Enkele uren nadat Donald Trump verkozen werd tot de volgende president van de Verenigde Staten kwam een ruim twee jaar geleden opgenomen TED-filmpje bovendrijven. Van miljardair Nick Hanauer. Die zijn achterban, de plutocraten, voorhield dat de hooivorken er aan (zullen) komen. Tenzij zij – een extreem rijke bovenklasse – wakker worden en maatregelen nemen om het tij te keren.
https://www.youtube-nocookie.com/embed/q2gO4DKVpa8
De hooivorken kwamen, maar anders dan hij dacht
De ironie van dit filmpje is dat deze Nick Hanauer gelijk heeft gekregen; maar anders dan hij vermoedde. Hij dacht dat Amerikanen die zich benadeeld voelen op zouden staan tegen ‘de 1% van de 1%’. Maar die ‘hooivorken’ hebben een miljardair op het schild gehesen en een partij groot gemaakt die juist niet voor hen opkwam. In maart van dit jaar schreef hij een vlammend artikel tegen die Republikeinse partij. Waarin hij uitlegt hoe die partij al jarenlang niet opkomt voor de belangen van de ‘losers’ in de Amerikaanse samenleving.
Nick Hanauer moet stomverbaasd zijn. De ‘hooivorken’ hebben hun ongenoegen massaal geuit. Een zeer grote schop tegen de schenen van het establishment gegeven. Het is alleen maar zeer de vraag of die schop hen zal helpen. Alle maatregelen die Donald Trump waarschijnlijk in petto heeft, gaan naar alle waarschijnlijkheid linea recta in tegen de belangen van mensen die zich het slachtoffer voelen (en/of zijn) van ontwikkelingen die zich de laatste tientallen jaren over hun hoofd hebben voltrokken. Globalisering. Robotisering. Wegvallen van banen voor laagopgeleide mensen. De komst van immigranten. Afbraak van de welvaartsstaat.
De ironie en trieste van dit filmpje is natuurlijk dat Nick Hanauer deze uitslag niet heeft gewild. Hij deed in de zomer van 2014 een moreel appel aan zijn kleine én zeer rijke achterban om de bakens te gaan verzetten. Om te voorkomen dat een (toen al bestaande) grote, boze achterban nog bozer zou worden. Wellicht naar de wapens (die hooivorken) zou grijpen. Revolutie. Zoals in 1789. De Franse Revolutie. Boze mensen die toen met hooivorken optrokken en in een majeure beweging de elite van toen letterlijk een kopje kleiner maakte.
Ironisch!?
Nick Hanauer zal de eerste zijn om toe te geven dat zijn mede-plutocraten niet naar zijn pleidooi hebben geluisterd. Noch de politici in Washington. Democraten, én Republikeinen. De ironie van deze verkiezingsuitslag is dat diezelfde politici én de nieuwe president nu maatregelen moeten gaan nemen die het ongenoegen doen afnemen. De ironie is dat alle maatregelen waar die Republikeinen en Trump voor staan juist averechts zullen uitpakken. Politici van beide partijen hebben volstrekt onderschat hoeveel mensen gewoonweg boos zijn. Wanhopig. Bereid zijn een man te steunen die wellicht tegen hun eigen belang in gaat regeren. Nick Hanauer heeft het onderschat. Het gros van de media. Democratische én Republikeinse politici.
Uiteraard zijn er mensen die wel een waarschuwende vinger hebben opgestoken. Die gepleit hebben voor de ‘revolutie’ die in de lucht hing. Met argumenten kwamen om aan te tonen dat er iets verkeerd zit in de manier waarop onze maatschappij en economie op dit moment functioneert. Hieronder haal ik enkele naar voren. Het is geen ultieme opsomming. Verre van.
We staan aan de vooravond van een explosie aan boeken, artikelen, blogs, filmpjes om deze Trumpiaanse revolutie te duiden. In bijna alle aangedragen bronnen wordt op een bepaalde manier gezegd dat onze samenleving uiteen is gevallen in groepen mensen die niet alleen heel anders naar de werkelijkheid kijken, maar vooral niet meer met elkaar in contact komen. Waardoor ze geen begrip meer hebben voor elkaars standpunten. Waardoor er ook geen begin gemaakt kan worden met het helen van de problemen en de verschillen.
