Het UWV – Is een computer. Het bestaat niet.’

Jan Schuurman Hess sprak in 2013 in Sint-Maartensdijk met een man en beschreef die ontmoeting als volgt:

Een van de vrijwilligers schuift aan. Hij probeert hier de draad van zijn leven weer op te pakken. Een paar jaar geleden was hij nog kraanmachinist in de Rotterdamse haven maar bij een reorganisatie verloor hij zijn werk. Na het faillissement van zijn volgende baas in Bergen op Zoom verloor hij niet alleen zijn werk maar ook de moed om door te gaan. Hij heeft zijn huis te koop gezet. ‘Met 37 jaar kan het toch niet zo zijn dat je geen kant meer op kunt,’ vraagt hij. Helpt het UWV dan niet, vraag ik. Hij haalt zijn schouders op. ‘Het UWV is een computer. Het bestaat niet.

Een voetreis naar het hart van het land
Ziehier in een notendop onze samenleving. Waar een immense kloof gaapt tussen ‘de gewone man’ en degenen die aan de ‘touwtjes trekken’. Jan Schuurman Hess (1956) – journalist, schrijver, docent en als redacteur verbonden aan de PvdA – had dat gevoel al lange tijd en besloot in 2011 te gaan wandelen. Door Nederland. Op zoek naar de ‘echte wereld’. Om te ontdekken waar ‘de gewone man’ tegenaan loopt. Waarom er zo’n grote kloof is ontstaan. Waarom Fortuyn, Verdonk en Wilders zoveel stemmen trekken. Hij wandelde twee jaar door Nederland. Wekelijks, enkele dagen. Van West naar Zuid, Oost en West. Van februari 2011 tot februari 2013. Toen hij weer terugkeerde in zijn woonplaats, Kats in de provincie Zeeland. 

Ruim anderhalf jaar na zijn terugkeer verschijnt zijn verhaal in boekvorm: Voettocht naar het hart van het land : hoe sociaal en democratisch zijn we nog? Het is het verhaal van een ‘ouderwetse’ sociaal democraat die tientallen gewone mannen en vrouwen sprekend opvoert. En hoe zij worstelen met onze complexe samenleving. Mensen die vaak het gevoel hebben dat in ‘Den Haag’ en in kantoren van grote bedrijven, instellingen en organisaties niet naar hen wordt geluisterd. Niemand begrijpt hoe ze tegen gesloten deuren aanlopen. Jan Schuurman Hess heeft het niet over Pim Fortuyn, Rita Verdonk of Geert Wilders. Maar die sluimeren op de achtergrond wel mee. Schuurman Hess weet dat zijn partij – en andere als o.a. het CDA – electoraal afkalft. Kiezers hen massaal vaarwel zeggen. Het wetenschappelijk bureau van de PvdA ondersteunde de voettocht. Men wilde weten wat ‘die kloof’ inhield. 
Toen Jan Schuurman Hess voor het eerst op pad ging regeerde het kabinet Rutte I (VVD, CDA en PVV); toen hij in februari 2013 thuiskwam regeerde de VVD met de PvdA in Rutte II. Met steun van D66, CU en SGP. Voor de teneur van de gesprekken maakt het niet veel uit. ‘Eén pot nat!’, zo’n uitspraak zou zomaar in het boek hebben kunnen staan. Het boek van Jan Schuurman Hess is een must read voor bijna alle Haagse politici én managers van uiteenlopende bedrijven, instellingen en organisaties.

Iedereen die wil weten wat ‘de stand van ons land is’, moet dit boek lezen
Dit is (uiteraard) een blurbtekst. Bedoeld als aanbeveling om het boek te kopen. Helaas is het waar. Dit boek is een ontluisterend leesavontuur voor iedereen die ‘ergens’ in de samenleving betrokken is bij het maken van wetten en regelgeving; en andere mensen die betrokken zijn bij de uitvoering daarvan. Tientallen mensen worden opgevoerd die vaak achteloos aangeven dat ons systeem op veel plaatsen niet functioneert. Althans niet begrepen wordt door ‘gewone’ mensen.

