Willem Wilmink en het belang van instituten

Instituten die wegvallen
In Five Things the World Can Learn From American Collapse houdt de Amerikaanse econoom, coach en schrijver Umair Haque een pleidooi om instituten in stand te houden en ze te koesteren. Hij is niet tevreden met wat hij om zich heen in de Verenigde Staten ziet gebeuren. Is ronduit boos op de elites die er daar een grote puinzooi van maken. Moedwillig de meest uiteenlopende instituten hebben afgebroken of van hun macht beroofd.

Umair Haque
Dagelijks schrijft hij artikelen om uit te leggen wat hij om zich heen ziet gebeuren. In veel stukken vergelijkt hij zijn rampzalige land met ons in Europa. Waar ‘het’ op veel gebieden véél beter zou zijn. Zoals de meesten van ons gebruikt hij – als je er op gaat letten – vaak dezelfde voorbeelden, maar dan net in een iets andere context.

De woorden BBC en NHS komen bij hem vaak voorbij, als voorbeelden van instituties die in zijn land niet bestaan én waar de Britten – in zijn ogen – terecht trots op mogen zijn.

Hij noemt het kroonjuwelen. Los van de vraag of dit klopt (en dat is niet zo: ook de BBC en de NHS staan onder druk) wil hij hiermee laten zien dat wij hier in Europa als burgers wel bereid zijn waardevolle instituten in stand te houden. Er geld voor opzij te zetten. Tot ons aller welbehagen en welzijn. Het artikel begint aldus:

Onze kroonjuwelen
Don’t destroy your own institutions. Your institutions — whether they are great ones, like the BBC, NHS, and CBC, or small ones — are your crown jewels. For an almost invisible reason. They do not just serve a soft function, like providing a sense of national identity. They do something far, far more vital. They provide the high quality public goods that define whether or not a society is truly rich — healthcare, education, media, and so on.

Vernietig je eigen instellingen niet. Instellingen – of ze nu groot zijn, zoals de BBC, NHS en CBC, of ​​kleinere – zijn onze kroonjuwelen. Voor een bijna onzichtbare reden. Ze dienen niet alleen een zachte functie, zoals het bieden van een gevoel van nationale identiteit. Ze doen iets veel, veel vitaler. Ze leveren hoogwaardige publieke goederen die bepalen of een samenleving echt rijk is: gezondheidszorg, onderwijs, media enzovoort.

DWDD en Willem Wilmink
Deze obscure Amerikaan wil ik als brugje gebruiken om een Nederlands kroonjuweel naar voren te halen. En met name het lef van dit programma om af en toe iets volstrekt onverwachts te doen. Om gedurende het jaar regelmatig een ode te brengen aan Willem Wilmink. Wie?

Willem Wilmink: een dichter en literatuurwetenschapper. Al vijftien jaar dood. Bijna vergeten, maar niet écht. Hij zit in het collectief bewustzijn van veel veertigplussers. Alleen waren ze hem een beetje vergeten. Willem was op zijn eigen manier ook een … instituut.

En dan – simsalabim – wordt hij door Matthijs van Nieuwkerk en zijn redactie tot leven gewekt. Teruggehaald. Nieuw leven ingeblazen. Niet door ‘ouwe meuk’ te herhalen, maar door opmerkelijke gasten uit te nodigen. Die over hem vertellen, iets van hem zingen of declameren. Door oude en jonge mensen.

En zo ontdekken oude én jonge kijkers wat voor een grote kunstenaar Willem Wilmink was. Is. Een bescheiden man uit Twente, die bij de meest uiteenlopende en onverwachte ‘projecten betrokken is geweest.

Vergeten dat hij bijvoorbeeld de legendarische regels “deze vuist op deze vuist” voor De Film van Ome Willem heeft geschreven. Op muziek gezet door een andere, grote en stille kracht: Harry Bannink. Die in het orkest van Ome Willem heel bescheiden piano speelde, maar op zijn manier met Edwin Rutten en de aanwezige kinderen gezellig meedeed.

Mooi man!
De afgelopen maanden heeft Matthijs van Nieuwkerk veel klassieke teksten en liedjes van Willem Wilmink als het ware opgepoetst en opnieuw laten blinken. Heeft daardoor op zijn manier – waarschijnlijk onbedoeld en ongewild – bijgedragen aan onze Nederlandse identiteit. Mooi man!

https://www.youtube-nocookie.com/embed/9GdNag9PZOk

DWDD, een kroonjuweel, dat node gemist zal worden als het zomaar opeens zou ophouden te bestaan.Of afgebroken wordt door krachten die niet veel ophebben bij dit soort instituten. Politici die geloven dat ‘de markt’ het beter kan; dus waarom zouden we geld blijven pompen in zoiets als een publieke omroep.

https://www.youtube-nocookie.com/embed/70ljoZH51rY}

Stanza en Willem Wilmink
Een tweede reden om Umair Haque aan te halen en het bruggetje te maken naar DWDD is de muziekgroep Stanza. Die in Oss en omgeving wellicht bekend is van twee door haar gemaakte programma’s.

