Lucas De Man – We staan net als toen voor grote veranderingen. Moeten op zoek naar nieuwe vormen van samenleven, van economie, van democratie.

Zo heb je nooit van de man gehoord; en vervolgens kom je  hem ‘overal’ tegen.

De Man, zijn voornaam is Lucas.

Begin januari maakte iemand me op hem attent. Deze Belgische theatermaker heeft een voorstelling gemaakt die jij moet gaan zien! Sluit aan bij hoe jij naar de samenleving kijkt; waar je mee bezig bent. Hij kon niet weten dat ik niet zo veel met theater heb. Het vaak een raar fenomeen vind. Het vaak mijd en er in kranten omheen lees. Dus had ik nog nooit van hem gehoord. Ging na die aansporing wel op zoek naar een moment om die voorstelling te gaan bekijken. Helaas. Alles uitverkocht. Totdat – toevallig – enkele dagen later een extra voorstelling werd bijgeboekt. In Amsterdam, in Pakhuis De Zwijger.

Een performance lecture
Dus zag ik hem op vrijdagavond 19 januari zijn In Search of Europe spelen. Een Engelstalige solo-voorstelling, een zogenaamde performance lecture. Waarin hij verslag doet van zijn bezoek aan interessante Europeanen. In mei 2015. Toen hij met een klein team (inclusief cameraman en geluidstechnicus) in acht landen een twintigtal mensen bezocht die in hun omgeving bezig zijn met ‘andere’ dingen. Allemaal mensen, die – om met een oud jaarthema te spreken – aan het oefenen zijn voor én in een andere tijd. Opvallend is vooral dat woord ANDER. Dat Lucas in zijn voorstelling(en) en andere optredens ook bezigt. Er is niet zo zeer een betere samenleving aan het ontstaan. We zitten midden in een gigantisch transitietraject, maar hij is de laatste om te denken dat er een een ‘betere’ samenleving aan het ontstaan is. Nee: er komt een (heel) andere tijd aan. Waarin – vooral dat – andere waarden (gaan of zullen) overheersen. Die twintig Europeanen (in Gent, Madrid of Istanboel) zijn allen op hun eigen manier tot de conclusie gekomen dat ‘het’ anders moet en zijn begonnen het anders te gaan doen. In zijn voorstelling De Man Door Europa merkt op zeker moment iemand op dat het belangrijk is dat er gemeenschappen ontstaan. Als doel op zich. Nog los van waar die mee bezig zijn. Een wijze opmerking in een tijd van hyper individualisme, selfies en het idee dat het vooral om MIJ moet draaien.

Wat delen we met elkaar?
Dit jaarthema van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken kent Lucas De Man niet. Maar hij begrijpt deze zin – beter: vraag – zonder enige twijfel. In zijn bijzondere voorstelling (lezing, performance?) komt het begrip COMMONS nadrukkelijk aan de orde. Dat we als mens(heid) na moeten gaan denken of we zaken die ooit van ‘ons’ waren, niet weer terug moeten gaan ‘pakken’. En dat reclaimen van ‘the commons’ kan alleen door groepen mensen worden gedaan. Mensen die nadenken over een bepaald terrein van het menselijk doen en handelen. Zich realiseren dat wat nu normaal lijkt, ooit anders was geregeld. Dat er vroeger meer ‘dingen’ waren die van ‘ons allen’ waren. En hoe we in een maatschappij terecht zijn gekomen waarin dat gemeengoed veel minder meer aanwezig is. Overgenomen – zeg: ‘gekaapt’ – door de markt. In een ander artikel stip ik tweeëntwinig thema’s aan. En voor elk thema gaat hetzelfde op: links of rechts-om (en die begrippen gebruik ik bewust) zullen we ‘er’ iets mee moeten. En tegelijkertijd helpt links-rechts denken niet (meer, of langer) om een andere kant in te slaan. We moeten weg van een haperend of niet meer goed werkend model. En denkwijzen uit de vorige eeuw helpen daarbij niet echt.

Geert Mak had het onlangs in DWDD over politici die oude stramienen volgen om de problemen van nu op te lossen. Alleen werken die niet meer. En dé oplossing ligt niet opgesloten in een blauwdruk of TomTom. Veranderingen beginnen vooral als mensen deze zin van Seth Godin begrijpen en toepassen: Changemaking happens when people fall in love with a different version of the future.



