Kort na de zomervakantie besprak ik met collega Peter – muziekliefhebber en maatje bij Luistercafé Noordkade – het muziekjaar 2019.
Ik vond dat er dit jaar amper memorabele cd’s waren uitgekomen. Hij beaamde dat. Het gaat nergens over, maar ik dacht er aan terug toen ik me vorige week realiseerde dat er tóch weer eentje was verschenen. Zich aan mij opdrong.
Een late ontdekking
Ik kocht die plaat al ergens in april, maar – zoals dat vaak gaat – dan komen er andere nieuwe platen op en verdwijnt zo’n cd in de kast.
Enkele weken geleden zette ik hem weer eens op, en op zeker moment begonnen sommige tracks op te vallen. Herkende ik sommige intro’s, de stem en het gevoel dat zo’n song oproept.
De kracht van een stem
Dit keer ging het nadrukkelijk NIET om de teksten; vaak wel. Nu niet. Onverstaanbaar. Geen idee waar ze (inderdaad, ze: twee dames) over zingen. In het boekje lees ik de Engelse vertalingen, maar daar wordt je ook niet veel wijzer van. Vaak hermetische, moeilijke gedichten. Wel van grote namen. Dat wil zeggen, als je gaat googlen: dan hebben ze bijna allemaal een flink lemma. Had wel eens ooit van Rumi en Hafez gehoord, maar nog ooit iets van hen gelezen, laat staan gehoord.
Mahsa Vahdat
Deze Iraanse zangeres heeft veertien Perzische gedichten op muziek gezet, contact gezocht met David Harrington, de leider van het Kronos Quartet, en alle songs al dan niet samen met haar zus Marjan ingezongen. Uitgebracht op een (beroemd én zeer bijzonder) Noors label: Kirkelig Musik Verksted. Dit jaar verschenen onder de (prachtige) titel Placeless. Plaatsloos. U weet wat dat ongeveer betekent, maar het is geen gangbaar woord.
Op muziekweb (dé muziekbibliotheek van Nederland – u kunt via de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken cd’s, dvd’s en lp’s lenen) staat deze korte recensie van Placeless:
Sereniteit en weemoed. Dat is in de kern wat de zang en strijkersklanken oproepen bij de luisteraar. Voor de in Noorwegen wonende Iraanse zussen Mahsa en Marjan Vahdat was het een mijlpaal om samen met het Kronos Quartet een album op te nemen. Een van de meest gevierde en invloedrijke strijkkwartetten, dat vernieuwende samenwerkingen aangaat met componisten en musici van over de hele wereld. Op Placeless staan de klassieke, tijdloze poëzie van Hafez en Rumi en van eigentijdse Perzische dichters centraal. Met wonderschone stemmen zingen de zussen solo en soms samen liederen over liefde, verdriet, hoop en verlangen. De dienende begeleiding van de strijkers is relatief sober maar uiterst effectief in het oproepen van de juiste sfeer. (SvdP)
Sereniteit en weemoed
Dat is mooi samengevat door Sandra van de Putte: sereniteit en weemoed. Ideale woorden voor een begrafenis of crematieplechtigheid. Het doorbraaknummer voor mij was op deze cd track 8, Vanishing lines. Verdwijnende lijnen. Vervagende lijnen. De vertaalde (Engelse) tekst is erg kort, maar ik kan niet uitleggen waar die tekst over gaat. De benaming liefdesliedje doet het waarschijnlijk tekort. Die tekst is geschreven door Hafez, een beroemde dichter uit de veertiende eeuw.
Op deze cd staan nog twee andere gedichten van hem. Ik viel voor Vanishing lines vooral door de stem (van Mahsa Vahdat) en de begeleiding door het Kronos Quartet. Sereen en weemoedig. Muziek die prima geschikt is voor een begrafenis of crematieplechtigheid. En je hoeft niet te weten waarover ze zingt. Zeg maar: verdwijnende lijnen; dat geeft de aanwezigen genoeg stof om over te kunnen nadenken. Te mijmeren.
Placeless
De titel van de cd is niet zo maar gekozen. Komt uit een gelijknamig gedicht van Rumi, van wie vijf gedichten door Mahsa Vahdat op muziek zijn gezet.
I am not from the East, nor from the West
I am not from the land, nor from the sea
I am not from the world, nor from beyond
My place is placelessness, My trace is tracelessness
Onvertaalbare woorden: placelessness en tracelessness, maar met enige moeite kun je je er iets bij voorstellen.
Place =plaats, placeless = ‘plaatsloos’, placelessness = plaatsloosheid.
