)
Jan Rotmans. In het oog van de orkaan : Nederland in transitie (2012)
Citaat 072 (woensdag 2 oktober 2013)
Homepage Citaten 2013