Ze begonnen met een avond gewijd aan liedjes van Bram Vermeulen. Later stelden ze een programma samen met liedjes van Belgische artiesten als Kommil foo, Raymond van het Groenewoud, Jacques Brel en Lieven Tavernier.

De afgelopen tien jaar hebben ze op verschillende plekken in de regio Noord Oost Brabant gespeeld en verhalen over deze liedjes/muzikanten/tekstschrijvers verteld.

Kort na de zomer liep ik Jos van Oorschot, een van de bandleden, tegen het lijf. ’s Avonds laat; na een lange werkdag. Het regende op het parkeerplein achter de Osse bibliotheek. Een Tegenlicht Meet Up was net voorbij. En Jos liep naar zijn auto, blij dat een commissievergadering in het gemeentehuis was afgelopen.

We kenden elkaar van de muziek en zijn betrokkenheid als ambtenaar bij het toerismebeleid van de gemeente Oss. Een terrein waarop de bibliotheek ook actief was én is (http://www.toerismeoss.nl/ ). We raakten in de regen aan de praat en hadden het binnen no time over muziek. Hij vertelde over een nieuw muzikaal project én ik over de genoeglijke avonden die we de laatste maanden tijdens Luistercafé Noordkade in Veghel mochten organiseren en meemaken.

De kern van dat gesprek was dat Stanza bezig was een Willem Wilmink-avond voor te bereiden. Jos informeerde bij het weggaan of ze wellicht een keer hun programma in de Osse bibliotheek mochten spelen. Zoals ze dat ook, lang geleden, eens gedaan hadden met hun Bram Vermeulen-project.

Een afgelasting en Willem Wilmink
Enkele weken geleden meldde Jos zich via email. Of ik nog aan hem en zijn Willem Wilmink-project had gedacht? Een mailtje dat precies op het goede moment kwam. Voor de april-editie van Luistercafé Noordkade had het beoogde coverbandje zich afgemeld. Dus kon de Ode aan Fleetwood Mac niet doorgaan. We moesten op zoek naar een alternatief. Dat bleek niet al te moeilijk.

Op vrijdag 6 april 2018 brengt Stanza hun Ode aan Willem Wilmink. In de Afzakkerij op de Noordkade. Dat zal de derde keer zijn dat Stanza met dit programma naar buiten treedt. Het was zelfs een dubbele bingo. Jos van Oorschot had ook nog een suggestie voor een spreker. Iemand die de artiest in kwestie goed kent en daarover tijdens een interview kan en wil vertellen.

Frank Verhallen – een vriend van Jos en een groot kenner van wat je de Nederlandse kleinkunst zou kunnen noemen – zal die avond geïnterviewd worden over Willem Wilmink. In 2004 schreef hij in ‘het’ 52e Schrijversprentenboek een lang artikel (Het moet er allemaal nog zijn, Willem Wilmink en de Nederlandse kleinkunst).

Bijzonder, want tot nu stond tijdens alle dertien voorgaande edities van Luistercafé Noordkade een muzikant of groep centraal. Op die eerste vrijdag in april draait het nu om een tekstschrijver, een dichter. Wiens teksten door anderen op muziek zijn gezet en uitgevoerd. Willem Wilmink speelde weliswaar accordeon maar we doen hem té veel eer aan door hem (ook nog) weg te zetten als musicus. Voor verschillende teksten/gedichten heeft Stanza zelf de muziek geschreven en gearrangeerd. Maar ze spelen ook enkele liedjes die door anderen zijn verklankt en bij toehoorders bekend in de oren kunnen klinken.

Enkele regels uit teksten van Willem Wilmink die op muziek zijn gezet

Vandaag vroeg mijn zoontje
met angstige stem:
‘Als iemand dood is,
wat gebeurt er dan met hem?’

Nu ken ik wel iemand
die daarover zegt:
‘Wie dood is die komt
in de hemel terecht.

Uit: Een probleem (1977) (bundel: De liedjes voor kinderen)

Als ze de kunst en de cultuur
verdonkermanen op den duur,
zing met het oude vuur, jongen, zing.
Zing voor wie zijn gehandicapt
en financieel worden genept,
zing, als je adem hebt, jongen. Zing!