In 2008 schreef David Van Reybrouck Pleidooi voor populisme : pamflet. Een abstract verhaal over hetzelfde onderwerp. Hij hield toen een hartstochtelijk pleidooi richting politiek en genoemde professionals om het alom tierende populisme zeer serieus te nemen. Mensen die op dit soort partijen stemmen niet weg te zetten als racisten of simpele zielen. Integendeel. Hun stem was volgens Van Reybrouck een schreeuw om aandacht. Veel kiezers zijn het niet eens met keuzes die ‘hun’ partij maakt. Zien dat andere partijen ongeveer hetzelfde nastreven en kunnen in hun ogen slechts twee dingen doen: thuisblijven of ‘een signaal afgeven’.  Beide boeken vullen elkaar wonderwel aan. Sinds 2008 is er niet veel veranderd. Daar bovenop komt dat de groep, die door Schuurman Hess aan het woord wordt gelaten, door de gevolgen van de crises (meervoud) en ontwikkelingen die aan de horizon opdagen nog meer onder druk zullen komen te staan. 

Marketing used to be what you say
Is de titel van een miniblog van de Amerikaanse marketeer en schrijver Seth Godin. Die dagelijks in een miniblog een observatie de wereld inslingert. Vaak erg kort. Op 3 september 2013 bestond zijn artikel uit vijf zinnen. Een perfecte illustratie van twee werelden die naast elkaar bestaan: de 20e versus de 21e eeuw. In de 20e eeuw was marketing datgene wat je zei. Nu – in onze eeuw – zou marketing moeten zijn wat je doet. Wat je maakt. Hoe je handelt. De keuzes die je maakt, ook als niemand kijkt. 
Beluister vervolgens een radiospotje van het UWV, waarin werklozen worden toegesproken en herlees vervolgens de opmerkingen hierboven van de kraanmachinist uit Sint-Maartensdijk. Het UWV doet van alles, maar helpen? Veel door Jan Schuurman Hess opgevoerde mensen weten niet wie Seth Godin is, maar voelen feilloos aan dat er veel mooie woorden worden gebruikt om iets wat ‘niet deugt’ te verhullen.

Algemene beschouwingen
Op zaterdag 20 september keek politiek redacteur Tom-Jan Meeus in de NRC terug op de Troonrede en algemene beschouwingen. Alhoewel hij het niet over de wandeltocht van Jan Schuurman Hess heeft, gaat het hele artikel daar eigenlijk wél over. In dezelfde krant keek algemeen commentator Bas Heijne ook terug op hetzelfde spektakel en komt met de ‘dodelijke’ observatie: “Maar waar is het debat over de kwesties die niet in cijfers zijn uit te drukken?” En hij had er de volgende zin aan toe kunnen voegen: Hoe gaat, bijvoorbeeld, het UWV mensen die buiten hun schuld werkloos zijn geworden écht helpen.

Tevreden smirk
Vandaar die tevreden smirk (= grijns) op de gezichten van zoveel politici tijdens de Algemene Beschouwingen – we zijn weer onder elkaar. Er is een oppositie die of meedoet, of versleten en onmachtig vanaf de zijlijn roept – wat wil je nog meer? De pers deelt braaf rapportcijfers uit en wijst keurig de beste debater aan.
Maar waar is het debat over de kwesties die niet in cijfers zijn uit te drukken? Waar is de echte scherpte? Roemer en Wilders mogen dode vulkanen zijn, de issues die ze aanraken gonzen nog altijd door de maatschappij, niet alleen in de bejaardentehuizen of in de Schilderswijk. Het Britse referendum dwong de Schotse burger tot betrokkenheid, legde een echt heikele kwestie in de schoot van de samenleving. Ik werd er jaloers van. (Bas Heijne) (Dode vulkanen, zaterdag 20 september 2014)

