Rutger Bregman, een opgewekte aanzegger

Rutger Bregman (1988) is een van de interessantste jongemannen in Nederland. Had een van de Zomergasten van 2014 kunnen zijn, maar de iets oudere Ionica Smeets was een (w)aardige vervanger. Hij was trouwens al een keer prominent op tv (Tegenlicht)

De Correspondent
Hij maakt (ook) niet toevallig deel uit van het kleine team jongelui dat sinds een jaar De Correspondent in de lucht brengt. Op die site kan hij zich uitleven. Veel lezen. Over uiteenlopende onderwerpen. Onderzoek doen. Die gelezen stof samenvatten. Lekker schrijven. Én – en daarom is hij zo’n interessante jongeman – er zelf’ ‘een draai’ aan geven. Een standpunt innemen. Iets vinden van hetgeen hij heeft gelezen. Niet belerend of prekend. Moeilijk voor een domineeszoon. Zijn toon is erg ‘luchtig’. Perfect passend bij wat hij inhoudelijk beweert. En dat laat zich als volgt samenvatten: We leven – écht waar! – in de best of all worlds. Fysiek en als je naar de geschiedenis kijkt. Maar er is wel een gebrek aan visie op de iets verdere toekomst. Terwijl – constateert hij (denk ik) terecht – veel mensen snakken naar een vleugje begeestering, bezieling, passie. En dat er – in die bijna ‘perfecte’ wereld – veel kan, zal én moet veranderen. Niet omdat Rutger dat zelf zo nodig vindt, maar omdat er veel signalen zijn die daar op wijzen.

“Het probleem is niet dat we het niet goed hebben, het probleem is dat we niet weten hoe het beter kan.”

Dus wat doet hij? In talloze artikelen heeft hij de afgelopen maanden (vanaf september 2013) ideeën op de Nederlandse samenleving losgelaten. Hij spreekt in commissie. Haalt voorbeelden van over de hele wereld naar voren en presenteert ze als het ware zo: “Wellicht zouden we hier toch eens over na moeten gaan denken, praten? Misschien is het idee dat ik hier naar voren haal niet ‘het’ beste idee, maar andere oplossingen voor dít probleem waren ook niet succesvol.” Hij geeft zelf aan ‘het’ ook niet te weten. Sterker: hij bepleit voor zichzelf en anderen Vrijheid van meningsverandering.

Een aanzegger
Ik zie hem als een soort aanzegger. Een oud woord. Niet bedoeld om hem oneerbiedig neer te zetten. Integendeel.

Een aanzegger was een persoon die bij een sterfgeval naasten van de overledene op de hoogte stelde van de droevige gebeurtenis en ze eventueel uitnodigde voor de begrafenis. Deze persoon mocht geen familiebanden hebben met een van de familieleden van de overledene. Ook deed deze persoon indien nodig aangifte bij de autoriteiten van het sterfgeval, bestelde een kist bij de timmerman en zorgde ervoor dat de begrafenis geleid werd door een geestelijke. Ook zorgde de aanzegger voor dragers van de kist. Een aanzegger kan vergeleken worden met de hedendaagse begrafenisondernemer.

Een opgeruimd karakter
Voor zover ik het kan beoordelen is Rutger Bregman een opgeruimd man. Opgeleid als historicus. Heeft een tijdje columns voor De Volkskrant geschreven. Gebundeld onder de titel Met de kennis van toen : actuele problemen in het licht van de geschiedenis. Voordat hij toetrad tot de club van De Correspondent schreef hij een prachtig boek: De geschiedenis van de vooruitgang. Hij sprak in april 2013 op ons verzoek in de Groene Engel in Oss over dat boek. Dat boek was toen net uit en in Oss sprak hij daar voor de eerste keer over. Hij was een jaar eerder daarvoor uitgenodigd. De reden: die goedgeschreven columns in De Volkskrant.

