Woensdag 9 december 2015 had de openbare bibliotheeksector haar landelijke toogdag. Zo’n dag waarop een bepaalde branche of sector samenkomt om te vieren dat we met z’n allen lekker bezig zijn met ons goede en zinvolle werk. Bedoeld om geïnspireerd te worden, workshops bij te wonen, te netwerken, een lekkere lunch mee te pikken en ergens aan het eind van de dag met een borrel af te sluiten. Niets bijzonders. Dagelijks worden er verspreid over heel Nederland honderden gehouden. Dit keer was de beurt aan het Zuiden van ons land. Er waren negenhonderd deelnemers in het Klokgebouw in Eindhoven. Typisch zo’n plek waar dit soort bijeenkomsten de laatste jaren verdacht vaak worden gehouden. Een oud industriecomplex dat een nieuwe bestemming heeft gekregen. Denk aan de Spoorzone in Tilburg of de Noordkade in Veghel.
Uiteraard was het thema in Eindhoven, op deze plek ‘Licht‘. Uiteraard was er een bekende dagvoorzitter (Frits Spits) en enkele sprekers van buiten de sector. Die tijdens de gezamenlijke sessie voor de lunch een volle zaal toespraken. En uiteraard was er een keynote spreker (zo heet dat). Dat was deze dag Danny Mekic. Nelleke Noordervliet las een column voor. En Frits Spits sprak professioneel met enkele collega’s.
Na de lunch verdeelden de bezoekers zich over verschillende kleinere en grotere zaaltjes, waar iedereen bijgepraat kon worden over nieuwe ontwikkelingen en diensten. Verspreid over de hele hal en zelfs buiten stonden standhouders met hun nieuwe producten.
Een geanimeerde dag. Honderden kaartjes zijn uitgewisseld. Oude banden aangehaald; en nieuwe ontstaan. Veel gekletst over het verleden. Herinneringen gedeeld. En rond vijf uur-half zes was het afgelopen en stroomde de centrale hal vol voor een borrel. Geen bitterballen dit keer. Aan de hoeveelheid collega’s die bleven nabuurten kon je afmeten dat het een geslaagde dag was geweest. Die voor een collega van onze organisatie op een bijzondere manier eindigde.
Jan de Waal
Collega Jan de Waal is in 1987 bij de Osse bibliotheek begonnen. Als stagiaire van een toen nog bestaande parttime-opleiding voor zij-instromers. Jan had zo rond zijn 35e jaar besloten een andere richting in te slaan en bedacht dat ‘de bieb’ wel iets voor hem zou kunnen zijn. Dat was een goeie inschatting want Jan is – durf ik te constateren – een geboren bibliothecaris. Behulpzaam, deskundig en hij weet om te gaan met mensen. En al snel bleek dat hij vooral bezig wilde zijn met de toekomst. De digitale wereld. Die zich zo aan het eind van de jaren tachtig steeds nadrukkelijker in ons dagelijks leven invrat. Het was de tijd voor internet; de hoogtijdagen van video en cd’s. In die periode begon Jan in Oss. Er lag een Mekka op hem te wachten. Maar dat wist hij niet. Noch wij en de rest van de samenleving. Jan stapte op het goede moment bij ons binnen. Voor hem. En ons, de bibliotheek Oss.
Hij heeft binnen de Bibliotheek Oss alle ruimte heeft gekregen om zijn passie uit te leven: de digitale wereld verkennen en bedenken wat voor mogelijkheden daarin voor de bibliotheek lagen. Hij heeft op dit terrein niet alleen in Oss mogen pionieren, maar de laatste vijfentwintig jaar ook op verschillende anderen plekken in Nederland. Kern van zijn vakmanschap was én is dat hij als geen ander aanvoelt wat voor digitale trends er op ons allen afkomen. En te duiden wat relevant is of niet. Om – op basis van die analyse – IETS te gaan doen. De zin (of levensmotto van Seth Godin) ‘Go, make something happen’ is bij uitstek op Jan van toepassing. Blijf niet te lang hangen in het schrijven van een beleidsstuk, medestanders zoeken, wachten op formele toestemming etcetera. Nee. Jan heeft altijd geprobeerd buiten de formele kaders te werken. Is een geboren rommelaar. En dat is positief bedoeld. Wel lastig voor mensen – zoals ik – die ooit geacht werden hem aan te sturen. Maar ook op dit punt liep/loopt hij vooruit op trends. We zijn ook binnen de bibliotheeksector hard op weg naar zeer platte, zelfsturende teams. Waarin we elkaar in teamverband scherp houden en veel human resource ‘gedoe’ naar de achtergrond zal worden geschoven.
