De markteconomie is groots, maar we willen het vervangen door een ander systeem – het naar een volgend niveau tillen

Medio april 2016 verscheen De kanarie in de kolenmijn. Een bijzonder boek qua uitvoering, een zogenaamde keerdruk. Aan een zijde een tekst van Ewald Engelen en aan de andere zijde een iets langere tekst van Marianne Thieme. Ewald Engelen is als financieel geograaf verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Is bij een groot publiek bekend geworden door zijn optredens in talkshows in het begin van de financiële crisis. Verder schrijft hij regelmatig columns voor De Groene Amsterdammer en mengt zich in het publieke debat middels opiniestukken in uiteenlopende kranten en tijdschriften.

In 2014 verscheen het zeer kritische boek De schaduwelite. Waarin hij terugblikt op het ontstaan van die financiële crisis en wat er daarna is gedaan om te voorkomen dat zo iets dergelijks weer zou kunnen gebeuren. Zijn conclusie zit in de ondertitel van dit boek: voor en na de crisis : niets geleerd, niets vergeten. En hij verwijt dit de elite in Den Haag en omstreken. Té veel hooggeplaatsten zijn niet in staat zich los te maken van de bancaire en financiële wereld en nemen derhalve onvoldoende maatregelen om te voorkomen dat er weer een financiële crisis kan uitbreken. Dit boek is hem niet in dank afgenomen. Sterker: hij heeft veel vijanden gemaakt. En het lijkt er sterk op dat ook redacties van talkshows hem mijden. Niet raar, want hij legt een deel van ‘de schuld’ ook bij die niet kritische media neer.

Marianne Thieme is de fractievoorzitter van de Partij Voor De Dieren in de Tweede kamer. In de aanloop naar de laatste verkiezingen (voor de provinciale staten in maart 2015) heeft Ewald Engelen voor zichzelf de conclusie getrokken dat – zeer tot zijn eigen verrassing – die partij de beste analyse en remedie heeft voor de crises (meervoud) waar we als mensheid mee te maken hebben. Hij werd toen voor die partij lijstduwer. Het recent verschenen De kanarie in de kolenmijn hebben ze samen bedacht. Ewald Engelen legt de nadruk op het economisch deel van het probleem. Marianne Thieme benadrukt meer het morele en ethische van de problemen waar we mee te maken hebben. Het is een vlot geschreven werk. En alhoewel de verkiezingen voor de Tweede kamer nog ver weg lijken kun je dit boek deels zien als het begin van de verkiezingscampagne. Ze zijn daarmee niet de eersten. Vorig jaar verscheen al een pamflet van Jesse Klaver (van Groen Links: De mythe van het economisme). Er zullen er ongetwijfeld meerdere volgen.

De kanarie in de kolenmijn
De partij voor de Dieren is een bijzondere partij. Niet alleen door de naam, maar vooral doordat ze zich als het ware buiten het overheersende paradigma (dat we groei nodig hebben) plaatst. In dit boek wordt dat zeer duidelijk. Alle andere partijen hameren in meerdere of mindere mate nog steeds op dit aambeeld: we hebben economische groei nodig. En alle partijen bedenken uiteenlopende maatregelen om die groei aan te zwengelen. Natuurlijk leggen ze daarbij andere klemtonen. 

In dit boek wordt nóg duidelijker dat de Partij voor de Dieren voor waarden opkomt, die bij alle andere partijen minder de nadruk krijgen. Vanuit dat waardenkader kijken Marianne Thieme en Ewald Engelen in De kanarie in de kolenmijn naar de wereld. En constateren dat er talloze signalen zijn dat het niet goed gaat met ‘de wereld’. Die signalen zijn natuurlijk die spreekwoordelijke kanarie. En onze wereld is uiteraard die kolenmijn. Die metafoor is natuurlijk bewust zo gekozen; een groot deel van ‘onze’ problemen heeft te maken met onze verslaving aan fossiele brandstoffen als kolen, gas en olie.

