Donderdag 30 oktober 2014 is – informeel – uitgeroepen tot Piketty-dag. Althans in Nederland. Dan verschijnt de vertaling van ‘Le capital au XXIe siècle‘ van de Franse econoom Thomas Piketty. Kapitaal in de eenentwintigste eeuw ligt vanaf donderdag in de winkel.
Van de week merkte ik tot mijn verbazing dat er nog steeds mensen (met een redelijke opleiding) zijn die hem niet kennen, noch kunnen plaatsen. Opmerkelijk, want zijn naam is sinds april van dit jaar door velen genoemd.
In een recensie in The New York Times noemde econoom en Nobelprijswinaar Paul Krugman het the most important economics book of the year — and maybe of the decade (Wealth over work, 23 maart 2014)/ Eén ding is zeker, de naam Thomas Piketty en ‘zijn’ thema zal de komende periode alom rondzoemen.
Reuring
De publicatie van de Nederlandse editie zal ongetwijfeld voor reuring zorgen. Te meer daar de schrijver zelf begin november enkele dagen in Nederland zal verblijven. De Tweede Kamer aandoet en zal optreden tijdens de zogenaamde College tour; het tv-programma van Twan Huijs. Die trend – dat zijn boek voor veel ophef zorgt – is niet nieuw. Sinds in het begin van dit jaar de Engelse vertaling verscheen (Capital in the twenty-first century) is het boek door velen van commentaar voorzien. Thomas Piketty heeft in zijn eentje een ietwat sluimerend debat nieuw leven ingeblazen. In 2009 verscheen een boek dat daar ook al over ging (The spirit level van Wilkinson & Pickett), maar de impact van Thomas Piketty’s boek is veel groter. Dat heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat we in het Westen feitelijk al sinds 2008 in één lange economische crisis leven en de nadelige gevolgen daarvan voor veel mensen steeds meer zichtbaar en voelbaar wordt. Denk aan grote werkloosheid, afbraak van voorzieningen, onzekerheid over de toekomst e.d..
Ongelijkheid
Dat is zoals bekend het grote thema van dit boek. Hoe ongelijkheid (zeg de kloof tussen ‘arm’ en ‘rijk’) zich de laatste eeuwen in verschillende landen heeft ontwikkeld. En hoe die zich – naar verwachting (van Thomas Piketty) – bij ongewijzigd beleid zal blijven ontwikkelen. De kloof zal volgens Thomas Piketty – bij ongewijzigd beleid – steeds groter worden. Bijna alle recensenten prijzen de gigantische inspanning van Piketty (ruim vijftien jaar data verzamelen en analyseren), de manier waarop hij zijn verhaal vertelt (doorspekt met uitstapjes naar andere delen van de samenleving en cultuur) maar niet iedereen is het – zachtjes uitgedrukt – altijd met hem eens. Integendeel. Veel deskundigen zijn het (deels) met hem oneens. Mensen die wegredeneren dat ‘dé ongelijkheid’ té groot is geworden tussen de topverdieners en de rest van de bevolking. Tussen mensen met en zonder een (groot) vrij te besteden vermogen. Dit beeld is ook in Nederland zichtbaar. Hieronder een poging enkele relevante Nederlandse boeken op een rij te zetten die helemaal of gedeeltelijk over dit – hoe dan ook – belangrijke boek gaan. Ik voeg bij elk boek een kwaliteitskeurmerk toe: positief, negatief of neutraal. Onderschrijft de auteur in kwestie grotendeels het betoog van Thomas Piketty, gaat hij er juist (dwars) tegenin of neemt de auteur geen positie in.
Robert Went (red.). Waarom Piketty lezen? (2014)
Robert Went (1955) is als econoom werkzaam bij de WRR. Hij heeft als eerste in Nederland dit boek opgepikt. Las het al in het Frans. En hield via Twitter zijn volgelingen op de hoogte van tientallen artikelen die in de Amerikaanse pers verschenen, nadat de Engelse vertaling in het begin van dit jaar uitkwam. Dit boek bevat 49 artikelen uit binnen- en buitenland. Schrijvers die het wel of niet met Piketty eens zijn. Robert Went is zelf overtuigd van het grote belang van dit boek en weet dat het thema ongelijkheid de komende jaren op de maatschappelijke agenda zal blijven en (waarschijnlijk) leiden tot maatregelen om de scherpste kantjes er vanaf te halen. Robert Went is een fervent en zeer interessant Twitteraar. Klik hier voor de inhoudsopgave van Waarom Piketty lezen?
Oordeel: neutraal (Went), de bijdragers (uiteenlopende standpunten)
Willem Vermeend. Arm & rijk in Nederland : hoe het echt zit met inkomen en vermogen (2014)
Dit boekje verscheen kort na de zomer. Geschreven door een econoom, oud-minister en lid van de PvdA. Opmerkelijk dat juist een socialist het boek van Piketty zeer kritisch bespreekt. En de centrale strekking – dat ongelijkheid de laatste jaren sterk is toegenomen – onderuit probeert te halen, o.a. door onze grote pensioenpot aan te halen als bewijs dat de gemiddelde burger erg rijk is. Bewust negerend dat burgers met dat geld niet vrij kunnen of mogen ‘werken’ (investeren, speculeren).
Oordeel: negatief
Victor Broers. Thomas Piketty’s Kapitaal : samengevat in Nederlands perspectief (2014)
Dit boekje verscheen begin oktober. Een prima introductie, maar de schrijver heeft evenals Willem Vermeend kritiek op de visie van Thomas Piketty; maar is iets genuanceerder. De schrijver was op zondag 26 oktober te gast bij Wim Brands. In diens programma kwam helaas te weinig diens kritiek op Piketty aan de orde.