Het jaarthema van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken (Wat delen we met elkaar?) heeft hier natuurlijk ‘alles’ mee te maken. Wellicht moeten we als samenleving tot het besef komen dat problemen van een bepaald deel van de bevolking wel degelijk ook het probleem zijn van een ander deel van de samenleving. We zitten samen in hetzelfde schuitje. Het is too easy om te concluderen dat het ‘hun’ eigen schuld is, en het ons daarom niet aangaat. Dit rebelse sentiment hangt natuurlijk al jaren in de lucht. Maar overal zag en zie je politici en mediamensen die dit sentiment wegzetten als populisme; en dat je het derhalve niet serieus hoeft te nemen. ‘men’ ging gewoon door met beleid dat veel mensen al lang niet meer zint. Tegelijk kun je ook overal op de wereld mensen zien die volop bezig zijn de bakens te verzetten.
Twee wereldbeelden
Vrij Nederland interviewde socioloog Arlie Russell Hochschild. Zij ging als typisch voorbeeld van een blanke, hoogopgeleide elite in Louisiana op zoek naar die boze, zich in de steek gelaten voelende burgers. Daarover schreef ze een (niet vertaald) boek: Strangers in their own land : anger and mourning on the American right.
De aanhef van het artikel (Deze socioloog stapte over de empathiemuur: ‘Trump-stemmers zijn niet gek’) is als volgt:
Socioloog Arlie Hochschild verliet haar linkse, kosmopolitische ‘bubbel’ en trok vijf jaar op met haar rechtse, conservatieve landgenoten in het arme Louisiana. Ze begrijpt hen niet alleen beter, maar heeft onverwachts zelfs sympathie gekregen voor de aanhangers van Donald Trump. ‘Ik had gedacht dat ze boos waren.’
In dat interview verwoordt ze op een (bijna literaire) manier twee manieren om naar de wereld te kijken. Twee ‘visies’ die elkaar ogenschijnlijk uitsluiten. Groepen die op voet van oorlog met elkaar staan. Ze is echter tot het besef gekomen dat er tussen die twee toch meer overeenkomsten zijn dan nu lijkt. Beide ‘groepen’ zullen water bij de spreekwoordelijke wijn moeten doen om de problemen waar de VS mee te kampen hebben te kunnen oplossen. ‘De elite’ zal uit haar ivoren toren dienen af te dalen en luisteren naar de gerechtvaardigde kritiek van ‘de losers’.
Het interview werd afgenomen voordat Trump de verkiezingen won. De laatste vraag maakt dat duidelijk, maar ik vermoed dat Arlie Russell Hochschild’s woorden ook voor Donald Trump én ‘zijn’ Republikeinse partij opgaan:
Vraag: Clinton heeft gezegd dat de helft van de supporters van Trump ‘deerniswekkend’ zijn. Is zij wel iemand die een verdeelde natie samen weet te brengen?
ARH: ‘Dat is een lastige vraag. Ik hoop het van harte. Weet u, ik zou dolgraag met haar naar Louisiana gaan en haar voorstellen aan de mensen die ik heb leren kennen. Dan zou ik zeggen: kijk, dit zijn ze nou. Het zijn eigenlijk best redelijke mensen en zij voelen zich niet aangesproken door de Democratische Partij. Als partijleider, en zeker straks als president, kunt u hen niet langer negeren.’
Vraag: Voelt u nu meer sympathie voor uw rechtse, conservatieve landgenoten?
ARH: ‘Jazeker. En dat had ik niet verwacht. Ik begrijp nu beter hoe ze denken en wat erachter zit.’