Veel en lekker lezen en schrijven
In een interview heeft hij ergens eens gezegd dat hij pas op de universiteit als een bezetene is gaan lezen. Een van zijn leraren was Maarten van Rossem. Vooral non-fictie. Zijn tweede boek is daar een weerslag van. Hij heeft daarin honderden boeken als het ware op zijn manier ‘naverteld’ en er een eigen draai aan gegeven. Een verhaal verteld. Hij lijkt op een bepaalde manier op de Australische schrijver Bill Bryson. De reisauteur die op zeker moment tot de conclusie kwam dat hij weliswaar al dertig jaar voor zijn werk de hele wereld had afgereisd, maar van héél veel zaken niets afwist. Nam een jaar vrijaf en ging ruim driehonderd populairwetenschappelijke boeken (“en daar is niets mis mee!”) lezen. En op zijn manier navertellen. Dat leidde tot Een kleine geschiedenis van bijna alles. Let op het woordje ‘bijna’. Hij voegde er weinig van zichzelf aan toe. Leverde geen ideeën voor een andere of betere wereld. Dat was daar ook niet nodig. Rutger doet dat dus wel in zijn De geschiedenis van de vooruitgang. Hij vertelt in 400 pagina’s een soort verhaal à la Bill Bryson maar zet die feiten meer naar zijn hand en maakt er een ‘dwingend’ betoog van. En sinds hij bij De Correspondent zit gaat hij daar gewoon mee door. Zijn (tweede) boek heeft ook wel iets weg van De wil van technologie van Kevin Kelly (uit 2010/2012).

Een derde boek
Dus komt er op 15 september een nieuw boek uit van Rutger. Met een lange titel. Gratis geld voor iedereen : en nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen. Wordt uitgegeven door De Correspondent. Op maandag 27 oktober 2014 spreekt hij in theater De Lievekamp over dit boek en zijn ideeën die de wereld kunnen veranderen. Ideeën die perfect aansluiten bij het jaarthema van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken: Oefenen voor een andere tijd. Want, één ding is zeker: de ideeën die hij poneert zijn niet perfect. Zullen velen tegen de borst stuiten. Het is maar de vraag of ‘ze werken’. Maar Rutger maakt aannemelijk dat er voor sommige problemen al veel oplossingen zijn bedacht en uitgevoerd. Helaas hebben we ondanks al die inspanningen nog steeds veel werklozen, is er alom armoede, te veel daklozen, loopt de Derde wereld nog steeds achter, enzovoorts. Let’s try something different! Nietwaar? Oefenen. Voor een andere tijd.

20e – 21e – 19e eeuw
Jaren geleden verscheen het laatste boek van een beroemd historicus, Tony Judt –  Het land is moe. Die op zijn sterfbed (hij had ALS) een soort testament voor ons – de achterblijvers – dicteerde. In dat boek waarschuwt hij ons om op onze tellen te passen. Hij voorzag toen al dat we als samenleving het gevaar liepen terecht te komen in ‘negentiende eeuwse’ toestanden. Daarmee bedoelt hij de tijd waarin het overgrote deel van de bevolking straatarm was, zonder veel rechten door het leven ging en weinig perspectief had op verbetering. Hij wist als historicus dat we in het Westen het gros van die ellende in de 20e eeuw hebben opgelost. Judt was bang dat er tendensen waren die wezen op een soort terugkeer naar die wereld en tijd. Hij had dat in 2009 goed gezien. Die signalen waren er toen ook al. Waarschijnlijk heeft hij de verschijning van een (inmiddels klassiek) boek van twee epidemiologen (Wilkinson en Pickett) niet meer meegemaakt. Maar in hun The spirit level tonen zij aan dat die ‘negentiende eeuwse’ wantoestanden nog steeds aanwezig zijn. Dit jaar kwam daar het alom besproken boek van de Franse econoom Thomas Piketty bovenop. Rutger was (trouwens) de eerste persoon die in Nederland de aandacht op dat toen nog onbekende boek vestigde (Al onze theorieën over het kapitalisme weerlegd in één grafiek)

Het lijkt er sterk op dat veel politici en directeuren van bedrijven en instellingen met twintigste eeuwse visies en methodieken de problemen van onze (heel andere) 21e eeuw te lijf gaan. Daadkrachtig (dat wel) maatregelen nemen en daardoor soms, ongewild bijdragen aan het laten groeien van 19e eeuwse wantoestanden.

Een kantelende samenleving – kantelcollege
De ideeën die Rutger aandraagt hebben te maken met problemen in en van onze 21e eeuw. En hij wil dat er een debat gevoerd wordt om die problemen met 21e eeuwse methoden én ogen te lijf te gaan. Onze 21e eeuw wijkt op veel punten van de vorige af. Het is niet slim om met dat oude gereedschap te blijven werken. Rutger wil dat er anders naar die problemen gekeken wordt en dat er ‘onorthodoxe’ oplossingen worden bedacht of gezocht. Hij draagt er een aantal aan. Ideeën waar veel mensen waarschijnlijk van zullen zeggen ‘dat er iets in zit’. Veel mensen ‘weten’ bijvoorbeeld diep van binnen dat er de komende jaren, decennia voor veel mensen geen betaald werk meer zal zijn (weggelegd). Denk aan de komst van robots, zelflerende systemen, 3D printing, vergrijzing. En dat het in dat kader weinig zin heeft om werklozen wekelijks een sollicitatiebrief te laten opsturen. Of ons dwingen tot ons 67e of 70e door te laten werken. Terwijl er aan de andere kant (té) veel jongeren geen kans hebben om ergens onder aan de ladder te beginnen. Experimenteer met andere methodes. Start een debat op over een basisinkomen. Laat filosofen en ethici nadenken over een samenleving waarin de helft van de bevolking ‘niet meer nodig’ is om het economische systeem draaiende te houden. Denk na over dat economisch systeem.