Het Raam van Overton
Thieme en Engelen zijn door dit boek en waar ze voor staan een perfect voorbeeld van het zogenaamde Raam van Overton. Ze brengen ideeën naar voren die door de meeste Nederlanders (burgers én politici) als volstrekte onzin worden afgedaan. Het zijn radicalen, idioten. Maar tegelijkertijd maken ze deel uit van een groeiend groepje denkers, activisten die bezig zijn grote vraagtekens te zetten bij ons huidig maatschappelijk model. Ewald Engelen is zeer stellig. Hij vergelijkt ons economisch systeem met een piramidespel. Dat op zeker moment in elkaar móet klappen. De afgelopen jaren is een gigantische hoop geld uit het niets geschapen. Geld dat nooit meer door ‘normaal’ economisch handelen terugverdiend kan worden.

We staan aan de vooravond van een implosie. Hij bepleit samen met Marianne Thieme (maar die meer vanuit een ethisch perspectief) dat we afscheid gaan nemen van een kapitalistisch systeem dat ons zo veel welvaart heeft gebracht. Een aanpassing er van. Geen revolutie, maar een evolutie. Maar de zaken die zij bepleiten zijn nog lang niet voor iedereen aanvaardbaar, denkbaar. Integendeel zelfs. Keer op keer zullen ze de komende jaren als idioten opzij worden gezet. Maar aan de andere kant nemen de signalen, dat ons economisch en maatschappelijk model zwaar ziek is, dagelijks toe.

Een voorbeeld van dit Raam van Overton
Sinds enige tijd zoemt het begrip basisinkomen door de samenleving. Voorlopig blijft het bij een idee. Wordt her en der wel overwogen om een klein experiment te gaan houden. In Zwitserland kan de bevolking zich begin juni in een referendum uitspreken over landelijke invoering. In What would happen if we just gave people money? van ene Andrew Flowers wordt u over dit ‘ondenkbare’ en ‘radicale ‘ idee bijgepraat.
Aan het slot van dit lange, maar goed geschreven artikel komt hij met een conclusie die feitelijk aansluit bij de visie van Engelen en Thieme. We zullen – of we het nu leuk vinden of niet – op zoek moeten naar een ander model. Het oude, vertrouwde werkt en levert niet meer. In onderstaand citaat laat de auteur Daniel Straub aan het woord, de man die in Zwitserland dit referendum heeft geëntameerd.

“The market economy is great, but we want to substitute it with another system – take it to the next level,” he said. The big picture is about changing how we live. “This is a paradigm shift, and we want a referendum on that paradigm shift.”

“De markteconomie is groots, maar we willen het vervangen door een ander systeem – het naar een volgend niveau tillen,”zegt hij. Het grote verhaal gaat over hoe we ons leven gaan veranderen. “Dit is een paradigma verschuiving, en we willen daarover een referendum houden.”

Citaat Marianne Thieme
De benaderingswijze kan marginaal verschillen, maar in essentie leggen vrijwel alle partijen zich neer bij de ontstane schuldhorigheid en het systeem waarin de vrije markt domineert en economische groei heilig is verklaard. Groei als oplossing voor vrijwel elk politiek probleem. De Partij voor de Dieren is de enige partij die stelt dat de economische groei niet de oplossing brengt, maar de problemen waarmee we te maken hebben verergert.
Sommige kiezers proberen hun kiezers te bewegen tot een systeem van lichte vergroening (‘groene groei’), maar leggen zich in essentie neer bij de uitgangspunten van het bestaande systeem: zonder groei vaart niemand wel.
Andere partijen bekritiseren het bestaande systeem weliswaar, maar proberen voor hun achterban toch een zo groot mogelijk deel van de revenuen van het bestaande systeem op te eisen in de vorm van loonsverhoging, huurverlaging of andere ‘leuke dingen voor de mensen’. Nauwelijks oefenen ze systeemkritiek uit op de volkomen uit de hand gelopen schulden en schuldenverslaving. (pagina 100)

