Tegenlicht Meet Up Oss, maart 2018
Op donderdag 22 maart 2018 wordt tijdens de Tegenlicht Meet Up Oss in de bibliotheek nagepraat over twee uitzendingen die met elkaar samenhangen: Smeltend Zwitserleven en Worsteling van de Groenmens.
Beide afleveringen snijden – zonder ze gezien te hebben – hetzelfde punt aan: we weten dat we moeten gaan veranderen, maar doen het amper. Dat heeft te maken met psychologie.
Tijdens de Tegenlicht Met Up zal klimaatcoach Mirjam Bemelmans een lezing verzorgen over dit dilemma. Daarna gaan we met de aanwezige bezoekers het gesprek aan.
Half leeg?
Doorlopend bereiken ons signalen dat we als mens(heid) hard bezig zijn het klimaat naar de verdommenis te helpen. Het CO2-gehalte in de atmosfeer blijft stijgen, de Noordpool was deze winter veel warmer dan normaal, insecten en bijen zijn voor driekwart uitgestorven, ook andere soorten sterven uit, gletsjers trekken zich terug, we vliegen steeds meer, er worden weer meer zware wagens verkocht, we blijven Malta voor et cetera.
Half vol?
Aan de andere kant is er ook regelmatig positief nieuws. Steeds meer burgers en bedrijven installeren zonnepanelen, er worden windmolens gepland en geplaatst, ook neemt het aantal flextariërs en elektrische auto’s toe, overwegen steeds meer gezinnen de installatie van een warmtepomp et cetera
Verwarring alom – wat te doen?
Een verwarrend geheel. Slecht en goed nieuws. Zuur en zoet. Is het glas vol of leeg?.
Wat te doen? Als burger? Of als medewerker van een bedrijf, instelling of organisatie? Of is het ‘ons’ probleem niet? Laten we het maar over aan de overheid? Of – nog beter! – de markt?
Gaan we gewoon door met ons ‘normale’ leventje? Of passen we ons aan? En zo ja, hoe dan? Waar? Wanneer? Wat te doen?
Ontkennen kan niet meer
Door dit alles speelt ook nog dat we vooral bezig lijken met het aanpakken van door ons zelf veroorzaakte gevolgen; en komen we amper toe aan bezinning op het systeem zelf dat deze problemen veroorzaakt. In stand houdt.
Bonanza
Dit schrijnt. Te meer in een tijd waarin dagelijks van de pagina’s spat dat ‘de economie’ groeit, floreert, eindelijk weer boven jan is et cetera. Die euforie staat echter haaks op het feit dat een economie die ‘ouderwets’ groeit, vanzelf meer problemen zal veroorzaken die samen hangen met het klimaatprobleem.
Een groeiende economie levert meer CO2-uitstoot op, meer city trips, meer auto’s. In zo’n bonanza-tijd gaan mensen dingen vervangen die op zich niet versleten zijn (keukens!), kopen we weer meer spullen, nemen meer diensten af.
Uiteraard zijn er mensen die kritische vraagtekens zetten bij de vraag of onze economie wel kan blijven groeien, maar voorlopig zitten die amper aan het stuur van de staat of in de bedrijven. Daar wordt nog steeds volop gestuurd op groei.
Opmerkelijk, want vaak zitten in hetzelfde (figuurlijke) pand slimme mensen, die bezig zijn om de negatieve gevolgen bij te sturen. Een schizofrene samenleving én tijd(geest). Wederom: klimaatpsychologie.
Amitav Ghosh
In de eerste van twee Tegenlicht-afleveringen (Smeltend Zwitserleven) komt een zekere Amitav Ghosh aan het woord.
Deze ook in Nederland bekende Indiase schrijver betrekt daarin het standpunt dat overheden wereldwijd draconische maatregelen moeten afkondigen om ons gedrag te beteugelen. Hij vindt het niet netjes om alle verantwoordelijkheid bij mensen zelf neer te leggen. Hij weet dat dit niet genoeg zoden aan de dijk zet. Sommige mensen zullen immers wel hun gedrag gaan aanpassen, maar velen ook niet of slechts mondjesmaat. Stevige wetten kunnen zo’n gewenste gedragsverandering wel tot stand brengen. Beter: afdwingen. De tijd lijkt daar nog lang niet rijp voor. Voorlopig blijft het bij een beetje nudgen en hier en daar tijdelijk een financiële worst (zeg subsidie) voorhouden.
De Tegenlicht-redactie leidt de aflevering met Amitav Ghosh als volgt in:
De slachtoffers vallen steeds dichter bij huis. Een modderstroom van een smeltende gletsjer bedolf afgelopen zomer het Zwitserse dorp Bondo. Acht mensen stierven en het dorp was maandenlang onbewoonbaar. Toch willen velen de gevolgen van de klimaatcrisis niet inzien. Volgens Ghosh is geen vlees eten of niet autorijden niet genoeg om de vicieuze cirkel te doorbreken. Hij vindt het van het grootste belang dat wij onze overheden verplichten om draconische maatregelen te nemen en desnoods af te dwingen. Het is kwalijk om alle verantwoordelijkheid bij het individu te leggen.
