2024, 2032 of later? – Het begrip ‘vrije tijd’ zal ons vreemd in de oren klinken.

Twee getallen vielen deze week op. Staatssecretaris Sander Dekker van Onderwijs kwam met een oproep voor een nationale dialoog over de toekomst van het onderwijs . De centrale vraag is “wat moeten kinderen leren op school zodat ze klaar zijn voor hun toekomst?” In dat verband wordt het jaar 2032 genoemd. Dat is het jaar waarin kinderen die in 2014 worden geboren achttien jaar oud zullen zijn. Uiteraard is er een website waarop resultaten van de dialoog zullen worden gedeeld. Tot eind januari 2015 kan iedereen hier suggesties aandragen. Wat moeten onze kinderen leren om klaargestoomd te worden voor 2032? 

Kritiek
Kort nadat Sander Dekker zijn prachtige plan bij DWDD had toegelicht kwamen de reacties los. Vanuit verschillende kanten werd gezegd dat hij te veel gefocust was op het economisch belang van onderwijs. Jongeren klaarstomen voor de bedrijven die dan zullen bestaan. Hij legde meteen de nadruk op twenty-first skills, aanleren van attitudes om creatief te zijn en om te kunnen gaan met onzekerheid. Allemaal waar zeggen deze criticasters, maar in achttien jaar kan zo veel veranderen dat het misschien beter is onze jeugd voor te bereiden op ‘het leven’. Robbert Dijkgraaf, oud-president van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen en nu verbonden aan het Amerikaanse Institute for Advanced Study in Princeton, noemt in dit verband dat het vooral belangrijk wordt om onze kinderen de juiste vragen te leren stellen. En ze niet louter ‘af te schepen’ met het aanleren van trucs en tips om dit of dat te kunnen. Want – wie weet – wellicht is daarvoor, tegen die tijd al lang iets anders gekomen. 

Een andere criticaster
Het gaat altijd over vaardigheden, nooit over waarden. Het gaat altijd over didactiek, nooit over idealen. Het gaat altijd over ‘probleemoplossend vermogen’, nooit over wat die problemen dan precies zijn. Deze week lanceerde staatssecretaris Sander Dekker (Onderwijs, VVD) nog een nationale brainstorm over het onderwijs van de toekomst, onder de hashtag #onderwijs32. Centrale vraag: welke kennis en vaardigheden heeft een leerling die nu naar school gaat straks nodig, in 2032, als hij voor het eerst solliciteert?

Het is precies de verkeerde vraag.

Zo zal er straks vast veel behoefte zijn aan slimme accountants die geen last hebben van hun geweten. Als de huidige trends zich voortzetten, zal Nederland in 2032 immers een nóg groter belastingparadijs zijn, waardoor multinationals nóg minder belasting hoeven af te dragen en ontwikkelingslanden nóg meer genaaid worden. Als het onderwijs wil meebewegen met dit soort trends – in plaats van ermee af te rekenen – dan is gewetenloosheid zonder enige twijfel een 21st century skill. Niet omdat de wetten van de markt of de technologie dat dicteren, maar gewoon, omdat we ons geld blijkbaar zo willen verdienen.

Eigenlijk zou de staatssecretaris een heel andere vraag moeten stellen: welke kennis en vaardigheden willen we dat onze kinderen hebben in 2032?

2024 – Sneak preview in Zin
Ook kwam deze week het nieuwste nummer van het maandblad Zin uit. Een bijzonder nummer, want ze bestaan tien jaar. Dus koos de redactie voor een korte terugblik (hoe was het ook al weer in 2004), maar vooral voor een Sneak preview 2024. Dertig pagina’s in een apart katern, midden in het blad. Waarin ze verschillende mensen aan het woord laten die op aspecten van onze sterk veranderende samenleving ingaan. In het voorwoord wordt kort verwezen naar dingen die we in 2004 volstrekt normaal vonden, maar die we nu amper meer kunnen geloven.

‘Ja, lach maar. Over tien jaar lacht u nog harder om uzelf. In dit dossier geven we een sneak preview van de nabije toekomst. Waar verdienen we ons geld mee over tien jaar? Hoe gaan we om met onze vrije tijd? Hoe zullen we reizen? We vonden mooie haakjes om onze toekomst aan op te hangen en de belangrijkste was wel deze: wees niet bang! Er is namelijk ontzettend veel reden voor optimisme. Lang leve de levenslust. Lange leve Zin!’

Mooie zinnen, maar dezelfde redactie maakt zich (toch, én terecht) zorgen of ze zelf over tien jaar nog zullen bestaan (in papieren of – betaalde – digitale vorm). 

Wars van trendwatchers
Het citaat over de oproep van Sander Dekker komt uit een artikel met de titel ‘Oproep aan alle leraren: stop met luisteren naar trendwatchers‘. In de Sneak preview 2024 worden – uiteraard – enkele trendwatchers aan het woord gelaten. De trendwatchers die aan het woord worden gelaten weten als geen ander dat ‘de toekomst’ zich per definitie niet laat beschrijven. Maar desondanks doen ze toch redelijk stellige uitspraken. Wim de Ridder, hoogleraar toekomstonderzoek aan de Universiteit Twente, verwoordt het zo:

(ik) zit lang genoeg in het vak (geboren in 1945) om voorzichtig te zijn met journaille dat grip op de toekomst wil krijgen en liefst kant en klare scenario’s wil horen over hoe onze economie er over tien, twintig, dertig jaar uitziet. ‘Die maak ik niet meer. In een wereld die wij niet kennen, en die snel verandert, heeft het weinig zin om elementen uit de huidige tijd naar de toekomst te exporteren en die in een toekomstbeeld te vatten. Ik praat wel over drivers, de ontwikkelingen achter de trends.’