Citaat Ewald Engelen
Als lonen dalen en overheden tegen de grenzen van hun tekorten en schulden aanlopen omdat het grootbedrijf geen belasting meer wil betalen, is schuldgroei de enige overgebleven motor voor welvaart en banen. Vanaf het midden van de jaren negentig heeft de politiek sociale rust en electorale steun gekocht door kiezers in staat te stellen via stijgende hypotheekschulden een groot en groeiend voorschot op de toekomst te nemen. Dat was het succes van paars. Door een huizenzeepbel van historische proporties te blazen werden burgers in staat gesteld toekomstige consumptie versneld naar voren te halen om de inkomensdaling door loonmatiging te compenseren, precies zoals we dat met het milieu en grondstoffen doen: na ons de zondvloed. Marianne noemt het Ponzi-politiek: we lenen van onze kinderen en kleinkinderen en de enige manier waarop zij deze historische schuld kunnen afbetalen is door te zorgen voor nog hogere toekomstige economische groei. Dat is echter onverenigbaar met de snel krapper wordende bandbreedte van ecologische duurzaamheid. (pagina 49)

Signalen in ‘de krant’ van 27 en 28 april 2016
In kranten en tijdschriften kun je regelmatig signalen oppikken die de visie van deze criticasters bevestigen of illustreren. Waardoor – nog een wedje – deze ideeën langzaamaan bij een grotere groep mensen zullen aanslaan. En stappen gezet zullen worden op weg naar een ander economisch en maatschappelijk model. Wie weet is het over pakweg tien jaar heel normaal geworden dat we geen bio-industrie meer hebben, iets wat lijkt op een basisinkomen, we gemiddeld allemaal nog maar drie dagen per week werken, Nederland geen fossiele brandstoffen meer gebruikt, banken zich dienstvaardig opstellen en de pensioengerechtigde leeftijd is losgelaten.

Hieronder een poging de oogst van twee dagen te presenteren. Dagen waarin we in Nederland redelijk onbekommerd Koningsdag vierden. Waarvoor sommige kranten wel heel erg veel pagina’s uittrokken. De artikelen heb ik gerangschikt naar een aantal thema’s. Ik noem alleen de kop van het artikel (met soms enige inleidende woorden). Het zijn artikelen uit enkele kranten van woensdag 27 en donderdag 28 april 2016. Het ging om het Algemeen Dagblad (AD), Brabants Dagblad (BD), Het Financieele Dagblad (FD), NRC Next (NN), NRC Handelsblad (NRC), Het Parool (Paroll)De Telegraaf (Tel) en De Volkskrant (VK).

Ik rangschik de artikelen per thema. Die (23) onderwerpen komen uit een (lang) artikel waarin ik een poging doe uit te leggen waar het jaarthema Wat delen we met elkaar? over gaat. Drie artikelen sprongen er wat mij betreft uit. Twee die aansluiten bij het verhaal van Marianne Thieme en Ewald Engelen en een ander die er recht tegenin gaat.

Een veranderend klimaat
Het vluchtelingenprobleem
Een stortvloed aan technologische doorbraken
Negen miljard wereldburgers
Een imploderend economisch systeem
Ons pensioenstelsel
Een andere energiemix
Ons vervoer
Een zinvol leven
Ongelijkheid
Een bedrijf runnen
Zorg
Ons democratisch systeem
Een basisinkomen
Onze media
Privacy
Geld
Voedsel
Onderwijs
Geopolitiek
Gezag en autoriteit
Winkelen
Mens zijn

Een veranderend klimaat
Beter voorbereid op El Nino, maar nog lang niet goed genoeg (De gevolgen van weerfenomeen El Nino zijn ook dit jaar groot. Ongeveer 60 miljoen mensen ondervinden de gevolgen van tekorten aan water en mislukte oogsten. Door ‘tijdige bijdragen van donoren’ is de ergste nood bestreden, “maar dat is bij lange na niet genoeg”, zegt een VN-expert) (NN 27/4, p. 7)
Wereldzeeën raken overvol met microvezels uit de wasmachine (NN 27/4, p. 16)
Het gaat goed met de zoogdieren. Artikel over het boek ‘Atlas van de Nederlandse zoogdieren’, deel 12 van de serie Natuur in Nederland. (Trouw Verdieping 27/4, p. 9)