Door zijn inzet was de Osse bibliotheek keer op keer de eerste Nederlandse bibliotheek met bepaalde digitale gadgets, ‘dingen’, applicaties. Ik ga ze hier niet opnoemen. Dat zou ik niet alleen kunnen (qua volledigheid), maar is ook een beetje saai. En past ook niet bij Jan: terugkijken. Alhoewel dat ook niet helemaal waar is, want naast zijn ‘normale’ digitale bezigheden heeft hij in de afgelopen (bijna) dertig jaar ook nog tentoonstellingen over vroeger tot stand gebracht. Werkt mee aan een website met oude foto’s van zijn geboorteplaats, Eindhoven. En onderhoudt in zijn vrije uren (maar dat is een moeilijk begrip bij hem, want hij werkt feitelijk altijd) ook nog een website met werk van Jacques de Loustal.
Digibieb
Op zeker moment kreeg ‘het land’ lucht van zijn inspanningen in Oss en is hem gaan benaderen. Om mee te denken, te adviseren. Wat moet de openbare bibliotheeksector met spelletjes? Het ebook? Websites? Sociale media? De cloud/ GMail? Hij had uiteraard ook niet de wijsheid in pacht maar op sommige momenten leek hij wel Koning Jan, in het land der digitale blinden. Er was een tijd dat de bibliotheekwereld en vooral veel bibliothecarissen geen benul hadden wat ze hiermee aan moesten. En Jan kon een verhaal vertellen. Enthousiast, visionair. Hij zag overal kansen en mogelijkheden. Om geld binnen te halen, activiteiten te organiseren voor en met uiteenlopende doelgroepen die vaak moelijk aan de bieb waren te koppelen.
Ergens in die tijd ging Jan zich zelf als Digibieb positioneren.
Hij heeft duizenden collega’s in den lande toegesproken. En leden, bezoekers, mensen, burgers. Hoe u ze ook wilt noemen. Mensen die meer willen weten over bepaalde digitale zaken. Workshops, cursussen geleid. In werkgroepen meegedacht. Gesproken met leveranciers en bouwers van websites en andere applicaties. Altijd opbouwend. En kritisch. Diplomatiek, charmant. Maar als iets hem niet zinde, dan liet hij dat met een lach om de mond wel degelijk weten. Met een grap en een grol, een kwinkslag hier en daar nam hij veel collega’s en mensen voor zich en zijn ‘verhaal’ in.
Pensioen
U heeft het waarschijnlijk al aangevoeld. Dit artikel eindigt niet in mineur maar zeker is wel dat Jan de Waal op vrijdag 11 december 2015 afscheid neemt van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken. Dat is de naam van de organisatie waarin de Openbare Bibliotheek Oss is opgegaan. Jan is in september van dit jaar 65 jaar geworden en moet drie maanden later ons pand verlaten. Hij mag van zijn pensioen gaan genieten. Alleen weet ik, en Jan zelf en vele andere collega’s in Oss en verre omstreken dat die zin niet op hem slaat. Genieten van zijn pensioen!? Jan geniet van lekker bezig zijn! Iets tot stand brengen. En dat mag hij nu formeel niet meer doen in Oss. Maar hij zal ongetwijfeld als bejaarde zzp’er overal waar mogelijk doorgaan met wat hij jarenlang gedaan heeft.
Een eerbetoon
Dit stukje eindigt met een prijs. Die woensdag aan het slot van het landelijke bibliotheekcongres aan hem werd overhandigd. Door de enige bibliotheekprofessor die Nederland rijk is: Frank Huysmans. In zijn hoedanigheid als voorzitter van de zogenaamde Victorine van Schaickprijs voor innovatief bibliotheekwerk. Die prijs bestaat in drie smaken. Jan kreeg de oeuvre-variant. Om collega’s te eren die voor en in de Nederlandse bibliothekesector gedurende meerdere jaren vernieuwend bezig zijn geweest. En hun kennis en inzicht hebben gedeeld met ‘het land’.
Een meer dan terecht slotakkoord van een mooie carrière. Waar we morgen, vrijdag de 11e december 2015, met z’n allen in de bibliotheek Oss een borrel op zullen nemen.
Uit het juryrapport
‘Jan de Waal is het synoniem van “het digitale geweten van de openbare bibliotheken in Nederland“. Als Jan zegt dat het goed is, is het ook goed. Als Jan zegt dat het beter kan, kan het ook beter. (…) Naast een geweten is Jan ook een missionaris. Hij verkondigt het digitale geloof aan analoge heidenen. Al jaren lang. (…) Met regelmaat publiceerde hij artikelen. Soms beschreef hij welke ontwikkelingen hij zag, maar vaak was zijn artikel al verpakt in een tien-punten-plan over hoe iets te realiseren. Ook was Jan niet te beroerd om in de vorm van een polemiek iets aan de kaak te stellen wat beter kon.