David Van Reybrouck
Deze Belgische historicus, publicist en denker wordt de laatste maanden opvallend veel geraadpleegd. En bijna altijd gaat het over zijn ideeën om onze democratie nieuw leven in te blazen. Vaak wordt vergeten dat hij al in 2008 een pamflet-je schreef dat juist over de Trump-revolutie gaat. Pleidooi voor populisme is nog steeds een must read. Een boek waarin hij een warm pleidooi houdt voor mensen die weggezet worden als populisten. Hij is het vaak niet eens met hun denkbeelden (en vooral hun – racistische – toon) maar begreep toen al dat deze groep wel degelijk terechte kritiek heeft op de manier waarop ‘dingen’ geregeld zijn. Het zou dom zijn om ze een etiket te geven en vervolgens niets aan hun grieven te gaan doen. Van Reybrouck heeft op verschillende plekken en momenten aangetoond dat in het Westen grosso modo dezelfde politieke partijen aan de macht zijn; en grosso modo ongeveer hetzelfde beleid uitvoeren. Beleid dat mensen in kwetsbare posities keer op keer treft. En het doet er niet toe wie ermee regeert.
Paul De Grauwe
Een andere Belg, de liberale politicus en hoogleraar economie Paul De Grauwe, heeft ‘de wereld’ de afgelopen jaren op verschillende momenten gewaarschuwd voor deze revolte. Hij staat sinds geruime tijd op het standpunt dat ons fantastische kapitalistische systeem (zijn woorden) zichzelf aan het kapot maken is. De motor, die voor zoveel welvaart en welzijn heeft gezorgd hapert, valt stil. En het is aan ‘de elite’ om dat (a) te begrijpen om er vervolgens (b) iets aan of tegen te gaan doen. Hij zag en ziet dat niet gebeuren; en dat baart hem zorgen. In zijn zeer leesbare boek legde hij dit al in 2014 uit. De ondertitel van dit boek (De limieten van de markt : de slinger tussen overheid en kapitalisme) is de kern van zijn verhaal. Om uiteenlopende redenen is de balans verstoord. Het denkbeeldige contract tussen ‘de macht’ en ‘het volk’ is verscheurd. Er ziet niets anders op dan een nieuwe balans tot stand te brengen. Paul de Grauwe was in België actief voor de VLD, de Belgische tegenhanger van de VVD.
Revolutie
Op Youtube staat een goed bekeken filmpje van de in Nederland niet zo bekende standup comedian Russell Brand. Hij spreekt daar in oktober 2013 met Jeremy Paxman, de zeer gerespecteerde én kritische BBC-journalist. Russell zet deze Paxman daar neer als icoon van de elite. Aan alles kun je merken dat Paxman zich in dat beeld (dat hij deel uitmaakt van de elite) niet herkent. Maar Brand slaat hem links en recht om de oren met argumenten dat dit wel degelijk het geval is. Paxman heeft ruim dertig jaar alle hot shots binnen en buiten Groot Brittannië ondervraagd, maar er is feitelijk voor veel mensen aan de onderkant niet zo veel positiefs tot stand gekomen. Het is natuurlijk de vraag of dat de taak van een journalist is. Of hij daarvoor verantwoordelijk kan worden gehouden. Russell Brand vindt van wel. Russell Brand is een grappenmaker. Die ook al jaren lang niet meer gaat stemmen. Met die argumenten probeert Paxman hem te bestrijden. Dat lukt hem niet. Niet alleen omdat Brand zeer goed kan formuleren wat hem dwarszit, maar ook omdat hij geladen is. Dat is het juiste woord: geladen. Hij is pisnijdig over wat hij in Engeland ziet gebeuren. Twee jaren later borduurt Brand in Revolutie op dit thema door. En met de wijsheid van nu – na de grote Trump-revolte – is het één grote waarschuwing voor wat er nu is gebeurd. Het zou dom zijn de inhoud van zijn analyse te negeren. Weg te zetten als een oprisping van een komische man.