Het vluchtelingenprobleem
Hek en controles bij Brennerpas (NN 28/4, p. 2)
Ook recente data geven Timmermans ongelijk (De migratie naar Europa is vooral economisch van aard, zei Timmermans in januari. Nu blijkt waar hij de mist in ging.) (NN 27/4, p. 2)
Gelukzoekers blijven hangen in Nederland (Tel. 27/4, p. 4)
Flitspaal op zee (na de Balkanroute is ook de vluchtroute van Turkije naar de Griekse eilanden over de Egeïsche zee door scheepspatrouilles afgesloten. Het Nederlandse fregat Zr. Ms. Van Amstel helpt daarbij) (Tel. 28/4, p. 9)
Signaal uit Wenen. Commentaar. Afsluiten Brenner Pas zou rampzalig zijn. (VK 27/4, p. 23)
Hek en scherpere wet asielzoekers Oostenrijk. Druk in Oostenrijk om harder op te treden, premier Italië boos. (NRC 28/4, p. 2)
‘Boven alles moet er perspectief zijn’ (Het Rijk moet gemeenten verplichten tot opvang asielzoekers, zegt Hubert Bruls, burgemeester van Nijmegen. ‘Allemaal aan de bak. Ieder zijn deel.”) (NRC 28/4, p. 5)
Migrantenpaniek op Papoea na verbod kamp (Australië wil geen illegale migranten. Maar het mag ze niet langer naar Papoea Nieuw-Guinea sturen) (NRC 28/4, p. 15)

Een stortvloed aan technologische doorbraken
– Achterwerk afvegen met leeg yoghurtpak : papierfabriek gebruikt als eerste drankpakken als grondstof, ook voor toiletpapier (AD 27/4, p. 21)
Soldaat in een IT-leger dat India compleet gaat veranderen. (India beleeft zijn WhatsApp-moment nu, zegt jonge ‘goede’ hacker Saket Modi. Het land digitaliseert razendsnel. ‘Over‘ tien jaar is India de plek waar je moet zijn’.) (FD 27/4, p. 7)
Cyberbankroof liep via hét bankenplatform. Is het transactiesysteem van de banken veilig? Cyberrovers zijn er actief. (NN 27/4, p. 17)
Niet alleen de iPhone, maar alle Apple-apparaten verkopen slechter (NN 28/4, p. 23)
Robotrevolutie. In de rubriek Finanscoop (Tel. 27/4, p. 22)
Met mensen omgaan blijft lastig voor robots (Trouw 27/4, p. 17)
Bedrijf wil over twee jaar met een capsule naar Mars (VK 28/4, p. 14)
Mobieljes in India krijgen een noodknop tegen verkrachting (VK 28/4, p. 2)

Negen miljard wereldburgers

Een imploderend economisch systeem
Gebruik lage rente om buffers op te bouwen (FD 27/4, p. 1)
DNB ziet geen zeepbel op huizenmarkt in Amsterdam (FD 27/4, p. 3)
Overgang naar niet-fossiele energie heeft grote gevolgen voor Amsterdamse haven (FD 27/4, p. 4)
Crisis en opkomst zzp’ers zetten lonen onder druk (FD 28/4, p. 2)
Goedkoop lenen went net iets te snel. Vooral veertigers met dure hypotheken en mkb’ers moeten oppassen als de rente weer gaat stijgen, stelt De Nederlandse bank. (NN 27/4, p. 20)
Shell wil groen én fossiel samen (Wind op zee en aardgas samen moeten de uitstoot van CO2 terugbrengen. Shell vraagt de politiek keuzes te maken. Maar niet iedereen is overtuigd.) (NN 28/4, p. 21)
Voor eens en altijd: wij danken onze welvaart aan kapitalisme. Opiniestuk van Frank Boll (NN 28/4, p. 29)
‘Wen niet aan lage rente’ : huishoudens en bedrijven kwetsbaar voor rentestijging (Tel. 27/4, p. 21)
Lage hypotheekrente kan kopen en economie opbreken (Trouw 27/4, p. 15)
Grieks schuldendrama is reprise : openlijke verdeeldheid tussen de geldschieters brengt oplossing in gevaar. Bijeenkomst eurogroep afgelast. (Trouw 28/4, p. 13)
Het kapitalisme is hopeloos geflopt. Interview met Paul Mason, auteur van Postkapitalisme : een gids voor de toekomst (Trouw Verdieping 28/4, p. 4)
Zijn alle spaarders nu zo oliedom? Column Peter de Waard. Of beleggen beter is, hangt helemaal van de termijn af) (VK 27/4, p. 29)
Moet goud worden onteigend? Column van Peter de Waard (Ook negatieve rente was tien jaar geleden een obscure gedachte (VK 28/4, p. 25)
Genoeg van Shells trukendoos. Opiniestuk van Ike Teuling (VK 28/4, p. 20)

