Hét geschikte moment

Hét geschikte moment: zonder nieuwe visie of nieuw beginsel zul je die vurig gewenste verandering eenvoudigweg niet op gang weten te brengen.

Een belanghoudersbijeenkomst
Op dinsdag 20 februari 2018 werd de zogenaamde belanghoudersbijeenkomst 2018 van BrabantWonen, BrabantZorg, de GGZ Oost Brabant en Ons Welzijn in Veghel gehouden.

Een tweejaarlijkse bijeenkomst voor stakeholders. Bedoeld om te informeren, te inspireren en de gelegenheid te bieden tot netwerken. Een geslaagde middag, die onverwachts meer bracht dan gehoopt.

De middag werd als volgt aangekondigd:

HÉT GESCHIKTE MOMENT
Een Brabantse Belanghoudersbijeenkomst

Op 20 februari houden BrabantWonen, BrabantZorg, GGZ Oost Brabant en Ons Welzijn hun belanghoudersbijeenkomst. Op een historische locatie: het voormalige CHV-terrein in Veghel.
Centraal thema is sociale innovatie. Daar zijn we druk mee met zijn allen!
Soms leidt dat tot mooie, grote en kleine ontwikkelingen – op allerlei plekken in onze regio. Zoals in de Osse wijk Ruwaard, waar een zeer eenvoudige werkwijze tot meer welbevinden leidt. Soms ook vergaderen, verbinden en faciliteren we tegen de klippen op, maar zonder resultaat. Waarmee boeken we nu successen en waarom?

Samenwerken
Uiteraard was er een gastspreker, maar voordat die na de pauze aan het woord kwam werd ingezoomd op één van de vele samenwerkingsprojecten van deze vier Noord Oost Brabantse organisaties.

Dat die clubs samenwerken is op zich niet uniek. De laatste jaren zie je dat overal in Nederland. Instellingen die ogenschijnlijk niets met elkaar te maken hebben, zoeken elkaar op om in grote of kleinere projecten te gaan samenwerken. Ze vullen elkaar aan. Zien elkaar niet (langer) als concurrenten.

Tijdens de verschillende onderdelen moest ik regelmatig aan Albert-Jan Kruiter van het IPW denken. Een instelling die organisaties, bedrijven en instellingen ervan probeert te doordringen dat er in het belang van mensen – die om wat voor reden dan ook hulp nodig hebben – samengewerkt móet worden. En naar burgers geluisterd wordt. Ze serieus neemt, niet als consumenten of kleine kinderen behandelt.

Samen werken
Het heeft weinig zin –  zo laat Albert-Jan in een boek zien – om op een gezin dat hulp nodig heeft 26 verschillende hulpverleners af te sturen. Die allemaal op hun manier bezig zijn met het oplossen van een onderdeel van het probleem waar zij nu juist verstand van hebben. Denk aan opvoedadvies geven, schulden saneren, dieetadviezen verstrekken et cetera. Zonder naar de andere problemen te kijken en daarover met andere hulpverleners te praten. Af te stemmen wat in dit specifieke geval, in dit gezin het belangrijkste is. Denken vanuit wat dit gezin aan hulp vraagt, en niet meteen of alleen te denken en handelen vanuit jouw eigen instellingsbelang. Geen uniek inzicht, al in 1981 schreef Hans Achterhuis erover, maar ‘dingen’ keren terug. Maar altijd nét iets anders.

De mens centraal
Daar ging het deze middag vaak over. Ga uit van de hulpvraag van mensen die bij je aankloppen op of je pad komen. Begin niet in eerste instantie met het uitventen van diensten en producten die in jouw portfolio zitten. Luister vooral en probeer er serieus achter te komen of er een vraag achter de vraag ligt.

De organisatie liet een kort filmpje zin met daarin drie vragen. Belangrijke vragen om er achter te komen wat het probleem is én – iets van de laatste jaren – wat degene die voor je zit zelf kan doen om tot een bevredigend eindresultaat te komen. Opmerkelijk detail in het filmpje: de mens staat centraal, in een rondje.

https://www.youtube-nocookie.com/embed/AjMdkIv9pSU

Proeftuin Ruwaard
In de Ruwaard – een jaren-zeventig wijk in Oss – hebben de vier genoemde instellingen samen met de gemeente besloten om de (ook) daar spelende problemen op een andere manier te gaan aanpakken. De kern daarvan wordt in het filmpje kort en krachtig verwoord.

Anders denken, doen en organiseren: in onze werkwijze gaan we uit van de vragen en wensen van mensen.
In een persoonlijk gesprek stellen we drie vragen:
– Wat zijn jouw doelen en waar wil je naartoe werken?
– Wat kan jij betekenen voor jezelf of voor een ander?
– En wat heb je daarvoor nodig?