Nogmaals: de aanzegger
Rutger Bregman stelt samen met andere jongelui vragen. Over zaken die voor de meeste mensen, maar zeker voor het huidige cohort politici, beleidsmakers en CEO’s niet bespreekbaar zijn. Té druk bezig om het vastgelopen model (van de vorige eeuw) weer aan de praat te krijgen. Maar Rutger en anderen gaan op hun manier ‘vrolijk’ verder geluiden te ventileren die daar haaks op staan. Ze zeggen als het ware dat het oude model op is, en dat er nagedacht (of geoefend) moet worden met een ander voertuig, andere gereedschappen. Of  bedenk zelf een andere beeldspraak.

De MT20M
Voor de spreekbeurt van donderdag 27 oktober heb ik Rutger voorgehouden om zich uit te spreken over een nieuw op te richten ministerie. Wat zou het Ministerie van ‘Terugdraaien van 20e eeuwse Maatregelen’ als eerste ter hand moeten nemen?  (De MT20M)

Wellicht helpt het model dat onlangs aangereikt werd in ‘een filmpje’ om uit te leggen hoe mensen naar de werkelijkheid kijken: Ideal – Think – Reality. Een gemiddeld mens heeft over bepaalde zaken een ideaalbeeld (“Zo zou het moeten zijn!”), maar diezelfde persoon weet dat dit ideaal niet bestaat en daarom denkt hij dat de werkelijkheid anders zal zijn (“Ik denk dat het zus en zo zit, of zal zijn”) maar helaas is het feitelijk héél anders (de realiteit). Dit model wordt geïllustreerd in dit filmpje (6:30)

U bent van harte welkom
Klik hier om gratis kaartjes te bemachtigen voor dit kantelcollege. Maximaal twee per persoon.
Theater De Lievekamp, Raadhuislaan 12 Oss, van 20:00-22:00 uur

Meer lezen (om u voor te bereiden op de avond)
De afgelopen maanden heeft Rutger tientallen artikelen voor De Correspondent geschreven. Die artikelen heeft hij voor zijn nieuwe boek herschreven en (waarschijnlijk) in een groter kader geplaatst. Als niet-Correspondent abonnee krijgt u geen toegang tot alle opmerkingen die door leden zijn geplaatst. Een abonnement kost 60 euro per jaar.

Waarom een uitdijende overheid geen ziekte maar een zegen is
De Nederlandse overheid is kolossaal. Haar uitgaven beslaan inmiddels meer dan de helft van het nationale inkomen. En dus doen politici er alles aan de overheid te temmen, met weinig succes. Maar ze vergeten dat een rijk land per definitie steeds méér zou moeten besteden aan dokters, onderwijzers en politieagenten.

Moeten we terug naar de 60-urige werkweek?
Om de zoveel tijd duikt het pleidooi weer op: we zouden méér moeten werken. Anders verliezen we ‘de concurrentieslag’ met China, kunnen we ‘de vergrijzing niet betalen’ of krijgt de komende generatie het ‘niet beter dan haar ouders’. Is de nood echt zo hoog, of hebben we hier te maken met te simpel economisch denken?

Dit unieke onderzoek laat zien wat er gebeurt als je een arme indiaan zomaar 6.000 dollar per jaar geeft
Eerder schreef ik over een vraag die wetenschappers al decennia bezighoudt: wat is het verband tussen armoede en mentale problemen? Toen een arme indianenstam in North Carolina ineens duizenden dollars per jaar kreeg uitgekeerd, zag een Amerikaanse professor een unieke kans om nieuw licht te werpen op dit oude vraagstuk. Een sociaal wonder voltrok zich.

Hoe ideeën de wereld veranderen
Het is een harde waarheid: mensen veranderen bijna nooit van mening. Toch wordt de geschiedenis geregeerd door ideeën, alleen op een heel andere manier dan politici en journalisten vaak denken. Dat is, ironisch genoeg, de belangrijkste les van het neoliberalisme. En het verklaart ook waarom er zo weinig is veranderd sinds de uitbraak van de crisis in 2008.