Ons pensioenstelsel
Zzp’er en pensioen: lastige combinatie (NN Carrière 27/4, p. 5)

Een andere energiemix
Massale overstap op goedkopere energie : 15,1 procent wisselt van leverancier (AD 28/4, p. 6)
Saoedi-Arabië siddert voor roekeloze prins. Minister van defensie Mohammed bin Salman probeert de verslaving aan de olieproductie te stoppen. (FD 27/4, p. 10)
Duitse energiebedrijven vinden afkopen verantwoordelijkheid kernafval te duur (NN 28/4, p. 18)
Geen olie, maar wapens en toerisme : Saoedi-Arabië presenteert toekomstvisie (Trouw 27/4, p. 17)
Superduurzaam in fraaie kaswoning (Trouw Verdieping 28/4, p. 8)
Warm pleidooi voor gas en wind : de groene ambities van Shell (VK 27/4, p. 31)
Acht uur in de rij voor benzine. In Lagos vechten ze om benzine : het is de grootste olie-exporteur van Afrika, maar produceert niet genoeg brandstof voor de eigen markt (NRC 28/4, p. 13)

Ons vervoer
Duitsers krijgen €4000 korting op aankoop elektrische auto (FD 28/4, p. 12)
Volkswagen verkeert nog lange tijd in blinde chaos. Donderdag komt het bestuur van Volkswagen zijn aandeelhouders onder ogen. Hun zorgen kan de top onmogelijk wegnemen, te veel is nog onzeker. (NN 27/4, p. 21)
Duitse subsidiepot elektrische auto’s. (NN 28/4, p. 23)
Hybride auto raakt uit de gratie (VK 27/4, p. 13)
Duitsland: 1 miljard voor elektrische auto (VK 28/4, p. 13)

Een zinvol leven
Theatergroep brengt voorstelling over kwetsbaarheid van geluk (BD 28/4, p. 9)
Waarom zou je schikken als álles mogelijk is? Artikel over de prestatiegeneratie. Altijd streven naar de top (Parool 27/4, p. 24)
Vrienden genoeg. Op Facebook dan. Promotieonderzoek: jongeren behoren tot de eenzaamste groepen in de samenleving (Trouw 28/4, p. 6)
‘Juniors in opstand tegen minister’ (Jonge Engelse artsen staken al twee dagen tegen het arbeidscontract dat de regering in juni wil invoeren. ‘Wij zijn voor volwaardige zorg, maar dan wel met extra middelen.’) (VK, 28/4, p. 15).

Ongelijkheid
Jongerius op bres voor gelijk loon. Bulgaarse lasser kan straks geen baan meer inpikken (AD 27/4, p. 22)
‘Luister ook naar Nederturk’ : conservatief bevolkingsdeel voelt zich hier gediscrimineerd (AD 27/4, p. 3)
De hoofden van Lebak. Column van Jutta Chorus. Zelfverrijking bestaat nog steeds. De vorige gouverneur had meer dan tien sportauto’s voor de deur (NN 27/4, p. 2)
Dit is precies wat er mis is met de kunstwereld (In de toiletten van het Guggenheim in New York staat binnenkort een gouden wc-pot. Het kunstwerk van Maurizio Cattelan hekelt de obscene rijkdom in de kunstwereld). (Parool 27/4, p. 20)
Herkansing? Vergeet het maar. (De toenemende kans op ongelijkheid is een direct gevolg van het onderwijsbeleid van recente jaren). (Trouw Verdieping 27/4, p. 4)
230 miljoen Russisch staatsgeld via Panama-route weggesluisd (VK 28/4, p. 2)

