Brief aan de Mensheid

Op dinsdag 13 april 2017 maakte het Eindhovens Dagblad haar lezers attent op een bijzondere brief.

https://player.vimeo.com/video/213646905?portrait=0

De Brief aan de Mensheid is geschreven door filosoof Koert van Mensvoort ter ere van de Dag van de Aarde. Met de brief roept hij de mens op om geen slaaf of slachtoffer van zijn eigen technologie te worden, maar om technologie in te zetten om onze menselijkheid te vergroten. In de hoop dat dit aanzet tot een nieuw perspectief op de rol van de mens op aarde.

Koert van Mensvoort
TUE-onderzoeker, kunstenaar en filosoof Koert van Mensvoort kende ik al enige tijd. Onlangs had ik hem nog in actie gezien. Op woensdagavond 29 maart leidde hij tijdens de zogenaamde Conference for the curious in het Klokgebouw in Eindhoven de Amerikaanse tijdgeestvolger Kevin Kelly op gloedvolle wijze in. Zijn betoog sloot enerzijds perfect aan bij het verhaal en de boeken van Kevin Kelly, maar anderzijds stipte hij zaken aan waar Kelly niet op in ging. Zijn inleidend betoog smaakte – kortom – naar meer. Was te kort. Maar hij wist zijn plek; kende zijn rol. Na het anderhalf uur durende betoog van Kevin Kelly fungeerde hij daarom ook als een kundige moderator.

Artikel: kk = de meest spraakmakende toekomstdenker van nu (maart 2017)

Een brief
En twee weken later komt deze Koert van Mensvoort met een Brief aan de Mensheid. Je moet maar durven! Maar het past in mijn ogen wél perfect bij waar Van Mensvoort mee bezig is. Zich voor inzet (o.a. het Next Nature Network). Sluit ook perfect aan bij Kevin Kelly, diens werk en kijk op de samenleving. Kernwoord bij beiden is: technologie. De mens is een technologisch wezen. Hij formuleert het in ‘zijn’ Brief aan de Mensheid zo:

Het begrip ‘technologie’ gebruik ik hierbij in de ruimste zin van het woord. Onder technologie versta ik alle inwerking van menselijk denken op onze omgeving: kleding, gereedschap, auto’s, maar ook wegen, steden, het alfabet, digitale netwerken en zelfs nternationale corporaties of het financiële systeem.

Al vanaf het begin van uw bestaan creëert u technologische systemen om uzelf te emanciperen van de weerbarstige krachten van de natuur. Dit begint met een dak boven uw hoofd om uzelf te beschermen tegen een storm en loopt door tot aan moderne medicijnen tegen dodelijke ziektes. U bent van nature technologisch. Maar zoals de vis, die niet doorheeft dat zijn omgeving nat is, bent u geneigd te onderschatten hoe intiem uw leven met technologie verweven is, en wat het u heeft gebracht.

Grappig dat hij hier (ook) verwijst naar het ‘verhaal’ van David Foster Wallace: Twee jonge vissen zijn rustig aan het zwemmen als ze een oudere vis tegenkomen, die de andere kant op zwemt. De oudere vis knikt ze toe en vraagt: ‘Môge, jongens, lekker water?’ De  twee jonge vissen zwemmen nog een stukje door, maar dan kijkt de een de ander aan en vraagt:  Wat is in ‘s hemelnaam water?‘ (pagina 5 van Dit is water, uit 2011) (Youtube: This is water) (Transcript This is water).

Artikel: Bernie Sanders – Wat is in ‘s hemelnaam water? (januari 2016)

Een optimistische houding
In zijn acht kantjes omvattende brief zitten veel verwijzingen naar inzichten van anderen. Terecht. Ieder mens bouwt voort op werk van anderen. Dat heeft ons als mens(heid) ook zo ver gebracht. In een interview verwijst hij impliciet naar geoloog Peter Westbroek (en zijn boek De ontdekking van de aarde : het grote verhaal van een kleine planeet) die ook op het standpunt staat dat de mens zich moet (gaan) realiseren dat onze kale, dorre aarde ons in een miljarden durend evolutionair proces heeft voortgebracht.  In datzelfde interview legt hij ook uit wat het Next Nature Network is.

