Wij klagen over het systeem, maar wij zijn het systeem

In Trouw wordt wekelijks op zaterdag in de rubriek Levenslessen een min of meer bekend persoon naar voren gehaald. Vlot geschreven en vaak met verrassende uitspraken en inzichten.

Op zaterdag 7 juni 2014 werd de inmiddels ook in Nederland bekende Belgische psychotherapeut Paul Verhaeghe aan het woord gelaten. Hij is vooral bekend geworden door zijn in augustus 2012 verschenen Identiteit. Een boek dat keer op keer herdrukt wordt. Een boek waarin het ‘neoliberale model’ zeer kritisch wordt bejegend. Opmerkelijk dat hij bijna twee jaar later bij die kritische toon – als wetenschapper – weer kanttekeningen plaatst.

Ook opmerkelijk hoeveel zaken hij in dit relatief korte stuk aanstipt. Maatschappelijke issues waarover veel te doen is. Ook refereert hij aan thema’s van de bibliotheek: Oefenen voor een andere tijd, Who’s in control? en Echte waarde(n). Zelfs Thomas Piketty en Wilkinson/Pickett komen onuitgesproken aan het eind even voorbij. Enkele citaten uit dit artikel.

Les 1. Onze samenleving maakt mensen ziek
Sinds de jaren tachtig, waarin de Britse premier Margaret Thatcher de scepter zwaaide, is in Europa het neoliberalisme de dominante stroming in het politieke en economische debat. De samenleving is een markt geworden waarop iedereen tegen elkaar opbiedt. Meten is weten, iedereen concurreert met iedereen. We zitten in een permanente wedstrijd. Kinderen op het schoolplein schelden erlkaar uit voor loser en dat is het ergste wat je kan overkomen. Verliezen. Dat maakt mensen ziek.

Les 2. Toeval bestaat
Het idee voor Identiteit bestond al voor de economische crash van 2008, maar toen het boek in 2012 uitkwam, werden de gevolgen van de financiële crisis pas goed zichtbaar. Mijn boek kwam precies op het goede moment, wat een deel van het succes verklaart. Dat is gewoon toeval. Ik had zelf eerder het gevoel dat ik te laat was dan op tijd.

Les 3. Kinderen moeten je kunnen verlaten
Kleine kinderen hebben een duidelijke structuur en heldere grenzen nodig, maar daarna hebben jongeren ruimte nodig.
We moeten ze zo breed mogelijk vormen, die zogenaamde ‘competenties’ – een woord waaraan ik een hekel heb – komen vanzelf wel. En voor de rest: laat ze!
De beste opvoeding is die waardoor kinderen hun ouders in alle rust kunnen verlaten. En dan moeten wij opvoeders aan de kant staan en hun heel hard supporteren.

Les 4. Alles is taal
Alles is taal, taal maakt onze werkelijkheid. Geef iemand meer taal en hij gaat anders naar de wereld kijken. Niet dat de wereld daardoor juister wordt, maar de woorden helpen om dingen in een breder perspectief te plaatsen.
() Als je de taal manipuleert, manipuleer je het denken. Totalitaire regimes maken daar gebruik van, maar bedrijven net zo goed. Jonge mensen denken vaak dat ze eigen keuzes maken terwijl ze worden gestuurd door branding en marketing. Ik geloof in volksopvoeding. Maak dus de taal van mensen groter.

Les 5. Niets is vanzelfsprekend (meer)
Studenten moeten tegenwoordig veel oefenen, veel presentaties houden, maar aan lezen komen ze niet meer toe, daar is geen tijd voor. Dat komt ook door de technologische ontwikellingen, internet, de digitalisering. Aanvankelijk was ik daar nogal somber over, maar inmiddels zie ik ook een positieve kant aan de digitale revolutie. We staan op een kantelpunt. Als de mensheid blijft bestaan, wat niet vanzelfsprekend is, gaat alles veranderen. () Onze mondiale wereld is fundamenteel veranderd. Daarmee moeten we leren omgaan.

Les 6. Neem stelling, blijf twijfelen
In Identiteit wordt veel als stelling geponeerd, maar dat wil niet zeggen dat ik die voor 100 procent juist vind. Ook het woord neoliberalisme is maar een woord en mijn kritiek op dit model kun je nuanceren. Elke ideologie is een noodzakelijke correctie van de karikatuur van de voorgaande ideologie. Het neoliberalisme was aanvankelijk nodig om de scheefgegroeide en verstarde verzorgingsstaat te corrigeren. Dat zie ik best. Maar vandaag is het, net zoals elke ideologie, een karikatuur van zichzelf geworden.

Les 7. Wij zijn het systeem
Waarom lopen mensen zo mee, vraag ik mij af. Het lijkt op een reactie uit het patriarchale systeem. De koning beschikt en wij moeten ons daar naar gedragen. Wij klagen over het systeem, maar wij zijn het systeem. Dat is wat mij moeten leren. Wij hebben de macht in deze digitale wereld. Wij moeten ons anders leren gedragen, economisch anders leren denken. Mensen hebben wel degelijk de keuze om dat huis, die auto, die status te laten staan. Uiteindelijk gaat het om de vraag wat goed voelt. Wat maakt ons nou echt gelukkig? Dat moeten we weer leren. Wij zullen moeten inleveren. Als wij dat doen om de ongelijkheid terug te dringen, zullen we ons beter voelen. Daarvan ben ik overtuigd.