Yanis Varoufakis
Een andere econoom, tevens oud-minister van financiën in Griekenland, roept bij de meeste burgers meewarige blikken op. Yanis Varoufakis is voor velen de gebeten hond. Die enkele jaren geleden met hart en ziel streed voor een andere benadering van zijn land door de Europese financiële en politieke elite. Hij pleitte voor coulance. Dat Europa begreep in wat voor onmogelijke situatie zijn land terecht was gekomen. Door eigen én andermans schuld. Hij noch zijn opvolgers konden de elite in Brussel en Frankfurt echter overtuigen en de ene na de andere vervelende maatregel werd over de Griekse burgers uitgestort. En aangezien de media deze Yanis Varoufakis wegzetten als een flierefluitende econoom op een motor (met bijzondere blouses) heeft het jaren geduurd voordat langzaam het beeld begon te kantelen. In verschillende landen speelt hetzelfde. Economische machten dwingen regeringen maatregelen te treffen die veel burgers feitelijk niet willen. Maar politici van uiteenlopende signatuur conformeren zich aan het overheersende beeld. Frame. Geloof?
Yanis pakte na zijn korte politieke carrière zijn oude werk weer op. Maar hij blijft zich wel manifesteren in het publieke domein. Hij de oprichter van DiEM25, een club die zich grote zorgen maakt over (a) de manier waarop in Europa de democratie functioneert en (b) de manier waarop een bepaald soort economisch denken ‘alles’ overwoekert. Begin dit jaar verscheen van zijn hand: En de zwakken ondergaan wat ze moeten ondergaan? : hoe Europa de stabiliteit in de wereld bedreigt. Titel en ondertitel spreken voor zich. Een jaar eerder verscheen een iets eenvoudiger boek: De economie zoals uitgelegd aan zijn dochter.
Zijn reactie op de verkiezing van Donald Trump kun je nalezen in: Trump’s Triumph: DiEM25 on how progressives must react (9 november 2016)
https://www.youtube-nocookie.com/embed/3YR4CseY9pk
Tegenlicht
De afgelopen jaren heeft de redactie meerdere keren in beeld gebracht wat er aan de onderkant van de samenleving broeit, schuurt. Hoe ‘eenvoudige’ mensen het slachtoffer zijn geworden van het overheersende economische model. Opmerkelijk, want vaak gaat het in Tegenlicht over positieve ontwikkelingen. Trends die onze manier van leven positief zullen gaan veranderen. Maar Tegenlicht heeft ook altijd voelhorens voor negatieve trends. Vaak lang voordat ‘de elite’ en andere mediakanalen het door hebben. Enkele voorbeelden:
Eerlijk zullen we alles delen (december 2011)
De macht van de rating agencies (januari 2012)
Occupy: de comeback van de jeugd (januari 2012)
Eigen schuld (februari 2012)
Goldman Sachs en de vernietiging van Griekenland (februari 2012)
Zeg nooit nooit: Argentinië 10 jaar na het bankroet (februari 2012)
De schuld van de bank (september 2012)
In Amerika. Met Geert Mak (november 2012) Boek: Reizen zonder John : op zoek naar Amerika (2012)
Het brein van de bankier (januari 2013) (met Joris Luyendijk
Gaten in de markt (januari 2013)
De Tax Free Tour ( (maart 2013)
Hotel Europa – Ga waar werk is (april 2013)
De Wall Street Code (november 2013)
Het antwoord op de crisis komt uit Griekenland (september 2013)
De biecht van de bankier (januari 2014)
We zijn het zat (maart 2014)
Red de mens (januari 2014) (over Thomas Piketty & Naomi Klein)
Europese smaak als wapen (oktober 2014)
Hoezo samen delen? (november 2014)
Bankgeheimen van Joris Luyendijk (maart 2015)
Het werken van morgen (maart 2015)
Uitverkoop van Griekenland (september 2015)
TTIP: het recht van de sterkste ( (oktober 2015)
Rendement van geluk (april 2016)
Volk, macht en Varoufakis (april 2016)
Wij zijn het volk (oktober 2016)
Still Berning (november 2016)
Onbehagen: We zijn het zat & Wij zijn het volk
Deze twee Tegenlichtafleveringen (We zijn het zat & Wij zijn het volk) zijn de beste illustratie van de frustratie die zo veel Amerikanen heeft doen besluiten op Donald Trump en de Republikeinse partij te stemmen. Onder het motto: God zegene de greep. De aflevering van vorige maand (Wij zijn het volk) hebben we tijdens de tweede Tegenlicht Meet Up Oss bekeken en besproken. Die avond koppelden we die uitzending aan het laatste essay van publicist/columnist Bas Heijne: Onbehagen : nieuw licht op de beschaafde mens. Klik hier voor een artikel en hier voor de presentatie die die avond werd gepresenteerd.