De rol van de mensheid op aarde fascineert me al langer. Ruim tien jaar geleden ging er bij mij een lampje branden. Ik besefte dat wij mensen voortkomen uit de natuur, maar die ook veranderen. Wij mensen zijn van nature onnatuurlijk; een tegenspraak in zichzelf. Ik hoor anderen vaak weemoedig klagen dat de mens een soort virus is dat de aarde alleen maar verpest en bederft. Hoewel onze invloed zeker niet altijd positief is, kunnen we onze aanwezigheid ook niet uitvlakken. De mens heeft een enorme impact op de aarde, maar dat is niet altijd zo geweest.

Lange tijd waren we een marginale onopvallende diersoort ergens midden in de voedselketen en beïnvloedden we de omgeving niet meer dan gorilla’s, vlinders of kwallen. Dankzij onze inventiviteit en technologie zijn we onze omgeving gaan domineren. Hiermee hebben we een nieuwe situatie veroorzaakt, een next nature, die misschien wel net zo wild en onvoorspelbaar is als altijd.
Het is mijn queeste geworden deze veranderende relatie tussen mens, natuur en technologie beter te begrijpen.

Toen ik merkte dat meer mensen hierin geïnteresseerd waren, heb ik Next Nature Network opgericht. We doen onderzoek, initiëren publicaties, exposities, evenementen en onderhouden de drukbezochte website NextNature.net.

22 april – de Dag van de Aarde
De Brief aan de Mensheid  heeft Koert van Mensvoort geschreven voor deze Dag van de Aarde. Een dag die (volgens Wikipedia) bedoeld is om mensen te laten nadenken over hun consumentengedrag en hun impact op de aarde.

Van Mensvoort is zeker geen pessimist. Weet natuurlijk dat wij als mens een gigantisch negatieve impact hebben op onze planeet, maar hij weet ook dat de mens als technologisch wezen in staat is om deze bedreigingen tot kansen om te bouwen. Maar dan moeten we wel aan de bak. En het heeft geen zin terug te verlangen naar een mythisch vroeger. Toen was het grosso modo zeker niet beter. En verder weet hij samen met (een ) Kevin Kelley en anderen dat onze wetenschap en technologie amper vallen af te remmen. Hij bezigt het woord technium (van Kevin Kelly) niet, maar gelooft in hetzelfde. Technologie is een soort wezen dat ogenschijnlijk een eigen wil heeft, zich niet laat afremmen en vaak wegen inslaat waar de gemiddelde mens geen weet van heeft.

Een betere houding is om als mens te volgen en waar mogelijk de scherpste en vervelendste kantjes er af te halen of bij te slijpen. En – en dat lijkt me de belangrijkste boodschap van de brief – om als mens(heid) serieus na te gaan denken over zaken die volstrekt riducuul en ver weg lijken. Maar ga dat gesprek met elkaar toch maar aan: er komen zeer bijzondere ontwikkelingen aan die ons dwingen na te denken over wat ‘menselijk’ is. Als mens ontgroeien we onze kinderjaren. We zijn als het ware de rulers van de aarde. Zijn misschien in control. Dat geeft ons een hoop verantwoordelijkheid. In het Antropoceen (een begrip dat hij trouwens in zijn brief níet bezigt).

Luister, Mensheid, u was ooit een relatief onbeduidende soort, maar uw kinderjaren zijn voorbij. Dankzij uw inventiviteit en creativiteit heeft u zich opgetild uit de modder van de savanne. Inmiddels bent u een evolutionaire katalysator die het aangezicht van de aarde transformeert. Dat is niet af. U bent een scharnier tussen de biosfeer waaruit u bent voortgekomen en de technosfeer die met uw komst is ontstaan. Uw gedrag is niet alleen van invloed op uw eigen toekomst, maar ook op die van de planeet als geheel en alle soorten die ze huisvest. Dat is geen geringe verantwoordelijkheid.

