Hans Bloemendal is overleden! Wie?
Hans Bloemendal, met een korte a!!
Wist niet dat hij nog leefde. Was hem een beetje uit het oog en oor verloren.
Hij is wel oud geworden. Overleed volgens een artikel in de NRC (van zaterdag 17 oktober 2015) op 7 oktober op 92-jarige leeftijd. In Malden, bij Nijmegen.
Obituaries, necrologieën
De laatste jaren lijkt het er op of Nederlandse kranten en tijdschriften vaker artikelen plaatsen over onlangs overleden, niet zo heel erg bekende mensen. In Groot Brittannië komt dit veel meer voor. Dagelijks staan daar in sommige kranten deze zogenaamde obituaries. Hier staat zo’n rubriek hooguit een keer per week in krant of tijdschrift. En soms slaan ze wel eens een week over. Dat kan ook gemakkelijk want het gaat om mensen die niet erg bekend waren. Naast deze rubrieken staan er natuurlijk vaak artikelen over recente, min of meer bekende doden in. Namen waar de krant niet om heen kan.
Deze necrologieën zijn vaak alleraardigst om te lezen. Je leert in zo’n relatief kort stukje meestal interessante mensen kennen. Die allen op hun eigen manier iets van hun leven gemaakt hebben. Voor anderen iets hebben betekend. Iets bijzonders tot stand hebben gebracht. Mis je zo’n artikel, dan is er niets aan de hand. Maar kwaad doet het zelden.
Hans Bloemendal
Af en toe komt er iemand aan bod die je al een beetje kende. Dat was met deze Hans Bloemendal (met korte a) zeker het geval. Er was een tijd dat ik hem dagelijks ‘op’ had staan. Cd’s die hij gemaakt heeft. Terecht ging het in ‘Er is meer tussen hemel en aarde dan wetenschap‘ over zijn muziek. Maar natuurlijk ook over zijn andere kant. Hans Bloemendal (geboren in 1923) is met zijn Joodse familie in de jaren dertig vanuit Duitsland naar Nederland gevlucht. De familie woonde in Fulda. Daar was kleine Hans al lid van het zangkoor van de lokale synagoge. In de oorlog dook hij onder. Overleefde als enige van zijn familie de oorlog. Werd biochemicus en was zijn hele werkzame leven verbonden aan de katholieke Universiteit van Nijmegen. In zijn vakgebied was hij naar het schijnt een grootheid. Ruim tachtig mensen zijn bij hem gepromoveerd. Heeft tot op hoge leeftijd gewerkt, onderzoek gedaan.
Een vluchteling
Vraag me af, of het feit dat hij vluchteling was een extra reden was hem nu, in onze onzekere tijden (waarin velen zich afvragen hoe het met ‘die vluchtelingen’ moet) in zo’n rubriek op te nemen. Hoop het niet. Weet wel dat Hans Bloemendal een perfect voorbeeld is van een vluchteling’ die iets bijzonders en waardevols aan ‘ons land’ heeft toegevoegd.
Oppervoorzanger
De tijd zal het natuurlijk leren, maar ik durf de stelling te betrekken dat Hans Bloemendal zal voortleven als zanger. Oppervoorzanger van de Amsterdamse Synagoge. Chazan was hij, voorzanger bij een joodse eredienst. Van 1949 tot 2009. Zestig jaar lang. Wekelijks is hij decennialang vanuit Malden afgereisd naar de sabbatviering in de synagoge aan het Jacob Obrechtplein. Samen met een mannenkoor luisterde hij de vieringen op. Zong daar de eerste stem. Kwinkeleerde hoog boven het (vaak bassende) koor uit. Geen idee waar ze over zongen. Waarschijnlijk bezongen ze de lof van God. Gebeden. Teksten die bij een bepaald ritueel horen. Diverse joodse feesten en gebruiken heeft hij met zijn gezang opgeluisterd. Gelukkig zijn er opnames gemaakt. Zwaar verslavende muziek. Vooral die stem, zijn stem. Optimistisch, troostende muziek.
Helaas niet opgenomen in de collectie
In de hoogtijdagen van de cd (tussen 1985 en 2005) zijn verschillende cd’s van Hans Bloemendal door Philips uitgebracht. Opnames uit de jaren zestig, toen hij in de kracht van zijn leven was. Om een of andere onverklaarbare reden zijn van hem en ‘zijn’ Amsterdam Synagogue Choir geen cd’s in de collectie van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken opgenomen. Hoop dat u hem via Spotify kunt leren kennen. Tot voor enkele jaren zag ik cd’s van hem in de opruiming liggen (bij Van Leest, Fame of De Bijenkorf). Die winkels bestaan niet meer. Informeer eens bij Sounds, Plato of Concerto. De Centrale Diskotheek heeft drie cd’s in haar collectie opgenomen.
Hoe heb ik hem leren kennen?
Lang geleden. Dat is zeker. Maar het moet gebeurd zijn tijdens een tv-programma van Wim Kayzer. Die man met dat ooglapje. Die vele jaren lang zeer interessante mensen voor zijn camera’s wist te krijgen. Programma’s waarin ze ‘zeeën’ van tijd kregen om uit te leggen wat hen bezighield. Waar ze mee bezig waren. Hoe ze tegen de wereld aankeken. Vaak waren het wetenschappers, kunstenaars, intellectuelen. Programma’s als Beter dan God, Nauwgezet en Wanhopig, Een Schitterend Ongeluk of Van de Schoonheid en de Troost. Programma’s waarin kijkers gevoed werden met dilemma’s.
