Wat delen we met elkaar?
Deze vraag, deze zin is het nieuwe jaarthema van de samenwerkende bibliotheken in Noord Oost Brabant.
De opvolger van ‘Oefenen in een andere tijd‘. Nieuw is dit keer (ná elf voorgaande thema’s) dat de Openbare Bibliotheek in ‘s-Hertogenbosch meedoet. Dat wil zeggen: we hebben gezamenlijk dit thema bedacht. Denken verder na over subthema’s, een logo, het aanzoeken van interessante sprekers, organiseren wellicht samen een tentoonstelling of een debat. Maar los daarvan worden onderdelen van dit brede thema vooral lokaal in de verschillende bibliotheken en gemeentes uitgewerkt.
Een kapstok
Zo’n jaarthema zie ikzelf al jarenlang als een soort kapstok. Waar je een jaar lang verschillende ontwikkelingen in de samenleving als het ware aan kunt op hangen. Zaken die spelen, gaan spelen. Waarover mensen zich zouden moeten willen informeren. Om een standpunt te kunnen innemen. Zaken waarover geschreven wordt. Boeken verschijnen, programma’s op tv of radio, geblogd wordt. Een jaarthema waarbij je regelmatig kunt constateren dat deze gebeurtenis of trend óók bij het thema past.
De kunst is kortom een zin te bedenken die dat toelaat. Oefenen in een andere tijd (en het seizoen daarvoor Oefenen voor een andere tijd) was zo’n thema. Keer op keer zag je dingen in de samenleving die daarmee te maken hebben/hadden. Mensen die zich om uiteenlopende redenen realiseren dat er op dit of dat terrein ‘iets anders’ moet gebeuren. Overkoepelend bij de meeste oefenaren is het inzicht dat het geen zin heeft te wachten op boven ons gestelde machten. Veel oefenende burgers weten diep in hun hart dat die ‘machten’ een groot deel van het probleem zijn. Die ongewild de malaise in stand houden. Met twintigste eeuwse visies de problemen van onze eeuw te lijf (willen) gaan.
De commons
Het nieuwe thema diende zich in het begin van de zomer aan. Een Engels woord kwam bovendrijven: de commons. Die verwijst naar een tijd waarin sommige ‘dingen’ van ons allemaal waren. Waar we ons allemaal ooit in mindere of meerdere mate verantwoordelijk voor voelden. Waarbij we elkaar in de gaten hielden. Zorgden dat een bepaalde instantie, instelling, of ‘ding’ kon blijven bestaan. Dingen in het publieke domein. Niet van ‘de staat’, ‘de markt’ noch van een individu. Denk aan zaken als ‘ons’ vervoer. Onze zorg, ons onderwijs. Gezonde lucht, ‘de krant’, onze energievoorziening. En binnenkort start de discussie over wie de revenuen van de inzet van robots en zelflerende systemen zal krijgen. Onze democratie, de ruimte, ons bedrijf et cetera. Als je er op gaat letten dan zie je overal dat dit soort ‘fenomenen’ de laatste jaren steeds minder ‘van ons’ zijn geworden. Overgenomen door ‘de markt’ en andere partijen. Waardoor we als burgers de grip over uiteenlopende zaken zijn kwijtgeraakt. Niks meer te zeggen hebben over hoe het (verder) zou moeten. Mensen lopen daar tegenaan. Begrijpen vaak niet hoe dingen, die ooit van ‘hen’ waren, niet meer van hen zijn maar deel zijn gaan uitmaken van onbestemde organisaties. Ver weg. Bureaucratisch. Log. Die ondanks alle reclame en andere marketingeninspanningen niet bezig met mijn belang; maar meer met een onbestemd, ver weg gelegen corporate doel. In die samenleving zijn uiteenlopende mensen, om een variëteit aan redenen aan het oefenen geslagen. Weg van die tendens.
Van wie is de maan?
Het thema was nog niet rond (dat wil zeggen : de titel was nog niet uit de hoge hoed komen rollen) of er dienden zich enkele dingen aan die perfect binnen dit thema passen. Een inkoppertje was een column van Mari van Rossem in de Osse editie van het Brabants Dagblad: ‘Moeten parochianen kerk dan maar kopen? ‘ Of de lancering van een nieuwe naam voor drie welzijnorganisaties, die in Noord Oost Brabant gaan samenwerken: Ons Welzijn. Een rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (De robot de baas), waarin serieus nagedacht wordt over de verdeling van de revenuen. Of een aflevering van Tegenlicht waarin ‘cowboys’ vertellen over hun plannen om in de ruimte platina te gaan ‘mijnen’. Waarbij meteen de vraag opkomt: Van wie is de maan? Deze zin was trouwens een van de vele werkitels. En van wie is trouwens Elsevier?