Deze middag werd vooral ingezoomd op de Proeftuin Ruwaard en het Huis van de Wijk. Een plek waar uiteenlopende activiteiten worden georganiseerd. Laagdrempelig, met inzet van veel vrijwilligers. Waarvan er enkele aanwezig waren en aan het woord kwamen. Samen met professionals van de verschillende partijen. Illustratief. Verhelderend. Prachtige voorbeelden en verhalen.

Woorden die aansloten bij  het centrale beeld van bovenstaand filmpje. Dat rondje met die cirkels. Waarin de mens (beter: twee mensen: hulpvrager én hulpverlener) centraal staan. Op een gelijkwaardig niveau.

Dat rondje, die cirkel deed/doet sterk denken aan een ander rondje, een donut.

Een donut-wereld
Deze middag kwam dus zomaar, onverwachts ‘de donut’ van Kate Raworth binnenzeilen. Een woord dat door geen van de sprekers werd gebezigd, maar toch was ‘ie er.

De donut is een beeld voor het bekende verhaal dat ‘de mens’ de komende jaren (decennia) op zoek moet naar manieren om scheefgegroeide ontwikkelingen op deze aarde zodanig bij te sturen dat het een leefbare plek blijft en/of weer wordt.

Voor die opgave (je kunt het ook a good life for all within planetary boundaries noemen) bedacht Kate Raworth – een Engelse econome – een beeld, de donut. Die twee kanten heeft, een binnen- en een buitenkant.

Deze middag ging het in Veghel vooral over de binnenkant van die donut. De plek waar het sociale ‘gebeuren’ van de mens zich afspeelt. De buitenring kwam deze middag niet aan de orde: de noodzaak om het overschrijden van planetaire grenzen tegen te gaan. Denk aan te veel CO2-uitstoot, het leegvissen van de oceanen of het uitsterven van soorten.

Het sociale fundament
Kate Raworth heeft voor de binnenring van ‘haar’ donut twaalf ‘knoppen’ bedacht. Onderwerpen waarbij je steeds de vraag kunt stellen of het voor ‘de mens’ of mensen in een bepaald gebied, land of wijk wel goed is geregeld. En zo niet, dan is daar de opgave om ‘er’ iets aan te doen. (klik hier voor een – lang – artikel over de donut)

Het zijn redelijk globale ‘knoppen’. Kort en krachtig geformuleerd. Voedsel slaat natuurlijk op de vraag of iedereen in een bepaald gebied voldoende voedsel heeft. Maar in landen waar dat al het geval is, dien je de vervolgvraag te stellen of die mensen dan ook het goede voedsel krijgen; of wellicht té veel.

Onbewust bezig zijn met ‘de donut’
Evident lijkt me dat de vier organiserende instellingen zich vooral bezig houden met mensen die nog niet optimaal op een aantal van die twaalf terreinen ‘scoren’. Dat kan aan henzelf liggen – natuurlijk – , maar wellicht ligt het ook aan de omstandigheden, het (nood)lot et cetera.

Los van de schuldvraag blijft dat veel mensen op een of meerdere punten nog niet goed in hun vel zitten. Niet binnen de donut passen. Denk aan gezondheidsproblemen (al dan niet veroorzaakt door een ongezonde manier van leven), gebrek aan een goed opleidingsniveau, een onregelmatig en/of te laag inkomen, gebrekkige huisvesting, gebrek aan sociale vaardigheden en in zijn algemeenheid uiteenlopende problemen om in onze complexe en snel veranderende samenleving mee te komen.

Ogenschijnlijk scoren we op deze twaalf punten als Nederland – zeker vergeleken met derde wereldlanden – domweg ‘goed’, maar dit laat onverlet dat er aan de onderkant van de samenleving veel burgers zijn die op sommige punten slecht scoren én er oneerbiedig gezegd een beetje bijhangen.

Dáár ging het deze middag over. Hoe kunnen we die burgers weer iets-je meer mee laten doen in de maatschappij. En niet meer op de oude, redelijk bevoogdende manier dat wij – de professionals – weten wat goed voor hen is. Nee, als hulpverleners beginnen we – in deze regio – met die drie vragen.

1. Waar wil je naar toe werken?
2. Wat kan jij betekenen voor jezelf of voor een ander?
3. Wat heb je daarvoor nodig?

Een vierde vraag
De organisatie had voor deze dag een titel bedacht: het geschikte moment. Daar werd voor de pauze af en toe naar verwezen, maar redelijk vaag. Evident is dat het in de hulpverlening – maar evenzo in het échte leven – bijna altijd om het geschikte moment draait. Iedereen ervaart ze, maakt ze mee. Was ik toen en toen niet daar geweest dan had ik mijn huidige partner nooit getroffen. Had die docent me niet een bepaalde richting ingeduwd. U heeft ongetwijfeld uw eigen voorbeelden.