Een duizendpoot
Dit alles zit in de voorstelling De Man Door Europa van Lucas De Man, die op maandag 18 april in De Lievekamp extra wordt opgevoerd. Op verzoek van de bibliotheek.
Maar dit inzicht, deze analyse van de samenleving, wordt door Lucas de Man ook op andere plekken als het ware onderschreven. En als doener – want dat is Lucas vooral, een doener – is hij op verschillende plekken met dit inzicht bezig.

Als theatermaker werkt hij voor zichzelf (stichting Nieuwe Helden) en voor het Zuidelijk toneel. Verder is hij ook nog stadskunstenaar van de gemeente Den Bosch. En presenteert het AVRO-Tros kunstprogramma Kunstuur. Waarin uiteenlopende, jonge kunstenaars naar voren worden gehaald. Kunstenaars die in andere disciplines ook met die ‘andere’ tijd bezig zijn.

Wij, varkenland
Deze solo-voorstelling heeft Lucas waarschijnlijk gemaakt met zijn Bossche stadskunstenaarspet op. Vroeg zich af welk maatschappelijk thema vooral in Brabant speelt. En kwam uit op de bio-industrie. Die boeren en burgers verdeelt. In zijn Wij, varkenland breekt hij een lans voor de varkensboeren. Die gebukt gaan onder veel kritiek (van burgers), last hebben van banken (die hen achter de vodden zitten) en overheden (die uiteenlopende maatregelen nemen die hen belemmeren om hun bedrijf goed en rendabel te kunnen leiden). Met deze voorstelling hoopt hij het begrip tussen burgers en boeren te vergroten. Los te komen van stereotype beelden. Het gesprek tussen beiden op gang te helpen. In februari speelde Lucas een voorstelling in Het Speelhuis in Helmond. De lokale krant deed er verslag van. Een opmerkelijke avond, want die avond zaten mensen uit de bio-industrie én burgers in de zaal. En spraken na afloop met elkaar. Begrip bij boer én buur belangrijk (ED 23 februari 2016).

Jeroen Bosch
Als stadskunstenaar van Den Bosch werd hij op zeker moment door het Jeroen Bosch comité (die de tentoonstelling naar Den Bosch heeft gehaald) gevraagd om als Bosch theatermaker ‘iets’ met Jeroen Bosch te doen. In eerste instantie zag hij dat niet zitten, maar nadat hij zich wat had ingelezen kwam hij tot een ander inzicht. Dat leidde niet meteen tot het idee om in verschillende landen op zoek te gaan naar veranderaars. Dat besluit nam hij pas nadat hij had ingezien dat de tijd van Jeroen Bosch veel lijkt op de onze. Een tijd waar in relatief korte tijd grote veranderingen plaatsvinden. Waardoor – vooral dat – de manier waarop mensen naar de werkelijkheid kijken radicaal anders wordt. En er vanuit dat andere wereldbeeld ‘andere’ dingen ontstaan. Toen hij dat inzag besloot hij op reis te gaan. Hij had niet zo’n zin om te zwelgen in het verleden. Dus ging hij als een soort Kuifje op zoek naar interessante geesten. Sprak met hen. Nam uitspraken op die later wellicht in een toneelvoorstelling terecht zouden kunnen komen. In mei 2015 trok hij dus een maand door Europa. Tijdens het Bossche Theaterfestival Boulevard ging De Man Door Europa in première. Dat gebeurde zonder dat ik er notie van nam. Totdat ruim vijf maanden later me iemand – die op zijn manier ook met die ‘andere’ tijd bezig is – me op hem attendeerde.

Afgelopen zaterdag (5 maart) zat bij (enkele?) edities van de regionale kranten een speciale bijlage over Jeroen Bosch. En daarin waren (uiteraard) vier pagina’s ingeruimd voor Lucas De Man. Een interview. Daaruit enkele citaten:

In de tijd van Bosch waren mensen bang. Bosch was bang. Hoe zit dat met ons? In welke tijd leven wij eigenlijk? In het Boschjaar is weinig plaats voor de toekomst. Als we alleen terugkijken, wordt het zwelgen in het verleden. We staan net als toen voor grote veranderingen. Moeten op zoek naar nieuwe vormen van samenleven, van economie, van democratie. Dat maakt mensen onzeker, we weten het niet meer. Dat is onze grootste angst. Dat we het niet niet weten. Daar zullen we mee moeten dealen. Niet onze emotie en onze ratio onderscheiden ons van de dieren, maar ons bewustzijn dat niemand van ons eigenlijk weet wat we hier komen doen?

