In Uden boffen de leden van de bibliotheek. In januari worden in een klap zeshonderd boeken aan de collectie toegevoegd. Mooie, nieuwe ingewerkte boeken. Voor kinderen en volwassenen. Een cadeautje – en wat voor een! – van uitgeverij Lemniscaat. Die het belangrijk vindt dat hun boeken onder de mensen komen. En niet staan te verstoffen in het Centraal Boekhuis.
Lemniscaat
Lemniscaat heeft in 2014 bibliotheken uitgenodigd zich op te geven voor een schenking van alle leverbare titels uit hun fonds. Lemniscaat heeft uiteindelijk besloten om met 41 bibliotheken, verspreid over Nederland in zee te gaan. Zeven plaatsen in Noord Brabant: Veldhoven, Steenbergen, Wanroij, Helmond, Tilburg, Roosendaal én Uden. In de praktijk komen deze boeken voor veel meer mensen beschikbaar. Uden werkt in de regio Noord Oost Brabant samen met veertien andere bibliotheken. En alle leden van ‘deze club’ kunnen alle boeken in dit werkgebied lenen, reserveren. Alleen de Udenaren hebben écht geluk, want in hun bibliotheek staan binnenkort twee nieuwe kasten, met daarin 400 kinderboeken en in een andere ruim 200 boeken voor volwassenen. Dan kunnen zij ter plekke zien wat Lemniscaat door de jaren heen zoal heeft uitgebracht. En brengt. Want een deel van de deal tussen Lemniscaat en de 41 bibliotheken is dat alle deelnemers alle nieuwe Lemniscaat-titels ‘vanzelf’ krijgen.
Kortom: een prachtig initiatief: een prachtige kast
Niet alleen is de geste van Lemniscaat zeer bijzonder. Maar hun fonds is ook zeer bijzonder. Gewoon: goed. De boeken voor kinderen zijn zondermeer voor iedereen geschikt. Voor de volwassen collectie geldt dat minder. Die boeken zijn nadrukkelijk niet voor iedereen bedoeld, noch geschikt. Veel boeken over filosofie, maatschappelijke kwesties. En vaak ook nog van een pittig niveau. Ook relatief veel klassiekers. Geschreven door grote namen uit heden én verleden. Prima dat Lemnniscaat juist ook dit soort boeken in een openbare bibliotheek wil plaatsen.
In de praktijk was het gros van de volwassen titels (al) opgenomen in de collectie van de Bibliotheek Oss (die deel uitmaakt van die samenwerkende NO Brabantse Bibliotheken), maar nu staan ze óók in Uden. Bijna alle jeugdboeken waren al in de bibliotheek aanwezig. Prima.
Waarom doet Lemniscaat dit?
Je kunt hier op allerlei manieren naar kijken. En Lemniscaat geeft in een schrijven van mei vorig jaar verschillende argumenten aan. Eentje die zij niet benoemen is dat kwaliteit zichzelf verkoopt. Althans, zo zou het moeten zijn. Ik kan me voorstellen dat mensen die deze kasten in ogenschouw nemen – en concluderen dat er ‘toch’ wel erg veel bijzondere boeken in staan – later eerder geneigd zijn een boek van deze uitgever aan te (gaan) schaffen. Lemniscaat zet door deze schenking in één keer ruim vijfentwintigduidend boeken weg. Met een gemiddelde (kale) prijs van tien euro gaat het om 2,5 ton. In euro’s. Daarvoor kun je ook veel advertenties kopen. Maar marketingtechnisch is deze geste misschien nog niet zo verkeerd. Je richt je op mensen (leden van de bieb) die ‘iets’ met boeken en lezen hebben. Een idee voor andere uitgeverijen?