Zorgeloos.care
Het belangrijkste signaal dat dit thema (Wat delen we met elkaar?) klopt, heeft te maken met de lancering van een nieuw initiatief. Door Jos de Blok en Jan Rotmans: Zorgeloos.care. Twee heren die als geen ander begrijpen dat er op veel terreinen van ons menselijk samenleven ‘iets’ niet goed zit. Waar iets schuurt. En dat het tijd wordt om ‘het’ anders te gaan doen. Andere wegen in te slaan. Weg van manieren die niet meer werken. Jos de Blok is de oprichter van Buurtzorg, een snel groeiende club hulpverleners die zich als een zwerm over Nederland uitspreidt. En niet in de val loopt om er een grote, bureaucratische schil omheen op te bouwen. En Jan Rotmans, de hoogleraar transitiekunde uit Rotterdam die als een soort profeet door Nederland trekt en overal het zaad van de twijfel zaait dat we midden in een kanteling zitten. Er komt in zijn ogen een compleet ander tijdperk aan. En in die kanteling zullen we overal ‘dingen’ anders gaan doen. Moeten gaan doen. Op zoek naar de beste oplossing voor de vele problemen waar we als mensheid mee te maken hebben. 
In zijn laatste boek (Verandering van tijdperk : Nederland kantelt) staat een hoofdstuk over veranderingen in de zorg (Kantelende zorg). In dat hoofdstuk zitten al de aanzet voor het initiatief dat vorige week werd gepresenteerd. In dit boek staat ook een interview met Jos de Blok. Uit dat interview (op pagina 87) enkele quotes
“Ik zou eigenlijk econoom worden. Ik heb een paar jaar economie aan de HEAO gestudeerd, maar dat vond ik niets. Het draaide alleen maar om geld. Toen ben ik verpleegkunde gaan studeren. Mijn moeder was gezinsverzorgster en ik heb twee broers die verpleegkundigen zijn. Het idee bij ons thuis was dat je iets moest betekenen voor elkaar en je geld zinvol moet besteden. Als ik terugkijk, is dat de basis voor de opricting van Buurtzorg.”
“In 1986 begon ik als wijkverpleegkundige en dacht ik: ‘Dit is fantastisch.’ Ik ging gewoon op pad om mensen te helpen voor de lokale Kruisvereniging. Met de bestuurder ging ik een keer per jaar uit eten. Door het hele land had je kleine kantoren en uitleenpunten. Met collega’s vormde je een zelfsturend team. Er waren geen functioneringsgesprekken en beoordelingen, allemaal flauwekul. Hierdoor was je veel kritische rop elkaar. We waren stevige persoonlijkheden met een groot relativeringsvermogen. Je moest namelijk wel knap ingewikkelde dingen kunnen oplossen.”
“Uitgangspunt van Buurtzorg was de wijkverpleegkundige van vroeger, maar wel op een moderne manier. Met zelfsturende teams van professionals, zonder management, in een zo plat mogelijke organisatie. Bij alles wat we doen, vragen we ons af: ‘Is dit de eenvoudigste manier?’ Alles staat in het teken van de relatie tussen professional en klant. Die moet in ere hersteld worden.”
Jan Rotmans formuleert het (op pagina 95) als volgt:
Uiteindelijk zit de transitie van de zorg niet in het systeem, maar in onszelf. Wij vormen het systeem en kunnen dat niet buiten onszelf plaatsen en het systeem de schuld geven. Wij zijn het systeem. Als we de zorg willen transformeren zullen we onszelf moeten transformeren. Wij als patiënten, professionals, specialisten, huisartsen, managers en verpleegkundigen. Wij maken samen het verschil.
Matthieu Weggeman
Op de website van Zorgeloos.care staan naast De Blok en Rotmans ook ene Kim Spinder en hoogleraar innovatie management Mathieu Weggeman. En dat laatste is opmerkelijk én consistent met de richting die Jos de Blok met zijn Buurtzorg is ingeslagen. En de weg die Zorgeloos.care waarschijnlijk ook wil inslaan. In een land vol hoogopgeleide mensen is het not longer done om werknemers als kleine kinderen te behandelen. Die continue vanuit verschillende gremia gemonitord moeten worden. Feitelijk gewantrouwd. Of ze niet vanuit zichzelf de goede dingen kunnen of zouden willen doen. Matthieu Weggeman weet dat die weg (georganiseerd wantrouwen op de werkvloer) volstrekt haaks staat op wat er in de 21e eeuw wel moet gebeuren. Loslaten. Vertrouw aan een team professionals toe dat zij (met z’n allen) in hun vak weten wat goed werk is. Goed voor de ‘klant’ en de werknemers. Teams die elkaar scherp houden, elkaar op fouten wijzen, verantwoordelijk zijn voor bijsturen, behalen van een goed eindresultaat. Niet toevallig verschijnt er juist nu een boek van hem: Essenties van leidinggeven aan professionals : hoe je door een stap terug te doen, beter vooruit komt. Waarin hij voortborduurt op een boek uit 2007 (Leidinggeven aan professionals? Niet doen! : over kenniswerkers, vakmanschap en innovatie). Deze gedachten zijn niet nieuw. Worden ook door andere denkers naar voren gebracht; zoals onlangs de Waalse onderzoeker Frederic Laloux (in zijn Reinventing organizations : de Nederlandse editie).
