Een bibliothecaris wordt – dat moge duidelijk zijn – door veel informatie omringd. Boeken, tijdschriften, dvd’s, cd’s en steeds meer digitale content (waar ‘de bieb’ een abonnement op heeft genomen). Toch duurt het ooit jaren voordat je een bepaalde titel leert waarderen. Je liep er om heen; dacht dat het voor jou niet zo relevant was. Zo’n titel was tot voor enige jaren geleden voor mij het Financieel Dagblad.
Een blad voor ondernemers, aandeelhouders, mensen in de financiële wereld. Niet weggelegd voor de gemiddelde burger, of een eenvoudige bibliothecaris. Totdat de Amerikaanse directie van MSD aan de vooravond van de zomervakantie 2010 besloot ruim tweeduizend medewerkers van haar bedrijf in Oss te gaan ontslaan. Toen speurde ik alle kranten af op nieuws over dit voor onze regio zo rampzalige besluit. Uit nieuwsgierigheid en om er binnen de bibliotheek ‘iets’ mee te doen. Sinds die tijd zit deze krant in mijn ‘systeem’. Blader ik bijna dagelijks in de pauze het blad even door en pik regelmatig interessante artikelen op. Stukken die je in andere dagbladen niet aantreft.
Een krant voor ondernemers
Uiteraard gaat het in ‘het FD’ vaak over ondernemen, bedrijven, economie, politieke ontwikkelingen en geld. Komen veel professionals aan het woord. Het is natuurlijk een krant die opkomt voor een goed ondernemersklimaat. Maar daarnaast is het ook een krant die meer dan andere (landelijke) dagbladen oog heeft voor ‘een andere tijd’. Die veel redacteuren bespeuren. De redactie haalt vaak mensen naar voren die op hun manier, in hun omgeving bezig zijn om op een andere manier geld te verdienen. Mensen die verwoorden waarom ons oude model niet meer werkt; dat er een ander moet komen. Het zijn zelden hemelsbestormers, of dromers die niets tot stand brengen. Nee, vaak zijn het doeners die ‘iets’ anders beginnen.
Het FD is kortom een prima krant; erbij. Of naast een andere. Duur? Ja, best wel. Maar in de bibliotheken in Oss, Uden en Veghel kunt u hem (nog steeds) gratis komen lezen.
Een wereldbeeld
Het FD is, ondanks het feit dat ze veel aandacht schenkt aan die zich ontwikkelende ‘andere tijd’, in de grond natuurlijk een blad waar het om aloude econmische wetten draait. Ondernemers moeten ruimte krijgen om te ondernemen en geld verdienen. En hoe minder overheidsgedoe, des te beter. Zo’n visie werd afgelopen dinsdag door columniste Annemarie van Gaal verwoord. In een column die velen binnen de openbare bibliotheeksector verkeerd op de maag viel. In ‘Bibliotheek’ constateert ze dat openbare bibliotheken hun beste tijd hebben gehad. Dat er steeds minder boeken worden uitgeleend, de inkomsten van gebruikers niet veel (meer) voorstellen en dat dit alles ons maar liefst 600 miljoen per jaar kost. Haar conclusie: sluiten of meer inkomsten zien te verwerven. Enkele citaten:
Vandaag de dag houden we in Nederland best veel instituten in stand die vroeger een functie hadden, maar inmiddels nauwelijks nog iets toevoegen. Neem de bibliotheken.
Iedere keer als ik langs een bibliotheek loop, zie ik lege zalen met eindeloze boekenrekken. Af en toe zit er een verdwaalde scholier aan en van de tafels over zijn studieboeken gebogen of een student met een opengeklapte laptop voor zich. Het uitlenen van boeken is duidelijk een marginale activiteit geworden. Logisch, met alle informatie en verhalen die online beschikbaar zijn, worden gedrukte boeken steeds minder belangrijk. Met het uitlenen van boeken is allang geen geld meer te verdienen. Sommige bibliotheken proberen reuring te creëren met culturele avondjes, leesgroepen en workshops met gratis koffie of thee voor €12,50 per deelnemer, maar dat zet geen zoden aan de dijk.
De cruciale zin uit een achterhaald (?) werelbeeld
Met het uitlenen van boeken is allang geen geld meer te verdienen.