Ik moet Hans Bloemendaal voor de eerste keer in een aflevering van Vertrouwd en o zo vreemd hebben gezien. Een vijftal uitzendingen over het menselijk brein. Opgenomen in een statig buitenhuis in de provincie. Waar op zekere avond Hans Bloemendal met (een deel van) ‘zijn’ koor optrad. In de hal. Op een trap. Imposant. Kort daarna moet ik Chants throughout the Jewish Year hebben gekocht. En vooral díe cd heb ik jarenlang gedraaid. Stond een beetje te verstoffen, maar nu ik ‘hem’ weer opzet komt meteen de magie terug. Luister eens naar track 9 (Hôdu, een lofzang op de goedheid van God) of track 6 (Owinu Malkeinu, O vader in de hemel heb medelijden met ons). Twee later aangeschafte cd’s zijn niet zo blijven hangen. Maar dat heeft vooral te maken met het feit dat met die eerste cd een nieuwe, volstrekt onbekende wereld openging. Waar je eindeloos in kon blijven dwalen.
Vertrouwd en o zo vreemd
In augustus-september 1995 zond de VPRO deze vijfdelige reeks uit. Totale duur: 19 uur tv. Gemiddeld vier uur per avond! Kom daar tegenwoordig nog maar eens om. Een reeks over het menselijke geheugen. Over iets wat alleen mensen kunnen: herinneren. Grote namen namen plaats voor zijn camera: Frans de Waal, Elizabeth Loftus, Gary Lynch, Willem Wagenaar, Gerhard Durlacher, Joseph Brodsky, Armando, W.L. Brugsma, Mario Vargas Losa én Hans Bloemendal. Twee (latere) Nobelprijswinnaars. En een aankomende winnaar (Frans de Waal?). Inmiddels zijn er verschillende gesprekspartners overleden. De oorlog kwam – in mijn vage herinnering – vaak voorbij. En het mysterieuze van onze hersenen. Dat we als mens nog lang niet begrijpen hoe die werken.
Inmiddels zijn we twintig jaar verder, is er veel aanvullend onderzoek verricht. Hebben andere hersenonderzoekers zeer boude beweringen gedaan (Dick Swaab, Victor Lamme).
Ik heb zo’n vermoeden dat deze uitzendingen nog alleszins de moeite waard zijn. Alleen is het tempo waarschijnlijk erg traag. Slow television? En ergens in een van die afleveringen hoor en zie je Hans Bloemendal met zijn stem en koor.
Het boek
In het najaar van 1995 verscheen bij Uitgeverij Contact Vertrouwd en o zo vreemd : over geheugen en bewustzijn. Een dikke pil (606 pagina’s) met een weerslag van de gevoerde gesprekken. In hoofdstuk 8 (Een meester in verdringen) staat Bloemendal centraal. De titel zegt bijna alles; over de ellende van WWII wilde hij niet of amper praten. Het hoofdstuk begint als volgt:
Hij is hoogleraar in de biochemie, oppervoorzanger bij de Nederlands-Israëlitische Hoofdsynagoge in Amsterdam, en bovenal is hij een meester in het verdringen.
Een licht bij de Klaagmuur
Onder deze titel verscheen in 2000 bij Contact een bundel verhalen over joodse feestdagen en gebruiken. Geschreven door Hans Bloemendal. Dat wil zeggen: hij heeft oudere versies van deze verhalen op zijn manier herverteld en opnieuw uitgebracht. Verhalen over Rosj Hasjana, Chanoekha, Toe Bisjwat, Poerim, Pesach, Sjawoeot, Soekkot, Jom Kippoer, de Omertijd, Tisja B’av en de Sjabbat Nachamoe. Verhalen die ongetwijfeld ook terugkeren in zijn muziek.
Lenen via Muziekweb
# – Chants throughout the Jewish year (1987) (ltitelnummer DJX0033)
# – The Jewish song (1994) (titelnummer DJX0328) (met enkele Nederlandse tracks)
# – Kedushah : and other chants from the Amsterdam Synagogue (1998) (DJX0529)
Meer lezen?kijken?
Wim Kayzer. Vertrouwd en o zo vreemd : over geheugen en bewustzijn (1995)
# – Vertrouwd en o zo vreemd (dvd) (19 uur) (1995)
Dick Swaab. Wij zijn ons brein : van baarmoeder tot Alzheimer (2010)
Victor Lamme. De vrije wil bestaat niet : over wie er echt de baas is in het brein (2010)
Hans Bloemendal. Een licht bij de Klaagmuur : verhalen bij de joodse feestdagen (2000)
# – Nauwgezet en Wanhopig (1989/2009) (8 uur) (dvd)
# – Een Schitterend Ongeluk (1993/2008) (15 uur) (dvd)
# – Van de Schoonheid en de Troost (2000/2007) (14 dvd’s)
Wim Kayzer. Een schitterend ongeluk : Wim Kayzer ontmoet Oliver Sacks, Stephen Jay Gould, Stephen Toulmin, Daniel C. Dennett, Rupert Sheldrake en Freeman Dyson (1993)
Citaat 299 (dinsdag 20 oktober 2015)
Homepage Citaten 2015