Zorgeloos.care
Vorige week werd dit initiatief gelanceerd. Doel is om in 2017 te starten met een nieuwe ziektekostenverzekering. Een gigantische klus en uitdaging. Op dit moment zoekt Zorgeloos.care tienduizend Nederlanders die zich aan dit plan willen verbinden. Het is nog redelijk vrijblijvend, maar Jos de Blok c.s. hebben wel een groep mensen nodig die zich uitspreken. Zich willen commiteren. Die wellicht uitgenodigd zullen worden om mee te denken. En te zijner tijd over willen stappen.
De Correspondent
Dit plan lijkt een beetje op het initiatief van Rob Wijnberg. Die in het vroege voorjaar van 2013 vroeg of vijftienduizend mensen bereid waren te zijner tijd zestig euro te gaan betalen voor zijn idee: een digitaal soort opiniedagblad. Dat lukte binnen een oogwenk, en nu, ruim tweeenhalf jaar later, zijn er ruim veertigduizend betalende ‘leden’. Zorgeloos.care vraagt op dit moment aan de ondertekenaars nog geen geld, maar iedereen zal begrijpen dat mocht het lukken, er een moment zal komen dat je van ziektekostenverzekering gaat switchen en (hoogstwaarschijnlijk) minder gaat betalen aan deze nieuwe partij. Maar ik vermoed dat het daar de eerste tienduizend aanmelders in eerste instantie niet om te doen is.
Column Rutger Bregman: Op deze change hope ik, Jesse Klaver (20 mei 2015)
Wat delen we met elkaar?
Het idee om de verzekering tegen ziektekosten weer in ‘eigen hand’ te gaan nemen is een voorbeeld van ons jaarthema. Veel burgers voelen op de een of andere manier aan dat de overige partijen ongetwijfeld hun best doen, maar dat in the end het bij dit soort bedrijven toch te veel gaat om het zwarte getal onder streep. Waardoor het ‘ons’-gevoel ontbreekt. Daarbovenop komen diverse signalen naar buiten waar ook steeds meer zorgconsumenten vraagtekens bij zetten. Té hoge salarissen voor de top, té veel glossies, reclamecampagnes om over te stappen naar ongeveer hetzelfde. Kritische burgers die zich afvragen of marktwerking in de wereld van de zorg wel zo verstandig is.
Autoriteit en gezag
Op de (verre) achtergrond speelt ook mee dat veel burgers geen ontzag meer hebben voor een ziektekostenverzekering. Door allerlei schandalen en ervaringen zijn deze instituties, evenals andere pilaren binnen de samenleving van hun voetstuk gevallen. Ze stralen geen gezag of autoriteit meer uit. Wat resteert is een zielloze organisatie met veel macht (én bureaucratie) waar veel klanten zich steunend en zuchtend bij neerleggen. Komt er een serieus alternatief op dan zouden het wel eens reuzen op lemen voeten kunnen blijken te zijn. Dan wordt Zorgeloos.care een nieuwe autoriteit. Maar dan meer in de zin die de Belgische hoogleraar Paul Verhaeghe ziet ontstaan. Autoriteiten die niet top-down denken en handelen, maar meer horizontaal én naast de mensen zullen en willen staan. Als een instituut/organisatie waar je op kunt bouwen. Die je vertrouwt. Waardeert om haar efficiency, effectiviteit en vakmanschap. Paul Verhaeghe spreekt op dinsdag 19 januari 2016 in theater Markant over dit onderwerp. Samen met sociologe Christien Brinkgreve, die ook over het terugverlangen naar gezag schreef. Dit kantelcollege afficheren we als Een ander verhaal over autoriteit en gezag (entree is gratis, u dient zich wel aan te melden). Deze avond wordt mede mogelijk gemaakt door Energie Uden. Een ander voorbeeld; in een andere sector. Waar nagedacht wordt over die vraag: Wat delen we met elkaar?
Op dinsdag 8 december stond de teller rond kwart over elf ’s avonds op 4.542 ondertekenaars.
Toevallig (!) verscheen onlangs Het alternatief voor de zorg : humaniteit boven bureaucratie (een initiatief van de Stichting Beroepseer) met in de redactie Jos de Blok
Citaat 314 (dinsdag 8 december 2015)
Homepage Citaten 2015