Een bedrijf runnen
Van vaste contracten krijg je tevreden werknemers en een hoger rendement. Opiniestuk van Ruud Thelosen, Fontys-docent technische bedrijfskunde (BD 28/4, p. 14).
‘Aan de flexibilisering valt niet te ontkomen’. Randstad-baas Van den Broek hekelt CNV (Tel. 27/4, p. 23)
Innovaties gebaat bij een zekere chaos. Managers en hun vergadercultuur kunnen een boel ophouden. En dus werkt Zalando (Duitsland) met teams die autonoom presteren en zo sneller een opdracht afronden. ‘Radical agility’) (VK 27/4, p. 35)

Zorg
Verzekeraars lijden verlies op polis (Zorgverzekeraars zijn rijk, maar leggen alle flink geld toe op de basispolis. Hoe lang nog?) (NN 28/4, p. 19)

Ons democratisch systeem
Jack de Vries aan de slag als adviseur bij Dupont (AD 27/4, p. 13)
Minder, minder, minder politiek. Opiniestuk van Alex Brenninkmeijer. (NN 28/4, p. 30)
Erdogan wil een modern kalifaat. Door Leon de Winter (Tel. 27/4, p. 11)
Seculier Turkije in gedrang : religieuze minderheden komen in het nauw (Tel. 27/4, p. 16)
Opkomst uiterst rechts vraagt herformulering politieke tegenstellingen. Commentaar (De keuze voor een open of een angstige blik moet nu snel worden gemaakt.) (Trouw 27/4, p. 21)
Klaver als merk: de milde frisheid van limoenen. Opiniestuk van Lex Oomkes. (Nieuwe element is dat GL aanvaardt dat je politiek als wasmiddel kunt verkopen.) (Trouw 27/4, p. 23)
De open armen van Erdogan. De greep die Ankara probeert te houden op Turkse Nederlanders; is niet onwelgevallig: velen zijn dol op de Turkse president Erdogan. Waarom eigenlijk? (Trouw Verdieping 28/4, p. 2)
Waarom de Spanjaarden na een half jaar al weer naar de stembus moeten (NRC 27/4, p. 16)

Een basisinkomen
Basisinkomen slecht voor participatie. Opiniestuk van Raymond Gradus (Trouw 28/4, p. 18)
Billen wassen om schuld af te lossen. Hoewel de militaire dienstplicht in 1996 werd opgeschort, blijven politici pleiten voor een sociale dienstplicht (VK 27/4, p. 15)
‘Werkloze is ook geholpen met vrijwilligerswerk’ Interview met Arjan Vliegenthart, wethouder in Amsterdam (VK 27/4, p. 31)

Onze media
Weer bezwijkt onafhankelijke tv-zender onder druk Kremlin (NN 28/4, p. 26)
The New York Times weg uit Parijs: 70 ontslagen (NN 28/4, p. 26)
‘Op internet zit geen filter, dat is best pittig’. Voormalig printbladenmakers Barbara van Erp (46) en Femke Sterken (36) zetten een online-uitgeverij op met drie succesvolle titels. Wat maakt hun magazines zo geliefd? ‘Een verhaal moet origineel zijn, maar niet iets om je voor te schamen’. (Parool 28/4, p. 34)


Privacy

Geld

Voedsel
Dieren verhongeren door armoede boeren’ (AD 28/4, p. 23)
Faillissement maakt situatie Biospares compex (Rechtbank heeft Biogas Nistelrode BV failliet verklaard. Niet duidelijk is wat dit betekent voor toekomst mestbedrijf) (BD 27/4, p. Regio Oss 4)
Varkensboeren in grote nood : acht van de tien varkensboeren verkeren in grote financiële nood. (Tel. 27/4, p. 13)
Voedingsindustrie moet haar leven beteren, daar is ook ruimte voor commentaar. De consument wil best wat meer betalen voor betere producten. (Trouw 28/4, p. 17)
Het moet anders (3). In een tweewekelijkse serie belicht Hans van der Meer in tekst en beeld de veranderende wereld van de Nederlandse koe (VK 27/4, p. 20)
Biovoeding spekt kas Wessanen (VK 27/4, p. 33)