Mark en Alexander haasten zich – en de burger kan amper bijbenen
Tom-Jan Meeus schrijft over Mark Rutte en Alexander Pechtold en alle andere politici die over elkaar heen buitelen om her en der veranderingen in het sociale gebouw door te voeren. Zo snel dat niet alleen a) de burgers het amper kunnen bijbenen, maar dat b) organisaties die betrokken zijn bij de uitvoering keer op keer vastlopen. Tom-Jan Meeus volgt sinds een aantal jaren burgers her en der in den lande. Gaat met hen praten. Om evenals Jan Schuurman Hess van hen te horen waar ze tegenaan lopen. Dat deed hij in de week van de Algemene Beschouwingen ook. Enkele citaten:
Sinds tweeënhalf jaar bezoek ik deze wijk nu, vaak op politieke hoogtijdagen, en het nuttige is dat je leert hoe weinig van alle Haagse opwinding werkelijk beklijft. Zo merkte ik donderdag dat de Prinsjesdaglogica van nieuwe plannen en koopkrachtplaatjes door deze mensen allang niet meer als werkelijkheid wordt ervaren. Humbug vinden ze het.
En denk niet dat ze ongeïnteresseerd of afgestompt zijn. Het punt is alleen: hun actuele politiek heeft amper relatie met de actualiteit van Den Haag. Hun actuele politiek is wat bewindslieden en Kamerleden ‘uitvoeringsproblematiek’ noemen: alles wat komt nadat de Kamers nieuwe wetgeving hebben aanvaard. (Mark en Alexander haasten zich – de burger kan amper bijbenen) (20-9-2014)

Een nieuw ziekenhuis
Woerden (50.000 inwoners) verliest door een fusie haar ziekenhuis (zoals Oss overkwam). Tom-Jan Meeus beschrijft het zo:
De beste verklaring voor alle onrust hierover hoorde ik van een oudere Molukse dame in de Gerard Doustraat. Gewone mensen, zei ze, ervaren voortdurend dat ze als eenling niet belangrijk genoeg zijn voor grote bedrijven en instellingen. Altijd 0800-nummers, altijd wachtenden voor u. En wij denken, zei ze, dat het ziekenhuis ons straks ook zo afpoeiert.
Dus de vraag was eigenlijk: hoeveel veranderingen – ‘hervormingen’ in Haags jargon – kan de burger eigenlijk aan?
Niemand in Den Haag die het weet. Maar toen ik ‘s middags terugkwam op het Binnenhof bleken ze in de Kamer alvast aan ste turen op méér veranderingen. Nu inzake het belastingstelsel.
Het kwam bovenop alle andere veranderingen – AOW-leeftijd, pensioenen, hypotheken, huren, langdurige zorg.
Veranderingen waarvan de praktische effecten voor burgers, net als bij de schaalvergroting in de zorg, nog moesten blijken.

Mijn onbegrijpelijke overheid
Tom-Jan Meeuw verwijst naar de vorige Nationale Ombudsman (Alex Brenninkmeijer) en zijn laatste rapport (uit 2012, voordat alle wetswijzigingen rondom AOW-leeftijd, hypotheken, huren, arbeidsmarkt en langdurige zorg waren aangenomen). Uit het voorwoord:
Dit verslag van de Nationale ombudsman gaat over «mijn onbegrijpelijke overheid». De complexiteit van de overheid maakt het voor de burger, zeker voor de laagopgeleide, lastig om onze bureaucratie te begrijpen en ermee om te kunnen gaan. Maar zelfs hoger opgeleide burgers en ambtenaren zelf hebben moeite om de overheid te begrijpen. Dit knelt, zeker in tijden van bezuinigingen en economische crisis waarin het beroep van de burger op de overheid toeneemt.