Dat we nog niet full speed inzetten op het aanpakken van onze problemen ligt niet aan de klimaatontkenners. De impact van hun verhaal wordt meer en meer onderuit geschopt. Niet langer serieus genomen. Helaas betekent dat niet automatisch dat de mensen – die weten dat het verhaal van die klimaatontkenners vals is – hun leven uit zichzelf gaan aanpassen. De geest is gewillig, maar het vlees zwak. Ons oude vertrouwde leventje was en is zo slecht nog niet. Waarom zou ik afstand moeten doen van mijn lapje vlees, mijn vliegtripje naar Marseille, mijn lekkere auto, de spullen die ik koop voor de heb et cetera? En iemand zal toch de economie draaiende moeten houden!
Jan Terlouw
Tijdens de boekenweek spreekt op zaterdag 17 maart oud politicus Jan Terlouw in Veghel. Hij is de auteur van het inmiddels traditionele Boekenweekessay. Het thema van de Boekenweek 2018 is natuur. Zijn essay heet Natuurlijk. In dat boek voert hij op zeker moment een van zijn dochters op. Als jonge meid. Die mooi het dilemma van ‘de mens’ samenvat: ‘Ik wou het eerste, maar ik denk het tweede’.
Vader Jan vertelde haar twee verhalen, en vroeg vervolgens welk van de twee ze het meest geloofwaardig vond. Die verhalen hadden niets te maken met het klimaatprobleem, maar raken wel ons aller dilemma: blijven we hangen in ons lekkere leventje of passen we ons aan. Dat lekker blijven hangen in wat we gewend zijn heeft te maken met ons gevoel. Aanpassen doen we alleen als onze ratio de overhand neemt of krijgt. Maar – nogmaals! – dat is zeer lastig. Staat haaks op wat ons tot mens maakt. In wezen zijn we gevoelswezens die ons zonder bewust na te denken redelijk succesvol door het leven heen bewegen. Helaas dwingt onze tijd tot nadenken. In onze hersenpan botsen figuurlijk gesproken deze twee gedachten. De opmerking van Amitav Ghosh sluit aan bij kennis over hoe binnen onze hersenpan omgegaan wordt met stress.
Omgaan met stress
In Schaarste : hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen voeren psycholoog Eldar Shafir en econooom Sendhil Mullainathan het begrip bandbreedte op.
Elk mens heeft van nature binnen zijn of haar hoofd een bepaalde bandbreedte. Daarmee moeten we het doen.
Uit onderzoek is gebleken dat mensen die gebukt gaan onder zorgen (gebrek aan geld, gedoe op het werk of in de relatie, verslaving e.d.) relatief weinig bandbreedte over houden. Daardoor komen ze extra in de problemen. Met het relatief kleine niet-belaste deel van hun hersenen moeten ze zich ook nog staande zien te houden in de rest van het ‘normale’ leven. Dat lukt vaak niet. Ze laten sommige dingen sloffen. Verschonen zich niet vaak genoeg. Eten te weinig of slechter. Gaan onverzorgd solliciteren. En alle goedbedoelde raadgevingen van de omgeving én vooral van professionals nemen ze niet meer tot zich. Hun hoofd zit té vol. Ze kunnen alleen weer ‘normaal’ gaan functioneren als de bandbreedte groter wordt gemaakt. Door eigen toedoen (maar dat is vaak niet meer mogelijk, is een illusie) of door de omgeving en/of die professionals.
Dit inzicht is helaas nog lang niet ingedaald bij bedrijven, instellingen en organisaties. Zij laten vaak onbedoeld bandbreedte-afbrekende maatregelen op juist dit soort mensen los. Een goed voorbeeld zijn de boetes die de rijksoverheid oplegt aan mensen die niet in staat zijn om hun zorgkosten of bekeuringen te betalen. Hun zorgen worden alleen maar verergerd door hen met absurde boetes achter de broek aan te zitten.
Ons aller bandbreedte
Ik heb het idee dat dit fenomeen (van die bandbreedte) voor de meeste burgers in het welvarende Westen speelt. Normale mensen die bijna volledig in beslag worden genomen door wat wij nu normaal vinden.
Als het ware opgeslokt door het idee (in ons aller hoofd) dat we moeten blijven groeien. Dat je gelukkiger wordt als je veel (vaak zinloze, statusverhogende dingen) consumeert.
Wellicht zijn we in het Westen te veel bezig met dat gedrag, waardoor er geen ruimte in onze hoofden overblijft om nuchter na te denken of dit allemaal wel zo logisch is. In deze tijd. Met de problemen waar we voor staan. Kortom: wederom klimaatpsychologie.
Dit soort gedachten klinken wellicht onorthodox of raar in de oren. Tegelijkertijd kunt u dit soort geluiden en signalen ook dagelijks oppikken. Wetenschappers, schrijvers, kunstenaars, ondernemers en – enkele – politici denken hier over na; en komen met voorstellen, visioenen en soms concrete oplossingen.
Ik kan het niet nalaten er (weer) een persoon uit te lichten: Kate Raworth met ‘haar’ donut-verhaal (Past het binnen de donut?).
De opgave wordt de komende jaren natuurlijk om meer burgers in dit andere verhaal mee te nemen. De geesten rijp te maken voor aanpassingen van onze manier van leven. En dat het niet alleen een dilemma blijft van wat de VPRO – zo neerbuigend en ironisch – de groenmens noemt.
Citaat 524 (donderdag 8 maart 2018)
Homepage Citaten 2018