Binnen het voorbereidingsclubje dacht op zeker moment iemand aan een filosofe die zich vaak uitspreekt over dat geschikte moment. Alleen gebruikt zij een breder begrip: tijd. Joke Hermsen was kortom de keynote spreker van de middag. Aan haar was gevraagd om ‘iets’ te komen vertellen over haar kijk op tijd, in te gaan op de titel van de middag én – vooral dat! – elementen van wat voor de pauze te berde was gebracht in haar betoog mee te nemen. Dat kan ze! Wist ik.

Joke Hermsen
Joke Hermsen heeft de afgelopen tien jaar op verzoek van de bibliotheek op meerdere momenten en plekken in onze regio gesproken over haar boeken. En bewezen dat ze in staat is te improviseren. Uiteraard neemt ze een karrevracht aan voorbereidingen in haar hoofd mee, maar tijdens zo’n sessie hoor je haar hersens als het waren kraken. Om onverwachte zaken mee te nemen in haar verhaal. Het kwartiertje dat dagvoorzitter Jord haar gaf werd ruimschoots overschreden. Ook door de vragen.

In de uitnodiging werd haar taak zo geformuleerd:

Onze gastspreker van de middag, filosoof en publicist Joke Hermsen, stelt de vraag anders: wanneer boeken we nu die successen? Ze confronteert ons met onze relatie tot de tijd. En brengt ons in contact met een totaal andere tijdsbeleving. Bent u erbij? Dan gaan we samen op zoek naar hét geschikte moment.

Chronos en Kairos
Joke Hermsen verwijst zoals bijna alle filosofen naar andere denkers. Deze middag vooral naar veel oude Grieken. En enkele twintigste eeuwse favorieten zoals  Walter Benjamin of Ernst Bloch). Hannah Arendt kwam niet voorbij, maar hing wel in de lucht toen ze ergens aan het eind van haar betoog het over het feit had dat mensen (in tegenstelling tot dieren) als het ware dagelijks de keuze én kans hebben om iets nieuws te beginnen. Dat zou je het geschikte moment kunnen noemen, maar hoeft niet. Beter lijkt me te constateren dat elke keuze per definitie een geschikt moment is. Ook als die keuze later verkeerd mag uitvallen.

Ze bezigde in dit verband het woord geboortelijkheid. De mens wordt door te kiezen als het ware op dat moment opnieuw geboren.

Maar voordat ze het over die geboortelijkheid had, gaf ze een kort college over tijd. En dat er twee varianten zijn.

De kloktijd die onverbiddelijk seconde na seconde voortschrijdt. En ons mensen er aan herinnert dat we allemaal weten dat ons leven eindig is.

Daarnaast bestaat er de beleefde of gevoelde tijd. Die los staat van stopwatches en klokken. Tijd die we amper ervaren als we opgaan in iets wat ons interesseert. Of het tegendeel. Subjectieve tijd, waardoor we ‘denken’ dat een leuke activiteit uren duurde terwijl er feitelijk slechts vijftien klokminuten zijn verstreken.

Beide tijdsbegrippen hebben hun eigen griekse god: Chronos en Kairos.

Ze legde ook uit dat we in een tijd leven waarin we allemaal in meerdere of mindere mate geleefd en geleid worden door Chronos. Veel draait immers om kloktijd. Afspraken. Bezig zijn. We worden er als het ware door geleefd en er zijn te weinig momenten meer over waarin we onszelf als het ware kunnen verliezen in kairotische momenten.

Op dat moment had ze in kunnen gaan op alle mensen die in de Ruwaard en in andere Nederlandse wijken met uiteenlopende problemen rondlopen. Problemen die vaak te maken hebben met een verstoorde balans tussen Chronos en Kairos. Voor haar is zeker dat in onze huidige tijd koning/god Chronos regeert, de overhand heeft. Dat is niet goed. Must be changed.

In haar in 2014 verschenen Kairos : een nieuwe bevlogenheid werkt ze dit thema veel breder uit. In Veghel vatte ze het kort en bondig samen. Beter: ze lichtte enkele elementen toe om te komen tot het thema van deze middag, dat geschikte moment.