Gratis geld
Onder deze titel zond Tegenlicht zondagavond 21 september een item uit over de vraag of een basisinkomen voor iedereen. En of invoering daarvan niet veel problemen zou oplossen? Deze interessante aflevering had ogenschijnlijk niets te maken met de bevindingen van Jan Schuurman Hess, David Van Reybrouck, Bas Heijne, Tom-Jan Meeus en Alex Brenninkmeijer, maar aan de andere kant had het er alles mee te maken. Temeer daar econoom Marcel Canoy (oud-medewerker van Barroso) kort en krachtig uitlegde dat een basisinkomen (van circa 900 euro de man/vrouw) alleszins haal- en betaalbaar is. Door de invoering zou in één klap heel veel administratieve ‘humbug’ weggeveegd kunnen worden. Aftrekposten, finito. De relatie tussen burger en overheid hersteld kunnen worden. Maar de kans dat op korte termijn dit debat in het parlement gevoerd zal worden is verwaarloosbaar klein. Alhoewel. In dezelfde week verscheen een boek-“je” van een jongeman (geboren in 1988) die met verschillende ideeën komt die de wereld kunnen veranderen. Op maandag 27 oktober 2014 kunt u gratis in (het ziekenhuisloze) Oss naar hem komen luisteren.

Toine uit Westelbeers
Hij zwijgt een poosje, terwijl hij de auto behendig over de smalle wegen rijdt. ‘Weet u wat erg is? Het Sociaal Fonds van de bouw, waar ik meer dan 42 jaar aan heb meebetaald, wilde me geen uitkering geven. Daar heb ik met de bond een rechtszaak voor moeten voeren. Dat Sociale Fonds eiste een ontslagbriefje van mijn eerste baas, toen ik 17 jaar was. Dat had ik niet meer, ik ben 60 jaar. Weet je, die directie van dat Sociaal Fonds doet goede zaken wanneer ze elk jaar duizend mensen zoals ik buiten de deur kunnen houden. Dat levert hen een goede jaarrekening en extra bonussen op. Dat vind ik erg. Ik heb mijn hele leven lang heel hard gewerkt, en ben nooit met vakantie gegaan omdat ik altijd blij was wanneer ik thuis kon zijn. Ik had het goed, vond ik, en heb het nog goed. Ik geniet van elke dag die ik krijg. Maar dat je wordt afgewezen door zo’n Sociaal Fonds en dat je moet procederen, dat steekt. (pagina 39-40)

Liesbeth uit Staphorst
Ze is lid van de gemeenteraad en droomt ervan om de eerste vrouwelijke wethouder van Staphorst te worden. Liesbeth, hier geboren en getogen , is trots op de Staphorster dracht, die nog steeds door velen wordt gedragen. ()
Over het onderwijs is ze somber; ze is vier jaar geleden als zijinstromer aan de slag gegaan bij een schoolbestuur met tien scholen en tweeduizend leerlingen. Het volgend schooljaar, vertelt ze, worden er twintig docenten ontslagen vanwege financiële tekorten en teruglopende leerlingaantallen. Lesgeven vindt ze geweldig, maar wel op haar manier, in rust en vertrouwen. Dat laatste ontbreekt volkomen. Ze wordt, net als haar collega’s, in een keurslijf gedwongen met regels en protocollen, en geconfronteerd met overvolle klassen. Voor kinderen die niet mee kunnen, moeten aparte behandelplannen worden geschreven, die vervolgens niet worden uitgevoerd. ‘Ik help kinderen ontzettend graag maar we moeten ook aanvaarden dat niet iedereen de top kan bereiken. Laat die kinderen in hun waarde en ontwikkel hun kwaliteiten maar eis niet het onmogelijke.‘ (pagina 115)

Een schoonmaakster in Amsterdam
Deze moeder staat elke dag om kwart voor vijf op. Om halfzes is ze aan het werk in een schoolgebouw. Ze krijgt precies anderhalve minuut om een klaslokaal schoon te maken. Ze jakkert door het gebouw, schoon wordt het niet en eer van haar werk heeft ze niet. ‘Ik kan in anderhalve minuut alleen maar de snottebellen van de tafeltjes vegen,’ zegt ze. ‘En zo wil ik het niet langer. De lokalen blijven vies, de kinderen worden ziek.’ Het zijn, verklaart de wethouder, Europese regels die bepalen dat het schoonmaakwerk moet worden aanbesteed en dus onderworpen aan de tucht van de markt. Goedkoop, goedkoper, goedkoopst. (pagina 136)