Tegenlicht 6 maart
Op zondag 6 maart was Lucas de hoofdgast in deze uitzending, waarin Europa en zijn theatercollege centraal stond. Je zag hem daar van het ene naar het andere land gaan. Op zoek naar die twintig mensen. Her en der werden die tijdens deze uitzending aan het woord gelaten. Heel kort zag je hem ook zitten in het decor voor zijn voorstelling De Man Door Europa. Maar hij gaf weinig weg van die voorstelling. Ging er wel op door. Althans op de thema’s die daarin door hem aan de orde worden gesteld. Voorstelling en Tegenlicht vullen elkaar mooi aan. En is voor degenen die zijn voorstelling nog niet gezien hebben een mooi ‘beginnetje’.  Wel ging hij nog nadrukkelijker op twee misverstanden van onze tijd in. Hij merkte verschillende keren op dat het traditionele links-rechts denken passé is. Ons niet zal helpen alle uitdagingen waarvoor we gesteld worden, op te lossen. Integendeel. En dat hangt samen met het tweede misverstand: we zullen ‘het’ niet zonder elkaar kunnen oplossen. Sterker: een groot deel van ‘de’ oplossing heeft te maken met het (weer) samen komen van mensen. Maar dit proces zal mislukken als we ons niet gaan realiseren dat mensen geneigd zijn om steun en toeverlaat te vinden in een groep gelijkgestemden. Het heeft niet zo veel zin ‘het’ voor onze peergroep goed op te lossen, en de rest van de gemeenschap te vergeten. Een mooie constatering, maar o zo moeilijk te realiseren. Bewijs daarvoor? De G1000, bijvoorbeeld in Nijmegen. Die op zaterdag 5 maart in Jan Massinkhal werd gehouden.

G1000 Nijmegen
Al voor de zomer van 2015 werd de Nijmeegse G1000 aangekondigd. Een bijeenkomst waar burgers van een bepaalde gemeente zich uitspreken over zaken die in hun gemeenschap anders geregeld zouden moeten worden. Niet alleen formuleren wat anders moet, maar nadrukkelijk ook bedoeld als startpunt om dit of dat anders te gaan doen. Handen aan de ploeg. De G1000 is zoals bekend een idee van de Belgische historicus, denker en schrijver David Van Reybrocuk. IN 2012 schreef hij een pamflet-achtige boek over onze democratie. Die functioneert in zijn ogen onvoldoende. En we moeten binnen de gestelde juridische kaders op zoek naar manieren om de betrokkenheid van burgers bij de democratie en publieke zaak te vergroten. Sinds in 2011 in Brussel de eerste G1000 werd gehouden zijn er in Nederland enkele G1000- en gehouden. In het najaar van 2014 vond er eentje plaats in Uden. Afgelopen zaterdag was Nijmegen aan de beurt; en vandaag krijg ik door dat men in Eindhoven ook een G1000 wil gaan organiseren.

Maar een G1000 is niet dé oplossing voor het democratisch deficit. De reden heeft te maken met de Tegenlicht-opmerking van Lucas De Man dat we in een samenleving terecht zijn gekomen waarin ieder mens zichzelf als het ware opsluit in een bepaalde koker of cocon. Mensen hebben de natuurlijke neiging zich te omringen met gelijkgestemden. Die je in je smaak en visie bevestigen. En door het wegvallen van bepaalde sociale constructies (zoals dienstplicht), een andere manier van samenwonen () en de komst van internet (waardoor je alleen informatie tot je door laat dringen die bij je kijk op de werkelijkheid aansluit) is het verdomd moelijk om je met andere, vreemde mensen en ‘geluiden’ te omringen en/of voeden.