Waarom we alle daklozen een gratis huis moeten geven
In Nederland zwerven nu ruim 27.000 mensen op straat. Dat is 50 procent meer dan in 2009. Toch kunnen we dit probleem vrij eenvoudig oplossen. Hoe? Door gul in onze daklozen te investeren, te beginnen met een gratis appartement voor iedereen. Dat klinkt duur, maar we besparen er 1,3 miljard euro mee.

Al onze theorieën over het kapitalisme weerlegd in één grafiek
Thomas Piketty is niet een naam die veel belletjes doet rinkelen. Maar deze Fransman heeft misschien wel het belangrijkste economische boek van de afgelopen decennia geschreven. Alles wat we dachten te weten over het kapitalisme en ongelijkheid, blijkt niet te kloppen. En als we niets radicaals doen, dan gaan we terug naar de extreme ongelijkheid van de negentiende eeuw.

Het waarmaken van idealen begint bij de belasting die we betalen
Ons belastingstelsel is totaal onlogisch: waar we meer van willen, belasten we zwaar (zoals arbeid), waar we minder van willen, belasten we nauwelijks (zoals vervuiling). En dat terwijl er geen krachtiger middel is om de wereld vorm te geven naar onze idealen dan de belastingen die we heffen. Tijd voor een belastingrevolutie.

Suggestie voor een Kamervraag
We gebruiken machines al eeuwen om de buitenwereld te beheersen. Maar sinds kort dringen ze door tot in onze diepste gedachten en geheimen. Een nogal fundamentele vraag dringt zich op.

Het failliet van de Nederlandse werklozenindustrie
Meer dan 6,5 miljard euro. Zoveel geeft de Nederlandse overheid ieder jaar uit om werklozen aan een baan te helpen. Over de effectiviteit zijn twee dingen bekend: óf het helpt nagenoeg niets, óf het is onduidelijk of het helpt. Waarom blijven we er dan toch halsstarrig in geloven?

Zo krijg je mannen achter het aanrecht
De meeste pleidooien voor vrouwenemancipatie richten zich op de vrouw. Maar er is een tovermiddel dat steevast over het hoofd wordt gezien: het vaderschapsverlof.

Hoeveel mensheid kan een aarde aan?
Over welk wereldprobleem ik ook schrijf, altijd krijg ik de repliek: het échte probleem is overbevolking. Ook veel invloedrijke intellectuelen zien de groeiende wereldpopulatie als een tikkende tijdbom. Hoelang nog voordat ze ontploft?

De robots komen eraan
Ik heb goed nieuws en slecht nieuws. Het goede nieuws is dat het Tweede Tijdperk der Machines is aangebroken. Het slechte nieuws? Dat kan je zomaar je baan kosten.

Welvaartskwaaltjes
Het gaat goed met de nostalgie. Waar komt dat verlangen naar een onbezoedeld leven, met een eigen moestuintje en een authentieke leunstoel vandaan? Crisis, of het tegenovergestelde?

Het tijdperk van feitenvrije ontwikkelingshulp is voorbij
In de afgelopen decennia hebben rijke landen biljoenen euro’s aan ontwikkelingshulp besteed. Hoeveel dat geholpen heeft? Niemand die het weet. Een nieuwe generatie onderzoekers brengt daar eindelijk verandering in.

De loterij winnen, word je daar gelukkiger van?
De Postcodekanjer is gevallen op het kleine Zeeuwse dorpje Vrouwenpolder. Wat nu? Worden de winnaars gelukkiger? En hoe loopt het af met de pechvogels zonder lot? Dit is wat de wetenschap zegt.

Vooruitgang in vijf grafieken
Het gaat steeds beter met de wereld. Deze tien grafieken laten zien: nooit eerder is er zo weinig armoede, zo weinig oorlog en zo veel vrijheid in de wereld geweest. En nooit eerder was zonne-energie zo goedkoop.

2013: het beste jaar ooit
Blinden gingen weer zien, lammen gingen weer lopen en doden stonden op uit hun graf: 2013 was het jaar waarin Bijbelse visioenen uitkwamen. De wereld gaat in een indrukwekkend tempo vooruit.

Waarom arme mensen domme dingen doen
Armoedebestrijding in Nederland is vaak op een misvatting gebaseerd: dat armen het beste zichzelf aan de haren uit het moeras kunnen trekken. Een baanbrekende theorie over de gevolgen van geldgebrek voor je denkvermogen laat zien dat dat niet klopt.