Snelle Harm, postbode in Achtkarspelen
Wat heb je aan een slecht betaald, parttime contract waarvan niemand een fatsoenlijk bestaan kan opbouwen? Af en toe moet er in deze witte vlek toch ook nog eens post bezorgd worden, vindt Harm. Het is zijn beroepseer. Hij wijst op de tas, achter op zijn fiets. ‘Het mag wel niet,’ zegt hij, ‘maar het is nog een echte PTT-tas. Daar ben ik trots op. Ik heb die tas altijd gehouden, hoe het bedrijf in de loop van de tijd ook heette, het Staatsbedrijf der PTT, dan Koninklijke PTT, daarna TPG dat weer overging in TNT om nu te stranden als Post en El. Dat is een bedrijf zonder ziel, zonder identiteit en dus zonder toekomst,’ verzucht Harm. Hij stapt op en rijdt verder. (pagina 140)

Mevrouw Hafkamp uit Odijk
In Odijk heeft ze het naar haar zin, zeker, zegt ze. De deur van de kapel staat altijd open; dat is fijn. En dan vertelt ze over een vriendin, die ook op de Heuvelrug woont, waar hele dure huizen staan en de hypotheken hoog zijn. Die vriendin geeft bijles aan kinderen met een taalachterstand. Het gaat om kinderen uit de hoogste kringen waarvan de ouders geen tijd hebben om voor te lezen of überhaupt tijd hebben om iets met hen te doen. ‘Het is schrijnend,’ zegt mevrouw Hafkamp, ‘dat ouders die zo hoog zijn opgeleid en zoveel verdienen hun kinderen verwaarlozen, zó dat die zich nauwelijks ontwikkelen en binden.’ (pagina 207)

Een oude man van 94
Vorig jaar, met kerst, zat ik naast een oude man van 94 die me wel twintig keer vroeg: Waar is toch mijn vrouw? En iedere keer moest ik zeggen: Uw vrouw zit in een andere afdeling, in Nieuw-Beijerland. Met de auto 42 kilometer verderop. Is het niet verschrikkelijk dat mensen die een halve eeuw getrouwd zijn, dan niet, zelfs niet tijdens de kerstdagen, bij elkaar kunnen zijn? Wat weten ze hiervan op de Coolsingel? (pagina 262) (aldus Coby uit Rozenburg)

Priester Omer Gielliet, 87 jaar, uit Breskens
‘In de wereld buiten draait alles om geld. Vissers worden vanuit satellieten bespioneerd en beschouwd als criminelen. Er is in Breskens nog maar één visser over, hè. En dan de polders. Onder water moeten ze, ook alleen maar voor het geld. () Alles wordt geofferd voor het geld, de economie. Dat is het wezen van deze tijd. Structuren zijn weggevallen. Mensen zijn op zoek. Dan gebeuren zulke dingen. Het heeft niets, niets met de natuur te maken of de Schelde. Het gaat alleen maar om geld. En het komt wel weer goed, maar het gaat lang duren.’ (pagina 279-280)

De G1000 – een hoopvol teken?
Op zaterdag 4 oktober 2014 wordt in de G1000 Uden gehouden. Een bijeenkomst waar 1000 Udenaren zich kunnen uitspreken over zaken die hen in hun gemeente aan het hart gaan. Belangrijk dat zo’n initiatief wordt genomen. Bedoeld om de kloof tussen burger en politiek wat te verkleinen. Het is echter maar zeer de vraag of de ‘gewone’ Udenaar op deze dag aanwezig zal zijn.

Meer lezen?
Er is één boek dat iedereen, die wil begrijpen hoe onze complexe samenleving nadelig uitwerkt op het welbevinden van ‘gewone’ mensen, die buiten hun schuld in de problemen zijn gekomen, zou moeten lezen.
Sendhil Mullainathan & Eldar Shafir. Schaarste : hoe gebrek aan tijd en geld ons leven bepalen (2013)

Citaat 169 (zondag 21 september 2014)
Homepage Citaten 2014