Een G1000 loopt tegen dit fenomeen aan. Zelfs als er geloot wordt. Zoals in Nijmegen. Waarin willekeurig mensen uit de gemeentelijke basisiadministartie werden uitgeloot. Per brief benaderd werden om op zaterdag 5 maart mee te komen praten. Dus niet zoals in Apeldoorn of Uden waar burgers zich zelf mochten aanmelden.
Zowel in Nijmegen als Uden waren een bepaald soort burger zwaar oververtegenwoordigd. Kort door de bocht: redelijk hoog opgeleid, maatschappelijk betrokken, leest kranten, wil gehoord worden en/of is werkzaam op een plek waar beslissingen genomen worden die mensen in hun dagelijks doen en laten treft.

Burgers die de politiek amper volgen, politici vooral zien als zakkenvullers en/of op zogenaamde protestpartijen stemmen waren amper aanwezig. Jammer, erg jammer.

Iedereen meenemen
Volgens Lucas De Man wordt een van de grootste uitdagingen in onze kanteltijd om te proberen iedereen daarin mee te nemen. Te informeren, mee te laten denken, ja zelfs beslissen. Een hell of a job; en hoogstwaarschijnlijk gedoemd om te mislukken. Maar aan de andere kant: we moeten blijven proberen er iedereen bij te betrekken. In dat proces zullen fouten gemaakt worden. Zal het vaak niet lukken. Aan het eind van zijn voorstelling De Man Door Europa heeft hij over ‘struikelen‘.  Dat moeten we gaan doen. Struikelen. Fouten maken. Beter dat, dan niets doen. Niet lijdzaam afwachten wat over ons heen komt. Maak je kortom druk over zaken die je ergeren. Blijf niet hangen in mokken, afgeven op ‘hen’ daarboven, die dit of dat niet of wel zouden moeten doen. Steek je nek uit. Begin iets. Doe mee. En – onvermijdelijk – struikel.

Klik hier voor een artikel met een geestverwant (Martijn Aslander, over zijn boek Nooit af).

Romeo en Julia & Macbeth
Tussen de bedrijven door is Lucas De Man ook nog toneelregisseur. Vorig seizoen bracht het Zuidelijk Toneel zijn versie van Romeo en Julia. En deze week gaat in Eindhoven zijn visie op en van Macbeth van Shakespeare in première. En in die versies zit vooral ook de kijk van deze redelijk extraverte jongeman op onze huidige tijd opgesloten. Enkele dagen voordat in De Lievekamp Romeo & Julia werd opgevoerd was Lucas De Man op bezoek bij het politiekcafe Zout. Op Youtube kunt u dit interview terugkijken (van 1:00-13:08). Dit fragment geeft een goed beeld van de drijfveren én presence van Lucas. Hieronder enkele quotes:

Over ont-moeten en gelukkig zijn
mensen (in de zaal) luisteren en ze ervaren samen hoe het is om het niet te weten, want daar gaat het om: het durven niet te weten, ofwel hoe ik het noem: ont-moeten.
Dat is een moment van niet moeten. Als je echt ont-moet, iemand ont-moet of jezelf ont-moet, dan moet je even niet.
Wij hebben geen ont-moetingen meer omdat we de hele tijd moeten, constant. Als je een mooie voorstelling maakt heb je even een ont-moeting en als je dat kunt doen dan ben ik een heel klein beetje gelukkig. ()

Een mens hoeft niet gelukkig te zijn. Dat is een heel rare druk dat we altijd maar gelukkig zouden zijn. Ik ben heel veel blij. Ik ben heel veel tevreden. Ik ben heel veel content, zoals ze dat in Vlaanderen zeggen, en ik vind het leven heel vaak fantastisch en het is ook heel vaak niet fantastisch. En daar moeten we niet bang om zijn. Dat is gewoon zo. Dit streven naar geluk is echt de meest idiote streven dat door de commercie is bedacht, ooit. (van 10:15-11:20)

Kunstuur
Tot slot: tussen de bedrijven door (lijkt het) is Lucas ook nog een soort gastheer bij het kunstprogramma Kunstuur. Dat in de vooravond op zondag op Nederland 1 wordt uitgezonden. Op 27 januari van dit jaar ging het over Jeroen Bosch. In een half uur voerde Lucas ons langs een viertal spin-off’s van de grote tentoonstelling. Groots is dat hij zijn eigen De Man Door Europa niet eens noemde.

Citaat 338 (dinsdag 8 maart 2016)
Homepage Citaten 2016