Als u denkt dat u hier niet voor uitgerust bent, had u beter in uw grot kunnen blijven zitten. Maar dat past u niet. U bent technologisch vanaf de allereerste dag dat u bestaat. Teruggaan naar de natuur is een even begrijpelijk als onmogelijk verlangen; het zou niet alleen laf zijn tegenover het onbekende, maar zelfs een ontkenning van uw menselijkheid zijn. Er is geen toekomst voor te stellen van de mens zonder na te denken over de toekomst van technologie. U moet vooruit. En ja, u bent er pas net. U zit nog in uw tienertijd, maar het is tijd om volwassen te worden. Technologie is het zelfportret van de mensheid. Het is de materialisatie van menselijk vernuft in de fysieke wereld. Laten we er een kunstwerk van maken om trots op te zijn. Laten we technologie inzetten voor een natuurlijkere wereld en een pad naar de toekomst uitstippelen dat niet alleen bevredigend is voor de mensheid, maar ook voor alle andere soorten, de planeet en op termijn het universum als geheel.

Vergroot dit onze menselijkheid?
Koert van Mensvoort geeft ons een kernvraag mee. Die we in zijn ogen veel vaker zouden moeten gaan stellen: Vergroot deze of gene maatregelen, beslissing mijn of onze menselijkheid? Vaak is daarop moeilijk een eenduidig antwoord te geven. Hetgeen ons vervolgens dwingt om daarover met elkaar in gesprek te gaan.  Dat vindt hij een prima zaak. Dit soort gesprekken.

Vraag: Wat hoop je dat er gebeurt als mensen de brief lezen?
KvM: Ik hoop dat het mensen inspireert tot een nieuw perspectief op de rol van de mens op aarde. Als we onze menselijke aanwezigheid in de natuur beter begrijpen, leidt dit tot betere keuzes en uiteindelijk tot een betere balans op onze planeet. Mijn droom is dat ieder levend mens en alle mensen die nog geboren moeten worden de brief zullen lezen.
Oké, dat is extreem ambitieus. Ik begrijp ook dat dit niet zal gebeuren. Er zijn 7 miljard mensen, en die kan ik niet allemaal bereiken. Bovendien zijn ze waarschijnlijk met veel concretere dingen bezig dan zoiets abstracts als een ‘Brief aan de Mensheid’. Maar ik wil mijn medemensen ook niet onderschatten; de mens is het mooiste dat ik ooit heb gezien. Ik heb de brief in een opwelling geschreven.
Hij past niet op één A4’tje, maar ik kon hem niet inkorten, want dit is wat ik te vertellen heb. Het is een liefdesbrief aan de mensheid. Een message in a bottle; wie hem vindt mag hem hebben.

De Nederlandse versie (pdf) – Er zijn momenteel 25 vertalingen beschikbaar.

Tientallen boeken
Zoals gezegd bouwt Van Mensvoort voort op het gedachtegoed van anderen. Hij noemt ze niet, maar zijn er wel. Niet toevallig komt nu de naam Yuval Noah Harari bovendrijven. Van wie onlangs de Nederlandse vertaling van zijn Homo Deus verscheen. Een boek dat een groot lezerspubliek verdient en waarover – vooral dát – gesproken moet worden. Sterker: in de regio Noord Oost Brabant roepen we leden en niet-leden van de bibliotheek daartoe op. Klik hier voor een artikel over deze oproep.


Enkele artikelen op deze website die een relatie hebben met de Brief aan de Mensheid
Onzin!? – We zouden niet de eersten zijn. Aan het begin van de 20e eeuw was er al een werknemer die door de technologie overbodig werd gemaakt (november 2013)
Kevin Kelly: Vragen stellen is gewoonweg krachtiger dan antwoorden geven. (augustus 2016)
Niets nieuws, alleen herordening van wat allang bekend is (september 2016)
kk = de meest spraakmakende toekomstdenker van nu (maart 2017)
Derde plek – hebbben niet door dat de twintigste eeuw moe en versleten is en dat de pijlers waarop we onze samenleving hebben gebouwd () op het punt staan om met een laatste fatale zucht in te storten (april 2017)
Herlezen – We stand little chance of writing a new () story that is fit for our times if we keep falling back on last-century’s () storybooks. (april 2017)

Citaat 454 (woensdag 19 april 2017)
Homepage Citaten 2017