De column van Annemarie van Gaal is niet onopgemerkt gebleven binnen de bibliotheeksector. Collega’s hebben al uitgelegd dat Van Gaal waarschijnlijk zelden meer een bibliotheek van binnen heeft gezien. Iets aanvalt of negatief wegzet wat al lang zo niet meer bestaat. Het beeld van een duffe instelling waar het vooral zou gaan om uitlenen van boeken. Dat iedereen alles digitaal op het net kan ophalen. Zichzelf kan helpen. In de rest van dit artikel wil ik ingaan op het wereldbeeld van Annemarie van Gaal. Waarin alles uiteindelijk draait om geld verdienen. Een wereldbeeld dat door velen wordt gedeeld; maar tegelijkertijd aan alle kanten onder vuur ligt.
Lees in dit verband: Het regelmatig bezoeken van de bibliotheek verhoogt het geluk meer dan een salarisverhoging van €1.666.
Verdienmodellen
Onlangs sprak (o.a. op verzoek van de bibliotheek) de Nijmeegse hoogleraar duurzaam ondernemen Jan Jonker. In de Kruisherenkapel in Uden. Over zijn nieuwste boek: Nieuwe Business Modellen : samen werken aan waardecreatie. De kern van zijn betoog ligt opgesloten in het woord waardecreatie, uit de ondertitel. In zijn visie zullen commerciële bedrijven en andere (minder op winst beluste) organisaties, instellingen in de toekomst alleen kunnen overleven als zij ‘iets’ waardevols aan de samenleving toevoegen. Louter een (goedkoop) product of dienst leveren is niet langer voldoende. Afnemers zullen hen beoordelen op meer aspecten dan de prijs. Hoe gaan ze om met hun werknemers, toeleveranciers, het milieu, de ‘toekomst’. Dat klinkt raar in een tijd waarin winkels als een Primarkt of Action floreren, maar overal kun je ook zien dat burgers zich afkeren van instellingen die louter gefocust zijn op financieel rendement.
Pakkenproletariaat
Vorig jaar betoogde filosoof Klaas Mulder in zijn Pakkenproletariaat dat we als samenleving veel te veel jongeren hoog opleiden. Opleiden voor werkloosheid. Door elkaar versterkende tendenzen zal het aantal werklozen de komende jaren alleen maar toenemen. En een aantrekkende economie zal dat niet kunnen voorkomen. Ga als samenleving dus maar nadenken over een tijd waarin misschien een à twee miljoen werkwillende mensen geen betaalde baan meer zullen hebben. Of van het ene zzp-klusje naar het andere doorstrompelen. Pas allerlei onlangs zo parmantig aangepaste wetgeving maar weer aan. Denk na over grootschalige herverdeling van arbeid (de vijftienurige werkweek?), verlaag de pensioengerechtige leeftijd (of laat hem helemaal los!) en experimenteer volop met een basisinkomen. Én schrap veel overtollige banen, die we als samenleving volgens Klaas best kunnen missen. We zijn – samenvattend – hard op weg naar een tijd waarin we veel minder betaald werk zullen hebben. En daardoor over meer ‘vrije tijd’ zullen beschikken.
Het DIKW-model
Deze week reikte oud-(nationaal)ombudsman Alex Brenninkmeijer dit model aan. Hij werd door De Volkskrant geïnterviewd in zijn hoedanigheid als Nederlands lid van de Europese Rekenkamer. Een lang interview (twee pagina’s) waarin hij zich wederom liet kennen als een kritisch man, die punten aansnijdt waar velen (nog) omheen lopen. Op zeker moment merkt hij op dat zijn werk ergens toe moet leiden. Uiteraard zou je zeggen, maar als kritisch burger weet je – evenals Alex Brenninkmeijer – dat er talloos veel rapporten voor de onderste la worden gemaakt. Hij hoopt dat zijn inspanningen tot verbeteringen leiden. In dat verband heeft hij het over het DIKW-model. Een model dat nog een stapje verder gaat. Hij introduceert een woord dat feitelijk niet meer in onze technocratische tijd past: wijsheid. Het citaat is als volgt:
De gouden draad in mijn aanpak is het DIKW-model: van Data naar Informatie, naar Kennis, naar Wijsheid.
