We veranderen van een verzorgingsstaat in een wegkijkstaat

Op de tweede dinsdag van september wordt (sinds enige jaren) de TrendRede voorgelezen en gepresenteerd aan het Nederlandse volk. Op de derde dinsdag van september wordt sinds jaren de Troonrede voorgelezen.

De kans dat bovenstaand citaat in de Troonrede 2015 voorkomt is nihil. Deze zin staat waarschijnlijk ook niet in de TrendRede 2015.

Het is de kop van een artikel dat in juni van dit jaar in een krant en tijdschrift werd gepubliceerd. Met een nieuw woord: wegkijkstaat.

Een opinieverhaal van iemand die – met de wijsheid van nu (enkele dagen voor de vijfde trendRede) – gekarakteriseerd kan worden als een ‘systeemprikker’, ‘ketenkraker’ en iemand die begrijpt wat het (evenzo nieuwe) woord ‘betekenisrevolutie’ inhoudt. Deze begrippen komen uit een soort preview op de TrendRede 2015, die dinsdag 9 september wordt gepresenteerd. In dat artikel (TrendRede 2015 in drie trends) kijkt ene Freek Janssen vooruit op die TrendRede en geeft enkele ‘highlights’ weg.

Systeemprikkers
We zitten in een fase tussen een achterhaald systeem richting het noodzakelijke nieuwe; het oude kwijnt langzaam weg terwijl het nieuwe nog niet op volle sterkte is. Overal prikken pioniers oude systemen lek (Uber, Piketty, etc). Nieuwe principes worden nu nog wel vaak gefinancierd door het oude systeem.

Ketenkrakers
Er is een opkomst te zien van ketenkrakers, die zich steeds meer verzetten tegen de standaarden van gisteren. Zwermen van gelijkgestemde individuen prikken net zo lang in de keten van besluitvorming die hun belangen schaadt tot die bezwijkt – denk aan de recente protesten tegen pensioenfonds ABP of de overname van NRC Handelsblad.

Betekenisrevolutie
Betekenisrevolutie: ‘Rijkdom is niet geld verzamelen, maar je talent verwerkelijken’. Volgens de TrendRede wordt 2015 het jaar van de wederopbouw van betekenis.

Een dominee
In de TrendRede 2015 zal de auteur van We veranderen van een verzorgingsstaat in een wegkijkstaat waarschijnlijk niet worden genoemd, maar als je dit artikel leest en kennis neemt van twee recente interviews dan is daar wellicht toch iets voor te zeggen. Op zijn manier prikt hij met zijn stellingname in ‘het’ systeem, verzet zich ‘tegen de standaarden van gisteren’ en is zijn visie één lang pleidooi om als samenleving ietwat weg te draaien van het adagium dat ‘je talent verwerkelijken’ vooral ‘geld verzamelen’ inhoudt. Op naar een betekenisrevolutie!

‘Succes is goed? Dat waag ik te betwijfelen’
Op maandag 1 september 2014 liet het FD dominee Dick Couvée aan het woord. Verbonden aan de Pauluskerk in Rotterdam. Hij is verantwoordelijk voor het opiniestuk dat eerder in NRC Next en het tijdschrift Sociale vraagstukken verscheen. Enkele citaten:

In deze tijd wordt vaak gezegd dat geloof iets is dat binnenkamers moet blijven. Dat het een bijdrage moet leveren aan net, braaf burgerschap. Nou, ammenooitniet. Ik word opgeroepen om een bijdrage te leveren aan recht en gerechtigheid. 

() Veel captains of industry zijn het idee ‘it’s not about me’ volgens Couvée uit het oog verloren. Niet alle, maar veel leidinggevenden bij bedrijven, banken en woningcorporaties hebben niet door dat hun handelen grote gevolgen heeft. En dan vooral voor de mensen die niet aan de knoppen zitten. Omdat de Pauluskerk een soort vooruitgeschoven post is, merk ik hoe de maatschappij ervoor staat. Na de bankencrisis was het de samenleving die voor de kosten opdraaide. De daaropvolgende bezuinigingen raakten vooral de mensen aan de onderkant en in de marge. Ik wil eigenlijk geen namen noemen, maar een man als Erik Staal, de oude baas van Vestia, heeft nog steeds niet door welk een onvoorstelbare schade hij heeft aangericht. 

() Topmanagers hoeven (bij) Couvée niet aan te komen met het excuus dat ze toch hun best hebben gedaan. ‘Dat klinkt me veel te neoliberaal. Daar zit de gedachte achter dat alles in het leven maakbaar is. Dat is niet zo. Ik ervaar hier dagelijks hoe makkelijk mensen van boven de streep onder de streep raken. Er hoeft maar dit te gebeuren. () Je kunt gewoon pech hebben. Maar er is een bepaald type mens ontstaan, een type dat geïdealiseerd wordt: iemand die succes heeft. “Succes is goed.” Nou, dat waag ik te betwijfelen. Streven naar succes leidt tot hybris, hoogmoed. Het is veel belangrijker om het vermogen tot empathie te ontwikkelen, je te verplaatsen in anderen. Ik zeg niet dat ik het kan, maar ik probeer het.’
Geluk of succes zijn geen dingen waar je recht op hebt. 