Opgroeien tussen boeken
De actie van Lemniscaat maakt deel uit van een al langer durende trend dat bedrijven uit de boekenbranche op zoek zijn naar andere manieren om hun ‘product’ op een andere manier over het voetlicht te brengen. Het woord product zet ik bewust tussen haakjes. Hun fonds is natuurlijk – puur economisch gezien – een product. Dat verkocht moet worden. Zo niet, dan valt de zaak om. Maar Lemniscaat weet (als geen ander ook) dat hun product meer is dan een product. Boeken dragen in hoge mate bij aan een samenleving waarop etiketten geplakt worden als kenniseconomie, een lerende samenleving, creativiteit, verbindingen tot stand brengen. Een samenleving waarin steeds meer mensen bezig zijn ‘dingen’ van de geest zodanig samen te brengen dat er iets unieks tot stand komt. Waarmee in veel gevallen ook gewoon geld verdiend kan én moet worden. Boeken dienen samen met kranten, tijdschrijften, internet, blogs, twitter enzovoorts als ‘voedsel’ voor onze geest. Een samenleving waarin mensen zichzelf doorlopend moeten voeden met nieuwe brokjes informatie. Korte, maar vooral ook – en daar speelt Lemniscaat samen met goede uitgeverijen een rol – lange(re) stukken tekst. De trend die in de lucht hangt is dat steeds meer mensen begrijpen dat ‘we’ er niet komen door ons té veel te voeden met korte brokjes. Nee, wil je écht iets meer van een onderwerp weten, dan zit er niets anders op: boeken lezen. Stekkers eruit. Apparaten uit. In een stoel met een boek. Concentratie.
Tijd vrijmaken voor lezen
Helaas gaat daar veel mis. Lemniscaat probeert met deze actie te laten zien hoe relevant haar aanbod nog steeds is. En hoopt dat kinderen en volwassen en (die voor die kasten staan of het aanbod in ogenschouw nemen) zich realiseren dat zij zichzelf iets onthouden door (dit soort) boeken links te laten liggen. Voor een HBO-tvserie, het zoveelste praatprogramma, bijwerken van je Facebook-account. Er zijn talloze manieren om jezelf af te houden van lezen.
Lemniscaat wil (vooral) dat kinderen opgroeien tussen de boeken. En niet alleen tussen dé boeken die iedereen al leest. Wil lezen. Daartoe aangezet door enkele trendsetters. Lemniscaat hoopt met deze geste ook te bewerkstelligen dat leden van de bibliotheek breder gaan lezen. Door via een boek van Jos de Mul (Kunstmatig van nature) op het idee komen om een boek van een andere Nederlandse filosoof ter hand te nemen: Peter-Paul Verbeek. En via hem enkele boeken lenen/lezen uit de (lange) reeks Kopstukken Filosofie (over o.a. John Rawls, Hannah Arendt of Montaigne).
Cultuurbeleid
De actie van Lemniscaat is óók een signaal dat er problemen zijn binnen onze cultuursector. Kranten, tijdschriften, uitgevers, boekhandelaren én bibliotheken zitten allen in een zware storm. Een mediastorm. Waarin verschillende winden samenkomen en voor veel turbulentie zorgen. Her en der vallen instanties, bedijven, organisaties weg. Om. Zijn er gelukkig ook nieuwe initiatieven (De Correspondent, A Year of Books, de actie van Lemniscaat) maar niemand weet hoe ons leeslandschap er over vijf jaar uit zal zien. Waarschijnlijk een stuk kaler. Valt veel kwaliteit weg. En er komt niets voor in de plaats.
Dilemma’s voor bibliotheken
Veel openbare bibliotheken zijn enkele jaren geleden de weg ingeslaan om alleen titels in de collectie te handhaven waar (veel) vraag naar is. Exit: duizenden waardevolle titels. Die weliswaar aangevraagd kunnen worden bij bibliotheken, die (zoals in onze regio) op een ander standpunt staan. Maar, onmiskenbaar doet het gros van de bibliotheken in Nederland mee aan de trend om titels naar voren te halen die ‘iedereen’ al kent én wil lezen. Het (volwassen deel van het) aanbod van Lemniscaat staat daar natuurlijk haaks op. En – zoals al gezegd – dat is een goede trend. Maar levert tegelijkertijd een probleem op. Deelnemende bibliotheken (41 stuks) hebben zich gecommitteerd om de Lemniscaatcollectie in stand te houden. Dus gewoon te laten staan, ook al wordt er weinig uit geleend. Dat levert een scheef beeld op als je tegelijkertijd op de rest van de collectie (en dat is voor het gemak 99 procent) andere criteria loslaat (waarbij niet uitlenen betekent: afschrijven!).