De column van Annemarie van Gaal is een typisch voorbeeld van dit model, maar de W ontbreekt. Ze verzamelt Data (Iedere keer als ik langs een bibliotheek loop, zie ik lege zalen met eindeloze boekenrekken. Af en toe zit er een verdwaalde scholier aan een van de tafels over zijn studieboeken gebogen of een student met een opengeklapte laptop voor zich). Die indrukken leiden tot Informatie: Het uitlenen van boeken is duidelijk een marginale activiteit geworden. Logisch, met alle informatie en verhalen die online beschikbaar zijn, worden gedrukte boeken steeds minder belangrijk. En dit levert Kennis op: Met het uitlenen van boeken is allang geen geld meer te verdienen. bibliotheken trekken minder klanten want alles wordt digitaal).
De Wijsheid is in deze column echter ver te zoeken. Om op basis van enkele summiere indrukken zo’n conclusie te trekken. Effe 600 miljoen besparen. Gezond verstand, enkel gevoelens, sweeping statements. En morgen nemen we als ondernemer op basis van andere indrukken een andere sector onder handen. Wie weet wat dat oplevert.
Een instituut dat op sterven na dood is
Anenmarie van Gaal laat in haar column vooral zien dat ze niet weet wat zich in een gemiddelde bibliotheek óók afspeelt. De tijd dat het daar vooral draaide om uitlenen en een tafel met enkele kranten en tijdschriften ligt al lang achter ‘ons’. In alle Nederlandse bibliotheken worden uiteenlopende ‘dingen’ georganiseerd, gedaan, uitgevoerd. De bieb wordt steeds nadrukkelijker een plek binnen een gemeenschap waar inwoners om uiteenlopende redenen naar toe gaan. En de medewerkers van de bibliotheek zijn degenen die zorgen dat er uiteenlopende activiteiten plaatsvinden. Voor diverse doelgroepen. Een breed scala aan werkvormen. Vaak samen met anderen; individuen, organisaties, instellingen en/of bedrijven. Eenmalig of in een reeks. Leuk en minder leuk. Drukbezocht of slechts voor enkelen of individuele burgers. Jong en oud. Arm en rijk. Laag-, middelbaar of hoger opgeleid. En we bereiken ook veel mensen met amper opleiding. Organiseren digitale bijspijkersessies. Klik & Tik-crusussen om laaggeletterden verder te helpen. De bibiotheek positioneert zich nog meer dan vroeger als een betrouwbare samenwerkingspartner, waar niet veel té gek of onmogelijk is. En altijd – altijd! – kunnen deelnemers die ‘iets’ meer van een bepaald onderwerp willen weten terugvallen op onze collectie. Fysiek, maar de laatste jaren – uiteraard! – ook digitaal. En – beste Annemarie van Gaal – voor goede digitale content moet nog steeds betaald worden. Content die de samenwerkende openbare bibliotheken centraal voor al haar leden inkopen. Zoals ze dat al tientallen jaren hebben gedaan.
De binnenstad – op sterven na dood
Annemarie van Gaal weet als ondernemer dat veel middenstanders het moelijk hebben. Door de digitale golf wordt de loop naar het (koop)centrum minder. Deze trend zal veel wethouders en citymanagers dwingen na te denken over alternatieve trekkers. De bibliotheek zal de komende jaren op steeds meer plaatsen naar voren worden geschoven als een instelling die hier een rol te spelen heeft. Graag wil spelen. Kan spelen. Waar leden én niet leden zeven dagen per week binnen kunnen stappen. Om ‘te vieren’ dat ze deel uit maken van een gemeenschap. Burgers die weten dat ze daar altijd welkom zijn; en consumptie is niet verplicht. Alleen enkele gedrags- en fatsoenregels.
Zo’n plek wordt ook belangrijker naarmate de groep ‘niet actieven’ groter zal worden. En groot worden zal die groep! Niet alleen door het massaal wegvallen van veel witte boorden én bullshit banen (Klaas Mulder’s verhaal in ‘het’ Pakkenproletariaat), maar ook doordat steeds meer babyboomers met pensioen gaan. En nog lang niet versleten thuis achter de geraniums willen gaan zitten. Nee, juist deze groep zal de komende jaren nog massaler op zoek gaan naar interessante ‘ervaringen’. Liefst dicht bij huis, en niet té duur. Deze drang zal ook toenemen naarmate ‘het pensioen’ kleiner en kleiner wordt. Koester kortom die plekken in onze samenleving. Laat ze bestaan. Laat goede mensen programmeren en zorg als overheid dat er geld is om ze overeind te houden. Overweeg zelfs om die hele instelling gratis te maken. Voor leden en niet-leden; alle burgers van uw gemeenschap. En bezoekers aan de regio. Het is een volstrekte illusie om te denken dat burgers enkele honderden euro’s per jaar willen of kunnen betalen voor ‘hun bieb’.