Weer wordt het kapitaal
baas over ons allemaal,
jongen, dat pik je toch niet?
Al wat gewonnen was,
stoppen z eonder ’t gras.
Jongen, ’t is tijd voor ene lied.

Uit: Zing! (bundel: Allerlei)

Met de allerliefste in een trein
kan aangenaam en leerzaam zijn.
De prachtig vormgegeven stoel
geeft allebei een blij gevoel.

Voor ’t verre reisdoel kant en klaar
zit ik dus tegenover haar.
De trein makat zijn vertrouwd geluid
en zij rijdt vóór-, ik achteruit.

Uit: Echtpaar in de trein (1990) (bundel: Moet worden gevreesd dat het nooit bestond?)

Ik werd groter en groter,
ik droeg al een broek.
Ik ging eerst tot het hekje
en al gauw tot de hoek.
Ik reed mee met de melkboer
in ene stralende zon
en de straat leek een landschap
nu het het voorjaar begon
in de Javastraat

Uit: In de Javastraat (1992) (bundel: Javastraat)

Gezinnen die de apartheidswaan
meedogenloos uiteen liet slaan.
Ze komen toch weer bij elkaar,
voor even maar.
Want liefde is daar illegaal.
Geef hun ene teken, een signaal:
dat gene enkele deur eeuwig dicht zal zijn,
dat aan ’t eind van de tunnel weer licht zal zijn.

Uit: Signalen (bundel: Het leven heeft mij het lachen verleerd)

’t is altijd weer het oude lied,
hun woorden zijn hun daden niet
en in hun wijze hoofden
is hun geheugen een vergiet,
zodat ze niets te binnen schiet
van wat ze ooit beloofden.
God, wat een tijd,
dat de ene blinde de andere leidt.

Uit: Blinde leiders (1983) (bundel: Verre vrienden)

Reken maar dat het je stemming verknalt,
een kop die je zelf niet bevalt.
Te bol of te bleek, met een beugel of bril,
zo’n kop die je zelf niet meer wil.

Uit: Een kop die je zelf niet bevalt (1985) (bundel: We zien wel wat het wordt)

Meer lezen?
In de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken zitten op dit moment 63 titels van Willem Wilmink. Daaronder bevinden zich ook boeken waarvoor hij het voorwoord of een inleiding schreef.

Zijn verzameld werk verscheen in 2004 en bestaat uit twee delen (ruim 1400 pagina’s)

Concept persbericht (aanvulling maandag 26 februari 2018)
Stanza speelt op vrijdag 6 april tijdens de 14e editie van Luistercafé Noordkade in Veghel werk van Willem Wilmink. Voor die avond stelden ze onderstaand tekst op.

STANZA zingt en speelt Willem Wilmink (1936 – 2003)
In het tv-seizoen 2017/2018 brengt De Wereld Draait Door een ode aan dichter, schrijver Willem Wilmink. In menig programma kun je de uitvoering van een gedicht of lied van hem horen. Die gedichten en liedteksten zijn stuk voor stuk pareltjes en grote artiesten als Herman van Veen, Boudewijn de Groot, Wieteke van Dort en Joost Prinsen hebben teksten van hem ten gehore gebracht.

Al veel eerder dan DWDD besloten Erik van Dijck en Jos van Oorschot van STANZA om met het dichtwerk en de liedteksten van Wilmink aan de slag te gaan. De verhalen voor kinderen en die over zijn oorlogsverleden gaan, protestliederen en uiteraard veel krachtige poëzie over de liefde.

Een aantal teksten is van nieuwe muziek voorzien of de bestaande melodie is door STANZA gearrangeerd. Soms is het origineel gehandhaafd .

Of ze nu bedoeld zijn om te zingen of te declameren, alle teksten van Willem Wilmink zijn ideale liedteksten; ritmisch lopen ze als een trein, inhoudelijk bestrijken ze het hele emotiepalet. Het lukte Willem Wilmink om tegelijkertijd verwondering, vertedering, lust en vrolijkheid op te roepen. Nergens zijn Wilminks’ teksten hoogdravend of clichématig. Wilmink slaat steeds de spijker daar waar je hem moet raken, namelijk op de kop en dat komt bij de luisteraar binnen.

STANZA bracht eerder goed ontvangen programma’s met liedjes van Bram Vermeulen en van Belgische liedzangers. De band bestaat behalve uit Erik van Dijck (zang, gitaren en toetsen) en Jos van Oorschot (zang en gitaar) uit Ruud Sempel (bas) en Kees de Wit (blaasinstrumenten en percussie).

Citaat 519 (dinsdag 13 februari 2018)
Homepage Citaten 2018