Trace = spoor, traceless = spoorloos, tracelessness = spoorloosheid.
Beide woorden drukken een bepaalde staat van ‘zijn’ uit. We zijn er als mens toe veroordeeld dat we in the end nergens en (daardoor tegelijk) overal aanwezig kunnen zijn. Dat we in wezen door niemand gevolgd, begrepen kunnen worden. Veroordeeld tot als een raadsel voor anderen en onszelf door de wereld heen te dwalen. Zoiets. Klinkt zweverig? Heeft waarschijnlijk te maken met de religieuze achtergrond van deze twee beroemde dichters: Rumi en Hafez, beiden aanhangers van het soefisme.
De kern is wat mij betreft dat de mens ondanks alle regels en (internationale) afspraken nergens aan gebonden is. Feitelijk nergens toe behoort. Op zichzelf staat.
Op muziekweb staat een dossier over deze Rumi. Maakt onderdeel uit van ‘een wereldreis’ door de muziek; Rumi is aflevering 27.
Atabak Elyasi
Als je het cd-boekje gaat doorspitten dan ontdek je dat Mahsa Vahdat veertien gedichten op muziek heeft gezet. Teksten van vijf-zes dichters. Rumi en Hafez uit de veertiende eeuw leveren het merendeel aan (vijf en drie). Verder twee van Forough Farrokhzad, een twintigste eeuwse Iraanse dichteres die niet oud werd. Vier gedichten zijn geschreven door Atabak Elyasi; twee daarvan samen met Mohammad Ibrahim Jafari.
Deze Atabak Elyasi is de echtgenoot van Mahsa Vahdat en is zelf ook componist/muzikant. Zijn gedichten zijn ‘iets’ toegankelijker, bijvoorbeeld Leyli’s nightingales
De nachtegalen van Leyli
Once upon a time a lover gave to Leyli
two nightingales which where flying in a garden
One of the nightingales is made by dawn and light
the other one is from the light of the moon and the sun
One sings from the depth of her heart
the bitter story of the present times
The other one makes songs from the stars
and spreads them to the graveyard of her nameless
If Leyli touches the two nightingales,
they will sing the song of liberation
The song of liberation
Als je aan Iran (en het oude Perzië) denkt, dan komen meteen beelden op van vrouwen die op vrouwen jagen. Hen achter de vodden zitten en er op toezien dat vrouwen in het openbaar gesluierd over straat gaan. Prachtige en minder prachtige vrouwen die als het ware verborgen moeten worden voor het oog van de wereld. Ook Mahsa en Marjan Vahadat. Grote musici, beroemd in het buitenland. Verborgen onder een doek.
En dan schrijft haar echtgenoot – Atabak Elyasi – zo’n tekst over twee nachtegalen. Verkapte kritiek op zijn land. Woorden waaruit een groot verlangen naar vrijheid en bevrijding spreken. Opmerkelijk dat ze er – voor zover ik kan nagaan – thuis nog geen gedoe over hebben gehad.
En dat alles in een tijd waarin een rare Amerikaanse president het over hel en verdoemenis voor het Iraanse volk heeft. En Iraanse leiders na veertig jaar nog steeds vasthouden aan het idee dat er een god is en in naam daarvan ondermeer alle vrouwen onderdrukt moeten worden. En in zo’n samenleving – een beschaving die vele malen ouder is dan ‘de onze’ – staan twee vrouwen op en maken zo’n cd. Grote kunst; daar waar je het niet verwacht.
Kronos Quartet
Dit Amerikaanse strijkkwartet is wereldberoemd en heeft in haar veertigjarige bestaan niet alleen heel veel muziek uitgevoerd en opgenomen, maar vooral ook aan de basis van veel nieuwe muziek gestaan.
Ze hebben met de meest uiteenlopende componisten, musici en zangers opnames gemaakt en opgetreden. Uit alle hoeken en gaten van de wereld. Letterlijk. Tientallen cd’s hebben ze uitgebracht, de meeste op het Nonesuch-label. Hieronder enkele hoogtepunten en persoonlijke favorieten.
Mishima
Filmmuziek geschreven doro Philip Glass. Een documentaire speelfilm over de Japanse schrijver Yukio Mishima. Hij pleegde traditioneel zelfmoord in 1970. De score is van 1985.
Requiem for a dream
Filmmuziek geschreven door Clint Mansell. Verscheen in 2000. De film gaat over verschillende vormen van verslaving. En je hoort in de muziek hoe dat op mensen (vaak zeer heftig) uitpakt.