Oordeel: matig negatief
Wouter van Bergen & Martin Visser. De kleine Piketty : het kapitale boek samengevat (2014)
Dit kleine boekje (80 pagina’s) verschijnt tegelijk met de publicatie van het echte werk. En belooft een korte en krachtige samenvatting. Zonder waardeoordelen. Vroeger noemden we dat een ‘uittreksel’.
Oordeel: neutraal.
Paul De Grauwe. De limieten van de markt : de slinger tussen overheid en kapitalisme (2014)
Dit boek gaat nadrukkelijk niet over het boek van Thomas Piketty, maar deze bekende, beroemde en vermaarde Belgische econoom en politicus stipt het wel aan. En verwerkt het verhaal van Piketty mooi in zijn eigen analyse van onze huidge tijd. Centraal staat in zijn betoog – en het is belangrijk om te weten dat hij lid is van de Vlaamse tegenhanger van de VVD (de VLD) – dat het kapitalisme gered moet worden. Door de kapitalisten zelf. Doen zij dat niet dan voorziet hij grote problemen. Een economie die nog jaren zal blijven sukkelen (weinig groei, grote werkloosheid, apathie, lethargie). Tenzij de overheid maatregelen neemt om ons vastgelopen systeem los te trekken. Een opmerkelijk standpunt van zo’n man. In Nederland loopt binnen de VVD een soort tegenhanger rond. Robin Fransman bepleit feitelijk hetzelfde. Om het kapitalisme te redden moeten ‘de kapitalisten’ onorthodoxe maatregelen nemen (zoals de lonen fiks gaan verhogen en stoppen met de zogenaamde nullijn). Klik hier voor een ander artikel over dit boek én de stelling van Robin Fransman (Markt en staat zijn als tweelingbroeders: ze kunnen zonder elkaar niet leven, en ze versterken elkaar).
Oordeel: positief
Ewald Engelen. De schaduwelite : niets geleerd, niets vergeten (2014)
Dit boek gaat helemaal niet over Thomas Piketty. Maar heeft er desondanks toch mee te maken. Sociaal geograaf Ewald Engelen is erg boos. Op hoe in Nederland de financiële sector zo groot heeft kunnen worden. En onbedoeld bijgedragen heeft aan de financiële crisis en de sores waarin we nu zitten. Nog bozer is hij om het feit dat er na de crisisi amper maatregelen zijn getroffen om de sector ietwat te beteugelen.
Toch past dit boek in dit overzicht. Engelen staat op het standpunt dat in Nederland een club mensen rondloopt die als ‘een schaduwelite’ aan veel (financiële) touwtjes trekt en nog steeds actief probeert noodzakelijke maatregelen om de financiële sector gezond te maken tegenwerkt. Dezelfde elite zal uiteindelijk een standpunt in moeten nemen over de té (?) grote ongelijkheid. Om vervolgens besluiten te nemen om bestaande wetgeving aan te passen. Ewald Engelen is zeer sceptisch over de moraal, intentiesen daadkracht van deze ‘schaduwelite’. De komende maanden zal blijken hoe het debat rondom ongelijkheid zich zal ontwikkelen. Op pagina 25/26 beschrijft hij de schaduwelite als volgt:
Wie?
De schaduwelite die het in Nederland in de afgelopen vijftien jaar voor het zeggen heeft gehad: bankiers, vastgoedbeleggers, projectontwikkelaars, hun politieke handlangers bij gemeenten en semipublieke instellingen (ziekenhuizen, scholengemeenschappen, woningbouwcoöperaties, universiteiten), de para financiële hulptroepen die het kopen, verkopen, doorverkopen, ontwikkelen en bouwen mogelijk maken (advocaten, accountants) en de sprookjesvertellers die het allemaal van legitimatie hebben mogen voorzien (economen, consultants, opinieleiders, commentatoren).
Hoe?
Door eindeloos dezelfde non sequiturs te herhalen, als in een liturgie, waardoor het ongerijmde vanzelf gaat rijmen, zeker als het uit de beschaafde, onverdachte monden komt van toezichthouders als Nout Wellink en Arnold Schilder, en zelfs door de traditionele etatisten van de PvdA wordt onderschreven (denk aan Wim Kok, aan Rick van der Ploeg, aan Willem Vermeend en aan Wouter Bos). Markten zijn efficiënt, financiële innovatie brengt welvaart en is dus goed, bankieren is ondernemen, buffers zijn dood kapitaal; loonmatiging is goed voor BV Nederland, Nederland verdient zijn welvaart in het buitenland, securitisatie is veilig. Nederlandse banken hebben een ‘financieringsgat’ (minder deposito-inleg dan hypotheekuitgifte), omdat Nederlandse werknemers verplicht pensioensparen of hoe al die geboden uit het neoliberale knopentellersbrevier ook mogen luiden.
Waarom?
Omdat het bancaire verdienmodel van vóór de crisis (kort: zo laag mogelijke buffers, zo groot mogelijke balansen, zo ingewikkeld mogelijke producten, zo hoog mogelijke commissie) alleen in de ogen van de gemiddelde belastingbetaler in diskrediet is geraakt. In de perceptie van de bankiers en hun hulptroepen (advocaten, trustboeren, accountants) werkte het uitmuntend – private baten, publieke verliezen, wat wil je nog meer? Zo spoedig mogelijke terugkeer naar de status quo ante is daarom volgens hen verre te prefereren boven welk veilig alternatief ook.
Tot slot: een wedje
De komende weken en maanden zal over dit onderwerp een groot debat ontstaan. Waarin mensen uiteenlopende standpunten zullen innemen. Ongewis is hoe het uit zal pakken. Zeker is dat er meer boeken zullen verschijnen.
Citaat 182 (woensdag 29 oktober 2014)
Homepage Citaten 2014