Onderwijs
Dankzij register worden leraren niet ‘door de wasstraat gejaagd’ (Maak een professioneel lerarenregister, zeggen organisaties. Eerst het lerarentekort oplossen, vindt de Raad van State) (NN 27/4, p. 11)
Kwetsbare kinderen dupe van systeem (Gemeenten verantwoordelijk maken voor de uitvoering van de jeugdzorg, dat vond bijna iedereen ene goed idee. In de praktijk blijkt de decentralisatie nadelig voor de instellingen die de meest complexe zorg geven. “Er is een regievacuüm”). (NN 28/4, p. 10)
Geschiedenis wordt een ‘experience’. Column van Christiaan Weijts. (NN 28/4, p. 30)
Vrije schoolkeuze vergroot segregatie. Opiniestuk van Richard van den Berg en Frank Westhoek. De segregatie begint al op de basisschool. Spreid daarom de kinderen uit kansarme milieus over verschillende scholen). (Trouw 27/4, p. 22)
Onderwijs creëert zelf laaggeletterden. Opiniestuk van Edien Bartels (VK 28/4, p. 20). Citotoets én advies doen leerlingen recht. Opiniestuk van Johan Veenstra. Oppervlakkigheid en opportunisme regeren in de politiek. (VK 28/4, p. 20).
Verplicht register werkt pas als tekort leraren is opgelost. Commentaar (NRC 28/4, p. 2)

Geopolitiek
Trekken aan een dood handelspact. Column Maarten Schinkel. De typisch Nederlandse TTIP-afwijzer is een hoogopgeleide vrouw van rond de veertig (NN 28/4, p. 18)
Chinese telefoons raken Apple hard (Tel. 28/4, p. 25).
IS in ‘nauw : terreurgroep krijgt rake klappen (Tel. 28/4, p. 16)
AK-partij zet bijl aan de wortel van seculier Turkije (Trouw 27/4, p. 3)
Frustratie neemt toe op de Filipijnen: aantrekkingskracht van moslimradicalen stijgt na mislopen vredesdeal met gematigd bevrijdingsfront (Trouw 27/4, p. 13)
Alleen een gek is voor/tegen Europa. Column Naema Tahir (‘Met elkaar de dialoog aangaan’. Het wordt tijd dat we ook eens gaan doen, over Europa) (Trouw 28/4, p. 19)
Trump kiest voor isolationisme (VK 28/4, p. 1)
‘Brexit kost Britten maandsalaris’ (VK 28/4, p. 25)
Trump belooft een Amerika dat vooral aan zichzelf denkt (NRC 28/4, p. 1)

Gezag en autoriteit

Winkelen
‘Niet stilstaan op drijfzand’ Is het bankroet van V&D een nagel aan de doodskist van het Osse centrum? Of markeert het juist de hergeboorte? Het Brabants Dagblad schetst in ‘Operatie Stadshart’ zorgen en kansen. De wereld is radicaal veranderd en Oss moet mee. Die boodschap draagt Marieke van Nuland uit. (BD 28/4, p. Regio Oss 6)
Terwijl detailhandel kreunt, gaat het Bijenkorf voor de wind (VK 27/4, p. 30)

Mens zijn
‘We móésten wel iets met deze crisis doen’ (De jonge deelnemers van de curatorenopleiding van de Appel maakten een expositie waarin de crisis bij de instelling centraal staat). (NN 27/4, p. 25)
Filosofische aanval op neurochirurg Dick Swaab mist zijn doel. Boekrecensie ‘Waarom we vrij zijn als we denken’ van Markus Gabriel). (Trouw Verdieping 27/4, p. 7)
Wereldburgerschap. Ingezonden brief van Herman van Bemmel uit Voorschoten. (Trouw 28/4, p. 19)
Ethische omgang met dieren is een dure plicht. Opiniestuk van Roos Vonk, Arabella Burgers en Fred van der Kolk (VK 28/4, p. 21)