Zie bibliotheken vooral ook als motoren voor ontmoeting, debat, inspiratie. Waar mensen geïnformeerd kunnen worden. Waar ze anderen informeren en inspireren. Een plek waar de hele week ‘iets’ te doen is. Waar burgers graag naar toe gaan. Waar ze anderen kunnen ontmoeten. Een plek waar zelfs zzp’ers gratis gebruik van mogen maken. Willen ze meer, dan biedt Ronald van den Hof in ‘zijn’ Seats2Meet-locaties meer mogelijkheden aan.
De bieb als plek waar gepraat wordt over onze sterk veranderende samenleving. Die experimenteerders een platform biedt. Waar mensen, die misschien nog maar vijftien uur per week betaald werken, in hun ‘vrije tijd’ naar toe kunnen gaan. Om zichzelf en/of anderen te informeren. ‘Dingen’ tot stand te brengen. Anderen te helpen. Een zeer brede variëteit aan activiteiten. Een plek als motor voor de samenleving. Op onze manier zijn we hier in de regio Noord Oost Brabant al jaaaaaaaaaaaaaaaaaren mee bezig.
Hieronder enkele woorden. Activiteiten die we in dit kader bedacht én uitgevoerd hebben. We leven niet in de illusie dat we iedereen ‘wijs’ of ‘wijzer’ kunnen maken. We willen het wel en zullen alles op alles zetten om daar een steentje aan bij te dragen. De titel van een liedje van Rodney Crowell (uit 2005) komt nu weer bovendrijven: Ignorance is the enemy. Onwetendheid is de vijand (én dient in – onze moraal, missie en visie – bestreden te worden).
Wijsheid in crisistijd – Boekstart – Klik & Tik – Lezers van Stavast – Wijsheid van het hart – Voor ik dood ga, wil ik – Werk & Inspiratie – Boekenproeven – KennisMakers – This magic moment – Oefenen in een andere tijd – Ontnuchteringsjaren – Who’s in control? – Echte waarde(n) – Hoeveel (on)gelijkheid kunnen we aan? – Heel Veghel bakt – de Voorleesexpress – Geluksvogels – Herinneringskoffers – BoekenBezorgDienst – Kinderjury – Groowt Újes diktee – Tabletcafé – Openbare boekbespreking – Architectenwinkel – het Osse Lezersfeest –
Andere artikelen
Giep Hagoort – Beste Annemarie van Gaal, in de bibliotheek hebben ze geen tijd voor borrelpraat (16 april 2015)
Jacques Malschaert. De bibliotheek als anachronisme van deze tijd (17 april 2015)
Ap de Vries. ‘Waarde bibliotheek voor samenleving behouden’ (17 april 2015)
Erna Winters. Van de daken schreeuwen?! (20 april 2015)
Lees ook
Zevenhonderdduizend werkzoekenden komen niet vanzelf weer aan het werk (april 2015)
Wij ontberen een informatiefilter. Dat filter heeft een naam: wijsheid (april 2015)
(De) bibliothecaris steeds meer moeten gaan zien als antwoord op de behoeften die leven in de samenleving (maart 2015)
Grote merken verliezen terrein. Het vertrouwen kan nauwelijks lager (maart 2015)
Gun alle kinderen een schoolbieb (maart 2015)
Spiegeltje, spiegeltje aan de wand – heeft mijn werk eigenlijk wel zin? (februari 2015)
Steden benutten de economische potentie van onderwijs en cultuur veel te weinig (januari 2015)
Duurzaamheid loont en levert meer op dan geld (januari 2015)
“Mensen te voeden met de dilemma’s waar we voor staan” (maart 2014)
Én
Welbevinden – Het regelmatig bezoeken van de bibliotheek verhoogt het geluk meer dan een salarisverhoging van €1.666 (mei 2014)
VN – … als bibliotheken vooral opnieuw onderzoeken hoe we een actieve rol kunnen spelen in de gemeenschap … (maart 2013)
Last book (fotoproject van Reinier Gerritsen)
Citaat 249 (vrijdag 17 april 2015)
Homepage Citaten 2015