Verbeter de wereld, begin bij de cockpit
Harvard-econoom Sendhil Mullainathan en Princeton-psycholoog Eldar Shafir kwamen onlangs met een nieuwe, baanbrekende theorie over armoede. Bij dezen een voorpublicatie van hun boek, dat nu ook in het Nederlands is vertaald.

Marx krijgt gelijk
Het is één van de zorgwekkendste ontwikkelingen van deze tijd: de groeiende ongelijkheid tussen arm en rijk. Ook wel: de kloof tussen arbeid en kapitaal. Wie voorspelde deze ellende ook alweer?

99 problemen, 1 oorzaak
Of het nu gaat om depressies, drugsmisbruik, schooluitval, criminaliteit, overgewicht, kindersterfte, ongelukkige kinderen of tienerzwangerschappen, steeds lijkt er één grote boosdoener te zijn: ongelijkheid. Een berg aan studies wijst inmiddels uit dat nivelleren zo gek nog niet is.

Ranking, de farce
Ze bestaan nog maar net, maar zijn al niet meer weg te denken in de universitaire wereld: rankings. Volgens die lijstjes doen Nederlandse universiteiten het heel erg goed op het gebied van onderzoek en onderwijs. Maar wie naar de criteria kijkt, weet wel beter.

Leugens, grove leugens en het bbp
Brekend: het bbp is met 0,1 procent gegroeid, aldus het Centraal Bureau voor de Statistiek. Gisteren kregen we de grootste mythe van onze tijd weer voorgespiegeld. Hoe het met ons gaat, laat zich al lang niet meer uitdrukken met een cijfer dat is bedacht in een tijd van depressie en oorlog.

De race tegen de machine
Bijna de helft van alle banen loopt een groot risico te worden ingepikt door een robot. Niet over honderd jaar, maar binnen twintig jaar al. Het is een van de grootste uitdagingen van deze tijd: hoe overleven we de eeuw van de machine?

De promovendifabriek
Het aantal mensen dat promoveert aan een universiteit is in tien jaar tijd flink gegroeid. Geen wonder. Iedere bul levert in totaal 93.000 euro aan overheidssubsidie op. Maar een wetenschappelijke carrière zit er meestal niet in: voor 80 procent is er uiteindelijk geen plek op de universiteit. Hebben we een promovendi-overschot?

Vrijheid van meningsverandering
In de politiek en journalistiek is het een teken van zwakte om van mening te veranderen. Maar is dat niet juist de bedoeling van ieder fatsoenlijk debat?

Van jonge menschen, de dingen die vooruitgaan
Wat ik ga doen bij De Correspondent? De titel van mijn laatste boek – De Geschiedenis van de Vooruitgang – verraadt het al een beetje. Want ook al doet alle ellende op het journaal soms anders vermoeden, de wereld gaat wel degelijk de goede kant op. Lees hier mijn journalistieke missie.

Waarom we iedereen gratis geld moeten geven
Als je mensen zomaar geld geeft dan doen ze niks meer, denken we vaak. Maar een berg aan wetenschappelijk onderzoek wijst inmiddels het tegendeel uit: gratis geld helpt. Het is tijd voor een radicale hervorming van de verzorgingsstaat.

Wat is er mis met onze universiteiten?
Tekent zich een systeemcrisis af aan de Nederlandse universiteiten? In Utrecht was ik getuige van een fundamenteel meningsverschil tussen een paar grote namen in de Nederlandse wetenschapswereld.

Waar blijft Luilekkerland?
Minder werken is de vergeten droom van de twintigste eeuw. Of sterker nog, van de middeleeuwen. De geschiedenis zit vol met landen en bedrijven die er succesvol mee experimenteerden. Een kleine geschiedenis van een radicaal idee.

De oplossing voor (bijna) alles: minder werken
Ruim een eeuw lang werd onze werkweek steeds korter. Maar sinds de jaren tachtig werken we alleen maar meer. Een raadsel, want een kortere werkweek is de oplossing voor bijna alle grote problemen van deze tijd.

Hoe groot is de ongelijkheid in Nederland?
In de jaren zeventig hadden we er nog de mond van vol. Nu is het terug van weggeweest: nivelleren. Toegegeven, de inkomensafhankelijke zorgpremie bleek niet al te populair. Toch gaan we alsnog nivelleren, met wat gesleutel aan de belastingkortingen. Dat werpt bovenal de vraag op:

(donderdag 21 augustus 2014)
Hans van Duijnhoven