Een digitale bibliothecaris met een missie, dat is Jan de Waal. Met zijn opiniestukken, zijn informatieve lezingen en zijn digitale communities heeft Jan de Waal enorm bijgedragen aan het bewustzijn van medewerkers in openbare bibliotheken over de digitale ontwikkelingen. Deels kon hij dat doen omdat hij in dienst was bij verschillende bibliotheekinstellingen, maar evenzeer deed hij dat bij nacht en ontij in zijn eigen tijd. Een guerrilla-innovator avant la lettre. Die, ook al begint vandaag officieel zijn pensioen, niet achter de geraniums zal plaatsnemen maar gewoon verder gaat met zijn missiewerk.’
Een reclamespot, tot slot
Op zijn website staat vandaag nog de volgende zin, die binnenkort deels aangepast zal moeten worden:
Naast mijn werk bij de bibliotheek werk ik als zelfstandige en geef workshops en lezingen door het hele land. Ik vind het inspirerend om mijn kennis over allerlei digitale zaken te delen met geïnteresseerden en sta bekend om mijn geduld en gedrevenheid bij het geven van uitleg hierover. Geen enkele workshop of lezing is exact hetzelfde; ik probeer zo veel mogelijk rekening te houden met de achtergrond van het publiek en spits daar mijn verhaal op toe. Workshops of lezingen op maat zijn mogelijk voor kleine groepen individuen, voor scholen en andere non profit instellingen en voor bedrijven.
Tekst toespraak Frank Huysmans (aanvulling zaterdag 12 december 2015)
Lofrede bij de uitreiking van de Victorine van Schaick Oeuvreprijs aan Jan de Waal
Het Nationale Bibliotheekcongres, Eindhoven, 9 december 2015
Als we aan een zaal vol bibliotheekmensen zouden vragen: ‘wie is de meest digitale bibliothecaris van Nederland’ dan zal er één naam zijn die met kop en schouders boven de rest uit steekt. En dat is die van Jan de Waal. Jan de Waal is het synoniem van het ‘digitale geweten van de openbare bibliotheken in Nederland’. Als Jan het zegt dat het goed is, is het ook goed. Als Jan zegt dat het beter kan, kan het nog beter.
Als we aan diezelfde zaal zouden vragen wie er wel eens een lezing van Jan de Waal heeft bijgewoond gaan weer bijna alle vingers de lucht in. Want naast een geweten is Jan ook een missionaris. Hij verkondigt het digitale geloof aan analoge heidenen. Al jaren lang. De tablet is zijn bijbel en Steve Jobs is zijn profeet. Elke paar maanden verschijnt er via Slideshare wel een update van zijn presentaties over digitaal lezen, over de digitale ontwikkelingen of over werken met de tablet.
Als we aan diezelfde zaal zouden vragen wie er wel eens een artikel van Jan gelezen heeft, krijgen we weer alle vingers de lucht in. Met regelmaat publiceerde hij artikelen. Soms beschreef hij welke ontwikkelingen hij zag, maar vaak was zijn artikel al verpakt in een tien-punten-plan over hoe iets te realiseren. Ook was Jan niet te beroerd om in de vorm van een polemiek iets aan de kaak te stellen wat beter kon.
Een digitale bibliothecaris met een missie, dat is Jan de Waal. Hij organiseerde zijn eigen communities. Hij stond aan de wieg van een landelijke Joomla!-werkgroep en beheerde menig e-book-platform en last but not least: de bibliotheek op Second Life – googlet u even wat dat ook alweer was. Hij preekte niet alleen de digitale wereld, hij leefde ook de digitale wereld.
Met zijn opiniestukken, zijn informatieve lezingen en zijn digitale communities heeft Jan de Waal enorm bijgedragen aan het bewustzijn van medewerkers in openbare bibliotheken over de digitale ontwikkelingen. Deels kon hij dat doen omdat hij in dienst was bij verschillende bibliotheekinstellingen, maar evenzeer deed hij dat bij nacht en ontij in zijn eigen tijd. Een guerrilla-innovator avant la lettre. Die, ook al begint vandaag officieel zijn pensioen, niet achter de geraniums zal plaatsnemen maar gewoon verder gaat met zijn missiewerk.
Tot slot: nog even terug naar die zaal met bibliotheekmedewerkers. Als wij die zaal zouden vragen of Jan de Waal om deze reden de Victorine van Schaick Oeuvreprijs zou verdienen, zouden opnieuw alle vingers de lucht in gaan. Jan, laat dit een teken van dankbaarheid zijn voor wat je voor de bibliotheekbracnhe bent geweest: een pionier en missionaris pur sang.
Het bestuur van de Stichting Victorine van Schaickfonds
Mark Deckers
Anneke Dirks
Seher Hazinedar (secretaris)
Frank Huysmans (voorzitter)
Willy van der Kwaak
Perry Moree (penningmeester)
Michel Wesseling
Erna Winters
Citaat 316 (donderdag 10 december 2015)
Homepage Citaten 2015