De ontdekking van de toekomst : wat we al weten, is niet te geloven
In dit in juni 2014 verschenen boek geeft De Ridder aan dat we op weg zijn naar een fundamenteel andere maatschappij. Hij weet óók niet hoe die er uit zal zien. Maar wel sterk zal afwijken van wat we nu nog ‘normaal’ vinden. Hij constateert – samen met talloos veel andere ‘zieners’ – dat de ontwikkelingen snel gaan. Aangedreven door ontdekkingen in wetenschap en daarvan afgeleide technologische doorbraken. Hij noemt drie terreinen die vooral veel impact zullen hebben op ons dagelijks leven: informatietechnologie, genetica en zonnetechnologie. Vervolgens stipt hij in de Sneak preview 2024 vijf ontwikkelingen aan. Die allemaal raken aan het onderwijsdebat van Sander Dekker. Én allen raken aan het jaarthema Oefenen IN een andere tijd.

Andere arbeidsmarkt
Zo krijgen we een heel andere arbeidsmarkt waarin vaste banen nauwelijks meer bestaan. Als steeds meer bedrijven hun kennis delen met horizontale netwerken, krijg je een nieuwe tijd. Onze eigen horizontale netwerken zullen in 2024 sterker zijn dan politieke partijen, overheid of bedrijven. Technologie, zoals robots en andere ict-applicaties, maken maatschappelijke zelforganisatie ook een stuk makkelijker

Gratis zonne-energie
Veel wijst erop dat we op weg zijn naar volledige zelfvoorziening in energie. 

Andere rol voor de overheid
De burger heeft in 2024 de tijd en de middelen om zelf veel voor elkaar te krijgen. Daar heeft hij steeds minder vaak een ambtenaar bij nodig.

Naar een driedaagse werkweek
Voor een beetje basisstructuur in onze Nederlandse samenleving hebben we in de toekomst niet meer dan drie dagen per week nodig. We krijgen een grote informele economie: we sluiten ons aan bij regionale netwerken, wisselen gratis onze kennis uit, we beschikken over ons eigen genetisch paspoort en betalen straks vrijwel niks meer voor energie. Het begrip ‘vrije tijd’ zal ons vreemd in de oren klinken. We hebben minimaal vier dagen om ons leven naar eigen goeddenken in te richten. De belevinsgeconomie wordt groter: alles van waarde maak je zelf, wordt het motto.

Het nieuwe idealisme
Onze netwerken en bedrijven zullen werken vanuit nieuwe praktische idealen. Daar zie je nu al signalen van.

TrendRede 2015 en een voorbeeld van ‘het nieuwe idealisme’
Ook haalt de redactie van Zin een quote uit de TrendRede 2015 aan. Die aansluit op het jaar 2024 en 2032 en alles wat Wim de Ridder ook beweert:

Wat is nog de betekenis van economie, bijvoorbeeld? We zijn zo gefocust geraakt op financiële groei, dat het een doel op zich is geworden. Daarmee wordt vooruitgang ontdaan van zijn menselijke betekenis. Wie zijn kinderen opleidt om de waarheid louter uit cijfers te ontleden, ontkoppelt ze van hun natuurlijke nieuwsgierigheid en innovatievermogen. Als we alles in geld blijven uitdrukken dan negeren we een bloeiende alternatieve economie, waarin men volop uitleent, deelt en bartert. Economie, gericht op bezit, status en macht, wordt dan een wetenschap van het verleden. Een studie die zich richt op betekenisloze vooruitgang. (pagina 6)

Slotsom – Wim de Ridder
Komend decennium biedt veel nieuwe kansen. We zitten nu in de laatste fase van het informatietijdperk. Daarna komt er een heel nieuwe tijd. Als ik daarover praat worden mensen soms heel boos. We staan aan de vooravond van een nieuwe culturele revolutie. Vergelijk het met mei 1968, toen we de structuren en de zuilen die ons vertelden hoe we ons leven mosten inrichten als beklemmend begonnen te ervaren. Zo’n tijd gaan we weer in.


Meer lezen? enkele suggesties
Kevin Kelly. De wil van technologie (2012)
Rutger Bregman. Gratis geld voor iedereen : en nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen (2014)
Helen Toxopeus. Een @nder soort geld (2014)
Henk van Tuinen. Ons land kan menselijker : naar een economie die de samenleving verbetert (2013)
Tomás Sedlácek. De economie van goed en kwaad : de zoektocht naar economische zingeving van Gilgamesj tot Wall Street (2012)
Jan Rotmans. Verandering van tijdperk : Nederland kantelt (2014)
Tim Jackson. Welvaart zonder groei : economie voor een eindige planeet (2010)

Citaat 192 (vrijdag 21 november 2014)
Homepage Citaten 2014