Different trains
Steve Reich is de componist. Een poging de verschrikkingen van de transporten naar de concentratiekampen in een muziekstuk te vatten.
Black angels
Een soort verzamelcd, want stukken van meerdere componisten. Een van de hoogtepunten is een klassiek werk van Thomas Tallis (Spem in alium) uit de zestiende eeuw. Opmerkelijk, want Kronos speelt zelden oud werk. Kwam uit in 1990.
Pieces of Africa
Uit 1992 en is ook een soort verzamelcd. Hoogtepunt is hier Escalay van Hamza El Din, een Egypyische componist. Escalay betekent zoiets als waterwiel.
Short stories
Een verzamelcd uit 1993. Mijn hoogtepunt is Soliloquy uit How It Happens van componist Scott Johnson. Het nummer krijgt extra charme door de krakende stem van de al in 1989 overleden journalist I.F. Stone.
Morton Feldman: Piano and String Quartet
Een samenwerking met pianist Aki Takahashi. Kwam uit in 1993.
Duurt bijna tachtig minuten en … er gebeurt amper iets in. Kortom: minimalistische muziek pur sang. Maar wat een rust.
You’ve Stolen My Heart
Verscheen in 2005. Kronos werkt hier samen met Asha Bhosle, een van de beroemdste Indiase zangeressen. Nog beroemder is haar zus, Lata Mangeshkar. Muziek is van Rahul Dev Burman, die in zijn land ook wereldberoemd is. Muziek refereert aan de beroemde Bollywood-films.
Folk songs
Oorspronkelijk uitgevoerd voor het 50-jarig jubileum van Nonesuch Records in 2014. Kwam in 2017 uit. Een samenwerking met popartiesten als Rhiannon Giddens, Sam Amdion, Olivia Chaney en Natalie Merchant.
Landfall
Wat mij betreft het hoogtepunt uit hun carrière. Een samenwerking met Laurie Anderson. Artikel: We gaan toch niet zitten wachten tot het milieu drastische maatregelen neemt (maart 2018)
Tot slot: Rollercoaster
Terwijl dit stuk-je in mijn hoofd groeide lag vorige week dinsdag aan het eind van een lange dag thuis een rouwkaart op de spreekwoordelijke mat. Van een neef, die ik amper kende; maar wel zijn moeder.
Dus naar de begrafenis. In een kerk. Maar het was zeker geen katholieke eredienst. Integendeel. Wel mooie verhalen, muziek en na afloop lekkere hapjes. Zeg maar: de dood vieren tijdens een afscheid.
Een van de liedjes viel meteen op. Had geen pen bij me en kon de woorden die ik opving niet opschrijven. Iets met magnolia’s. Een dag later kwamen kennissen langs en die roemden een liedje, dat in een of ander praatprogramma was uitgevoerd. Ze waren er hevig van onder de indruk. Bleek om een optreden van Danny Vera te gaan. Op dinsdag 17 september, toen ik ‘s avonds na de succesvolle lezing van Rutger Bregman thuiskwam, en een rouwkaart op de mat vond.
Het bleek te gaan om het liedje Rollercoaster.
Danny Vera voerde het uit bij Jinek. Is blijkbaar al wekenlang een hit in Nederland. Maar domweg gemist. Weet ook wel waarom. Ik luister zelden naar muziek op de radio. Het is geen moeilijke, hermetische tekst. Integendeel. Maar wel effectief.
Here we go
On this roller coaster life we know
With those crazy highs and real deep lows
I really don’t know why
And I will go
To the farthest place on earth I know
I can travel all the road, you see
‘Cause I know you’re there with me
Boeken over Perzische, Iraanse poëzie
In de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken trof ik enkele bloemlezingen aan (met korte toelichting)
# – Een Arabische tuin : klassieke Arabische poëzie (Bulaaq 2000)
# – Een karavaan uit Perzië : klassieke Perzische poëzie (Bulaaq 2002)
# – De mooiste van altijd : 40 eeuwen wereldpoëzie in 300 gedichten (Lannoo 1999)
Van Rumi
De leeuw die ging jagen… en andere dierenverhalen (Altamira 2011)
De schipper en de filosoof… : en andere verhalen over het menselijk reilen en zeilen (Altamira 2012)
Juwelen : een dagboek met 365 fragmenten van wijsheid : bloemlezing uit de Masnavî van Djelal-oed-din Roemi (Synthese 2006)
De liefdesbrief : verhalen van Rumi uit de Masnavi (Altamira 2015)
Citaat 607 (dinsdag 24 september 2019) voor Frans
Homepage Citaten 2019