Het kapitalisme is hopeloos geflopt
Van de Engelse journalist Paul Mason verscheen onlangs Postkapitalisme : een gids voor de toekomst. De laatste weken kom je hem ‘overal’ tegen. In Trouw werd hij geïnterviewd. Hij ziet evenals Engelen/Thieme een economisch systeem dat tegen haar grenzen aanloopt. Wellicht gaat imploderen. Opvallend is dat hij in bijna alle media neergezet wordt als een links denker. Dat is maar zeer de vraag. Hij benadrukt keer op keer dat dit systeem ons veel goeds heeft gebracht, maar dat het systeem niet meer werkt. Hij wil dat er een doorstart komt, ‘de titel postkapitalisme’ verwijst daar naar. Uit dat interview enkele citaten:

En of we ons wereldbeeld nu baseren op linkse utopieën of ons thuis voelen bij de kapitalistische moraal, het idee dat een ieder zich inspant en zo zijn boterham verdient staat centraal in ons denken.

Vraag: Politici zijn er toch beretrots op dat ze de werkloosheid omlaag weten te brengen?
PM: “Geheel ten onrechte. Wat je verdient met zo’n baan hangt er niet vanaf of je goed bent in je werk of dat je een potje van maakt. De markt doet zijn werk niet. Je krijgt gewoon wat je minimaal nodig hebt om van te leven.“

() De enige reden dat al die banen die eenvoudig te automatiseren zijn – Mason citeert onderzoek dat zegt dat 47 procent van alle banen in de VS zich ervoor leent – blijven bestaan, is omdat ze ‘het lijntje zijn dat mensen in het financiële systeem houdt.’ Een belang van dat systeem en van werknemers. Want zonder baan geen bankrekening of pinpas, zegt Mason. Maar ook dat financiële systeem is kapot, betoogt hij. Het raakt in crisis omdat huishoudens, banken, bedrijven en overheden met goedkoop geld zijn verleid om zich zwaar in de schulden te steken. Maar die boodschap is niet erg geland. De neoliberale elite toog de afgelopen jaren gewoon weer naar het casino, schrijft Mason in zijn boek, en omdat ze zelf de kassier is, zorgde ze voor nog eens twaalf biljoen dollar aan nieuw-gecreëerd geld om mee te spelen. “maar sommigen van ons”, zegt hij, “wij snappen het. Wij zien dat het kapitalistische model niet meer te repareren is.”

Voor eens en altijd: wij danken onze welvaart aan kapitalisme
Op donderdag 28 april publiceerde de NRC een opiestuk van Frank Boll, oprichter van Ecofis (een adviesbedrijf voor ondernemingen en financiële instellingen in Europa): Voor eens en altijd: wij danken onze welvaart aan kapitalisme. En alhoewel hij Paul Mason, Marianne Thieme noch Ewald Engelen noemt, heeft zijn betoog daar wel mee te maken. Beroept zich terecht op het feit dat dit systeem voor veel welvaart heeft gezorgd. Hij noemt daarvoor drie hoofdredenen. Het ‘grappige’ is dat je vandaag de dag grote vraagtekens kunt zetten bij het feit of die drie redenen nog steeds opgaan. Ik vermoed dat Mason, Thieme en Engelen die drie redenen onderuit kunnen en zullen schoffelen. Hij begint zijn artikel als volgt:

In de jongste twee eeuwen steeg het wereldinkomen spectaculair: met een factor 119. Met een wereldbevolking van één miljard in 1800 tot ruim zeven miljard vandaag, zorgde dit voor een toename van het wereldinkomen met een factor 17. Deze historische records werden vooral mogelijk gemaakt door het kapitalisme, met haar drie hoofdbestanddelen: eigendomsrechten, een rechtstaat en vrije markten.

Wereldburgerschap
Op donderdag 28 april plaatste Trouw een ingezonden brief van ene Herman van Bemmel uit Voorschoten. Die tekst spreekt voor zich.

Citaat 349 (donderdag 28 april – zondag 1 mei 206)
Homepage Citaten 2016