Niet toevallig schoof Bas Heijne op woensdag 9 november aan bij de tafel van DWDD. Daar werd – zoals altijd redelijk badinerend – teruggekeken op de uitslag. De elite die zich – Droste-effect – zorgen maakt over … de elite. Een deel van de analyse van Bas Heijne zit in de titel opgeslagen. Er heerst veel onbehagen. Mensen begrijpen ‘het’ niet meer. Zijn boos. Radeloos. maken zich zorgen en zien onvoldoende dat ‘de macht’ of ‘de elite’ ‘iets’ doet om de problemen aan te pakken. Sterker: steeds meer burgers zien die ‘elite’ als (deel van) het probleem. Bas Heijne is een genuanceerd denker en maakt duidelijk dat er meer gaande is en een deel van de ‘schuld’ evenzo bij onszelf (elite of niet) ligt.
Cabaretier Micha Wertheim keek er donderdag 10 november in een column op terug (DWDD-gemist, met Micha Wertheim).
Scenius
Zoals gezegd zijn er meer boeken. Worden er sinds 9/11 doorlopend artikelen op het net geplaatst. Wanhopig op zoek naar een verklaring. Ik wil afsluiten met een positief filmpje. Een flard uit een toespraak van popmusicus/producer en denker Brian Eno. Die in december 2015 tijdens een bijeenkomst over het basisinkomen sprak. In die drie minuten snijdt hij verschillende zaken aan die ons kunnen helpen uit de mess te komen.
Kern van zijn verhaal is – in mijn ogen – dat we ons als mens weer – of voor het eerst – moeten gaan realiseren dat ons persoonlijk falen (of slagen) bijna altijd te maken heeft met anderen. Onze omgeving. En dat we af moeten van het idee dat ons persoonlijk slagen (of falen) vooral met onze eigen inzet te maken heeft.
Brian Eno wil ons laten inzien dat samenlevingen creatieve figuren voortbrengen. Mensen die iets unieks kunnen. Kunstenaars, wetenschappers, denkers, politici. Het is té gemakkelijk om te blijven geloven in geniale mensen. Dat die zomaar, vanuit het niets opstaan en ons allen iets waardevols aanreiken.
Geloof kortom ook niet dat grote mannen (of vrouwen) ‘het’ voor ons gaan oplossen. Nee, investeer meer in samenlevingen. Breng mensen samen. Laat mensen met hun talenten woekeren. Geef de ruimte. Investeer meer in wat ons bindt dan wat ons scheidt. Neem de woorden van Alfie Russell Hochschild of een David Van Reybrouck ter harte.
Stel uzelf vaker de vraag: Wat delen we met elkaar?
https://www.youtube-nocookie.com/embed/qkD7JBspgas
Meer lezen? Enkele artikelen op deze website
‘Het UWV – Is een computer. Het bestaat niet.’ (september 2014)
Hooivorken – Beware, fellow plutocrats, the pitchforks are coming (augustus 2014)
Markt en staat zijn als tweelingbroeders: ze kunnen zonder elkaar niet leven, en ze versterken elkaar (oktober 2014)
Bernie Sanders – Wat is in ’s hemelnaam water? (januari 2016) Met een verwijzing naar veel andere boeken
Een april – Dit is het moment voor verandering (april 2016)
Brexit … dat zelfkritiek in elitaire kringen boven alles van belang is (juni 2016)
Arnon, Jan & Yanis: People who can laugh at their own insignificance (februari 2016)
Citaat 404 (donderdag 10 november 2016)
Homepage Citaten 2016