En wat als er meer uitgeverijen langskomen die hun fonds gratis aanbieden. Passen die boeken in je kasten. Terwijl je als bibliotheekdirectie wellicht noodgedwongen (want minder inkomsten) na moet denken over het inkrimpen van bibliotheek A, B of C.
En hoe verhoudt zo’n schenking zich tot het verantwoord opbouwen en in stand houden van een evenwichtige collectie. Wat te denken van de plaats Wanroij (dichtbij gelegen) (3000 inwoners), waar ruim tweehonderd boeken komen die voor de gemiddelde inwoner van Wanroij té pittig zijn?
Vragen?
Maar wie had gezegd dat we in eenvoudige tijden leven?
De schenking van Lemniscaat is prachtig. Moet toegejuicht worden. Maar er zal een breed debat gevoerd moeten worden over het belang van bibliotheken. Waarom ze in stand gehouden zouden moeten worden. Hoe ze bekostigd moeten worden. Of bibliotheken zich moeten lenen als uithangbord of verlengstuk van een uitgeverij. En wat er moet gebeuren als over pakweg vijf jaar driekwart van de boekwinkels is omgevallen en veel uitgeverijen zichzelf amper economisch verantwoord overeind kunnen houden. Boeken alleen nog maar als ebook verschijnen. En enige jaren later door het illegale circuit uitgeverijen én auteurs stoppen met publiceren?
Maar zover is het nog lang niet. Laten we hopen dat iedereen die het belang van de ‘leesbranche’ inziet, zich realiseert dat het om een belangrijk maatschappelijk goed gaat. Dat juist nu in stand moet worden gehouden. In complexe overgangstijden. Op weg naar een tijd waarin (toegang tot) informatie – nog meer dan nu – van groot belang zal zijn. Dat zal niet eenvoudig zijn. Er zal veel geëxperimenteerd moeten worden en vooral beleidsmakers en politici zullen écht na moeten gaan denken over manieren om daarbij te helpen. Faciliteren, wetgeving aanpassen, stimuleren enzovoorts.
Ondertussen zijn we in de regio Noord Oost Brabant blij met het aanbod van Lemniscaat en hopen dat veel lezers er gebruik van zullen maken.
Lezers van Stavast en Lemniscaat
Zoals wellicht bekend lezen in onze regio een aantal leden van de bibliotheek non-fictie boeken over onze complexe, kantelende samenleving. Zij kiezen uit een lijst van ongeveer 300 boeken. En komen één keer per vier weken op de donderdagavond in de Osse bibliotheek samen om daarover te praten. En geïnformeerd (én geïnspireerd) te worden over nieuwe boeken, interessante websites, filmpjes. Op de lijst staan (momenteel) acht titels uit de Lemniscaat-stal. Het zijn:
1. Alicja Gescinska. De verovering van de vrijheid : van luie mensen, de dingen die voorbijgaan (2011)
2. Wilberry Jakobs & Ida Overdijk. Grote denkers over de toekomst : de wereld volgens Dominique Moïsi, Zainab Al-Suwaij, Ian Buruma, Susan Neiman, Jonathan Sacks, Antjie Krog, Nasr Abu Zayd, Charles Taylor, Awraham Soetendorp, Manuela Kalsky (2011)
3. Peter-Paul Verbeek. De grens van de mens : over techniek en de menselijke natuur (2011)
4. Peter-Paul Verbeek. Op de vleugels van Icarus : hoe techniek en moraal met elkaar meebewegen (2014)
5. Jos de Mull.
6. Hans Kennepohl. We zijn nog nooit zo romantisch geweest (2014)
7. Hans Achterhuis. De utopie van de vrije markt (2010)
8. Hans Achterhuis & Peter henk Steenhuis. Tegendenken : een noodzaak in het publieke debat (2013)
Klik hier voor een ander artikel over het belang van lezen, een ‘andere’ boekenclub en een lijst met 26 boektitels voor 2015 (‘Een nieuwe boekenclub’)
Citaat 214 (woensdag 7 januari 2015) (“je suis Charlie”)
Homepage Citaten 2015