Op zeker moment gaf ze toe zich te kunnen vinden in de drie vragen die in de Ruwaard aan hulpbehoeftige burgers worden gesteld. Prima, maar ze wilde er een vierde aan toe voegen. Een vraag die ver het ‘gedoe’ in de Ruwaard overstijgt. Een vraag die raakt aan onze hele samenleving. En begint met het inzicht dat ‘de mens’ niet alleen opnieuw kan beginnen (dat opnieuw geboren worden), maar dat het noodzakelijk is dat we dat kunnen en doen. Het woord begin is afgeleid van het Griekse woord principium. Dat ook richtlijn en beginsel betekent.

Beginsel
Beginsel. Daar draait die vierde vraag om. Voordat een mens opnieuw kan beginnen is het noodzakelijk om je af te vragen waar je voor staat. Nadenkt over hoe een ideaal leven of een goede samenleving er op termijn uit moet zien.

In de eerste vraag die in de Ruwaard wordt gesteld (Waar wil je naar toe werken?) zit dat ogenschijnlijk ook opgesloten, maar ik vermoed dat Joke Hermsen dit té consumentistisch vindt. Ze uitte die kritiek niet, maar die eerste vraag is té veel gericht op de korte termijn. Ik formuleer wat in mijn leven niet op orde is, en samen met een of meerder hulpverleners gaan we er aan werken dat het beter wordt. Prima, maar Joke wenst zo iemand toe om meer tijd te nemen om na te denken waar zij/hij op de iets langere termijn naar toe wilt gaan bewegen. Zonder de illusie te hebben dat je er ooit zult komen. Beginselen. Een ideaal. Een visioen. Een utopie. Helaas valt dat in door Chronos geregeerde tijden niet mee. Iedereen – ook hulpzoekenden en hulpverleners – zit in dezelfde korte termijnval. Waarin we afgerekend worden op resultaten. Vaag gedroom in de ruimte staat daar haaks op. En hulpverleners worden daarvoor niet betaald. Tóch!

Tóch?
Toch durf ik de stelling te betrekken dat we links- of rechtsom op zoek moeten naar een samenleving, een economisch systeem waarin dat wel kan. In ieder geval meer dan in de huidige samenleving.

Remember: het draait om het vinden van een nieuwe balans. Sterker: we zullen naar een samenleving moeten gaan bewegen waarin dát normaal wordt en al het chronosachtige gejaag en gejakker veel minder wordt. Een samenleving zonder economische groei, geld maken met geld, meer meer meer en na ons de zondvloed. Enter: de donut.

Het verhaal van Kate Raworth. Op alle twaalf sociale elementen kun je dit kairotische denken loslaten. En zul je waarschijnlijk moeten concluderen dat er nog veel werk te verrichten valt. Maar – troost – gemiddeld genomen floreren mensen die zich voor échte dingen mogen of moeten inzetten.

Een citaat
Als we een nieuw begin, met wat dan ook, willen maken, dan zullen we eerst over de richtlijnen die dat begin motiveren, moeten nadenken. De fout die door nogal wat politici, bedrijven en instellingen gemaakt wordt is, dat zij wel graag willen veranderen of tot verandering willen aanzetten, maar daarbij vergeten dat hiervoor een leidend beginsel noodzakelijk is. Zonder nieuwe visie of nieuw beginsel zul je die vurig gewenste verandering eenvoudigweg niet op gang weten te brengen. (Uit: Kairos : een nieuwe bevlogenheid, pagina 79-80)

Een boek
Aan het einde van de middag kregen alle aanwezigen bij de uitgang van de zaal een boek. Van Joke Hermsen. Dat vorig jaar verscheen. In eerste instantie als essay voor de Maand van de Filosofie. Inmiddels ‘gewoon’ verkrijgbaar als uitgave van De Arbeiderspers. Zoals vaak ‘herhalen’ schrijvers zich. Keren elementen die ze al eens eerder hebben gebruikt terug. Zo ook hier, in Melancholie van de onrust, op pagina 85 (in het hoofdstuk Melancholie en nataliteit). Nataliteit is natuurlijk een ander woord voor geboortelijkheid, en is een begrip dat filosofe Hannah Arendt heeft gemunt. Joke citeert haar:

‘Maar er blijft ook de waarheid dat ieder einde noodzakelijkerwijs een nieuw begin bevat; dit begin is de belofte , de enige boodschap die het einde ooit voort kan brengen. Het beginnen is het hoogste vermogen van de mens, politiek gezien is het identiek aan de menselijke vrijheid.’ 

Meer achtergrondinformatie?
In dit filmpje vertelt oud-wethouder René Peters over het project in de Ruwaard (twee minuten)

Artikel: Jan Terlouw: ‘Ik wou het eerste, maar ik denk het tweede.’ (februari 2018)
Artikel: De donut – Een goed leven voor iedereen binnen planetaire grenzen (februari 2018)

Citaat 521 (vrijdag 23 februari 2018)
Homepage Citaten 2018