We leven in een wegkijkstaat
In het augustus nummer van Volzin werd Dick Couvée geïnterviewd over het begrip wegkijkstaat (klik hier voor een kijkje achter de schermen). Enkele quotes:

Iedereen, ook de kerken, stort zich nu op de voedselbank. Ik heb daar niks op tegen. Maar vervolgens houdt het dan niet op. Juist vanuit de kerk moet altijd aan de orde worden gesteld dat het schandalig is dat in een rijk land als Nederland zoiets nodig is als een voedselbank. Als ik het in christelijke termen zeg: het gaat niet alleen om barmhartigheid, maar het gaat ook om gerechtigheid. Dus ik vind het ook een taak van de kerk om in de richting van de overheid en de samenleving die gerechtigheid aan de orde te stellen. 

() In Rotterdam speelt het mechanisme dat ik in heel Nederland zie: van een verzorgende houding naar een houding van: je hebt recht op bepaalde dingen als je voldoet aan een aantal eisen die te maken hebben met het neoliberale mensbeeld. Je moet dynamisch, actief, flexibel en jong zijn. Je moet in staat zijn om in het type samenleving dat wij met elkaar gecreëerd hebben, te functioneren. Maar er is een steeds grotere groep die dat niet haalt. Ze lopen vast in de bureaucratie. 

() Ik heb met ongelooflijk veel plezier bij Verkeer en Waterstaat gewerkt. Daar ging ik steeds meer het belang zien van mobiliteit: dus het feit dat mensen  kunnen bewegen in de samenleving, maar ook de sociale component van mobiliteit. Je moet zorgen dat de voorzieningen die je maakt in de sfeer van mobiliteit toegankelijk zijn voor alle groepen in de samenleving, met name ook voor de mensen die het niet kunnen betalen. Want mobiliteit betekent contact, mobiliteit betekent doorbreken van isolement,, mobiliteit betekent het versterken van levenskracht. 

() Het zou moeten gaan om de publieke functie van de overheid. Dat is de politiek kwijtgeraakt. De politiek is een monsterverbond aangegaan met het privébelang, met name het grootkapitaal van bedrijven en banken. Nou, de ellende die dat oplevert, hebben we gezien. 
Eind jaren tachtig en begin jaren negentig zag Couvée in Den Haag een neoliberale revolutie plaatsvinden. “We hadden Reagan en Thatcher gehad, en in feite heeft Lubbers datzelfde in Nederland gedaan: de markt moest het doen. Want  de overheid was te duur, te log, te bureaucratisch, het probleem. Het bedrijfsleven moest vooral zijn goddelijke gang gaan. De vruchten daarvan zie je nu dus tien, vijftien jaar later. Het is één grote doffe ellende met woningbouwcorporaties en banken die volslagen de weg kwijt zijn geraakt. Ik spreek hier wat uitvoerig over, want dit zit me ontzettend hoog. We waren er allemaal bij. Ik zag mijn samenleving steeds meer gaan voor het grote geld. Daar speelden voor mij allerlei Bijbelse noties bij: God, mammon, noem maar op. 

Op donderdag 9/11 spreekt in theater Markant in Uden Tom Kniesmeijer over de TrendRede 2015. De Veghelse ondernemer Bob Hutten (van Hutten Catering) reageert daarna op deze TrendRede en zal vertellen hoe hij met zijn samenwerkers in de 21e eeuw als bedrijf in de samenleving aanwezig wil zijn.

Meer lezen?
Sendhil Mullainathan & Eldar Shafir. Schaarste : hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen (2013)
Michael J. Sandel. Niet alles is te koop : de morele grenzen van markt werking (2012)
Paul Verhaeghe. Identiteit (2012)
Dirk de Wachter. Borderline times : het einde van de normaliteit (2012)
Thomas Piketty. Kapitaal in de 21e eeuw (2013/2014)
Loek Dijkman. 50 jaar anders ondernemen: verdeling van inkomen, bezit en tijd – De Topa Groep en de Stichting Utopa (2013)
Roman Krznaric. Empathie : een revolutionair boek (2014)
Giovanni Frazzetto. Waarom we voelen wat we voelen : wat hersenwetenschap ons wel en niet kan vertellen over onze emoties (2013/2014)
Brené Brown. De moed van imperfectie : laat gaan wie je denkt te moeten zijn (2010/2013)

Citaat 164 (zaterdag 6 september 2014)
Homepage Citaten 2014