Op woensdag 8 april 2015 publiceerde het Brabants Dagblad op de opiniepagina van de editie Oss-Uden-Veghel een bijdrage van Bart Petersen.
De aanleiding was de Maand van de Filosofie, het thema (ongelijkheid) en twee bijeenkomsten die door de Noord Oost Brabantse Bibliotheken samen met Bart zijn georganiseerd. De opinieredactie vroeg Bart om een bijdrage. Die werd als volgt ingeleid:
Onze overdadige levenswijze is alleen maar vol te houden omdat elders op de wereld armoede heerst.
Vervolgens zijn bijdrage
We moeten ons leven flink veranderen
Mensen verschillen van elkaar, en over het algemeen willen we dat graag zo houden. Toch is er in onze samenleving een breed gevoel dat bepaalde vormen van ongelijkheid onrechtvaardig en problematisch zijn. Iets als onrechtvaardig ervaren kan berusten op sentiment: ik voel mij te kort gedaan en dat is niet eerlijk! Sommige verschillen in kansen, beloning of bezit vormen echter wel degelijk een probleem voor het functioneren van onze samenleving. Wanneer moeten we nu spreken van problematische ongelijkheid?
De
Franse econoom Thomas Piketty heeft veel aandacht gekregen in de media. Hij toont aan dat de kloof tussen arm en rijk toeneemt, en beschouwt dit als bedreigend voor onze welvaart en economische groei. Daarom stelt hij hogere belastingen voor, met name op vermogens. Is deze ongelijkheid problematisch? Nee, want echte armoede komt voort uit gebrek aan koopkracht: bijna een miljard mensen die met minder dan 1 euro per dag moeten overleven.
Piketty’s succes berust op het sentiment van de geplaagde middenklasse: wij moeten er keihard voor werken en zij worden slapend rijk! Dit thema kenden we al, ik zou het willen betitelen als de oude ongelijkheid.
De Duitse filosoof Peter Sloterdijk houdt zijn vinger aan de pols van onze tijd. Sinds 2004 heeft hij drie boeken gewijd aan de gevolgen van de globalisering. Hierin legt hij meedogenloos de kwetsbaarheid van onze samenleving bloot en werpt hij een nieuw licht op ongelijkheid. Om de stand van de westerse beschaving te typeren schetst hij het beeld van een enorm glazen paleis, waarbinnen het welvarend deel van de mensheid zich verschanst heeft tegen de buitenwereld. Door zich steeeds meer aan nutteloze consumptie over te geven, houden deze bevoorrechten hun economieën in stand. Ondertussen wordt de glazen stolp van binnenuit ondermijnd door angst en onzekerheid.
Niet zonder reden: zij die worden buitengesloten, zullen in deze eeuw hun aandeel in de welvaart komen opeisen. Het is de vraag of de verwende consumenten in hun denkbeeldige paleis nog weerstand kunnen en willen bieden. Ten slotte confronteert Sloterdijk ons met de mondiale ecologische crisis en wijst hij op de noodzaak ons leven te veranderen.
Wie heeft gelijk? Sloterdijk? Om een realistisch beeld te krijgen van uw en mijn consumptie is de ecologische voetafdruk een goede maatstaf. Die geeft aan welk beslag wij leggen op wat de aarde ons oplevert, in hectares gemeten. De voetafdruk per land is niet heel precies te berekenen en verandert van jaar tot jaar, maar de onderlinge verhoudingen zijn al vele jaren hetzelfde. Dit overzicht toont de gemiddelde voetafdruk per inwoner voor vier landen (en wat beschikbaar is voor de hele wereldbevolking)
Verenigde Staten 8,0 ha.
Nederland 6,3 ha.
Beschikbaar (per peroon) 1,8 ha.
Algerije 1,6 ha.
Kenia 1,1 ha.
Wat zegt dit nu? De VS en Nederland leven op veel te grote voet, Sloterdijks ‘Kristalpaleis’ lijkt echt te bestaan. Het staatje laat ook zien dat er een wereldwijde strijd woedt om productieve hectares, die steeds schaarser worden bij een toenemende wereldbevolking. Duidelijk is dat onze overdadige levenswijze alleen maar is vol te houden omdat elders op de wereld armoede heerst. Het is dus niet verbazend dat Europa belaagd wordt door massa’s ‘illegale’ buitenstaanders.
Hier dringen zich de beelden op van overvolle bootjes met bestemming Italië en bestormingen van Spaanse enclaves. Wat te doen? Zo lang we niet leren globaal te denken en tegen beter weten in blijven geloven in de houdbaarheid van ons consumptieve bestaan, zullen we blijven hangen in het sentiment uit de aanhef van dit betoog. Om een nieuwe klassenstrijd te vermijden en de ecologische crisis te overleven, zullen we inderdaad moeten veranderen. Hoe? Als wetenschapper en filosoof ga ik u niet vertellen wat u moet doen. Wel heb ik een aantal suggesties. Laat het oor niet hangen naar economen en politici die u verzekeren dat alles in orde komt als onze economie zich straks herstelt. Blijf u kritisch bezinnen op uw manier van leven. Ga eens naar www.voetafdruk.eu en test uzelf. Bezoek een bijeenkomst in de Maand van de Filosofie, dan kunnen we samen dieper ingaan op het thema ongelijkheid.
Bart Petersen (is filosoof en socioloog)
Maand van de Filosofie
De Maand van de Filosofie is gewijd aan het thema ongelijkheid.
De Noord Oost Brabantse Bibliotheken (NOBB) houden twee bijeenkomsten over dit onderwerp.
Morgenavond spreekt rechtsfilosoof Ronald Tinnevelt (Radboud Universiteit Nijmegen) in Bibliotheek Oss over ‘Hoeveel ongelijkheid kunnen wij aan?
Politiek filosoof Marcel Wissenburg (Radboud Universiteit) houdt op woensdag 22 april in Bibliotheek Veghel de lezing ‘Hoeveel gelijkheid kunnen wij aan?’
Gespreksleider is de Nijmeegse socioloog en filosoof Bart Petersen
De lezingen morgen en op woensdag 22 april beginnen om 20:00 uur
Meer lezen?
Peter Sloterdijk. Je moet je leven veranderen : over antropotechniek (2009/2011)
Peter Sloterdijk. Het kristalpaleis : een filosofie van de globalisering (2004/2006)
Peter Sloterdijk. Sferen 2 : dl 3 Schuim : plurale sferologie (2004/2009)
Essay van de Maand van de Filosofie
Rutger Bregman & Jesse Frederik. Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers (2015)
Artikelen
Een hek in Mellilla – Foto van het jaar? (december 2015)
Moeilijke boodschap – Techniek helpt ons vooruit, maar kan ook onze ondergang betekenen. (april 2014)
De mens wordt volwassen door grote dingen (april 2014)
(woensdag 8 april 2015
